Βυζαντινὴ Σικελία: Χάστε την, πάρτε την, καὶ ξαναχάστε την

Στὴ βασιλεία τοῦ Μιχαὴλ Β΄ τοῦ Τραυλοῦ ἢ Ψελλοῦ (820 – 829), ἐπειδὴ τὰ ρωμαϊκὰ στρατεύματα ἦταν ἀπασχολημένα μὲ τὴν κατάπνιξη τῆς ἐπανάστασης τοῦ Θωμᾶ τοῦ Σλάβου, οἱ Ἄραβες κατέλαβαν τὴ Σικελία. Ὅταν ὁ βασιλιὰς ἔμαθε τὰ νέα, κάλεσε τὸν μάγιστρο Εἰρηναῖο καὶ τοῦ εἶπε: «Σὲ συγχαίρω, μάγιστρε, γιατὶ ἡ Σικελία κυριεύθηκε», ὁ μάγιστρος τοῦ ἀπάντησε: «Τοῦτο ξένον χαρᾶς ἐστι, δέσποτα». Καὶ στραφόμενος πρὸς κάποιον παριστάμενο ἀξιωματοῦχο, εἶπε:

Ἀρχὴ κακῶν γε πεσεῖται τῇ χθονί,

ὅταν κατάρξῃ τῆς Βαβυλῶνος δράκῳ

Δύσγλωσσος ἄρδην καὶ φιλόχρυσος λίαν

δηλαδή,

Ἡ ἀρχὴ τῆς δυστυχίας θὰ πέσει στὴ γῆ

ὅταν βασιλεύσει ὁ δράκων τῆς Βαβυλώνας

ποὺ δυσκολεύεται νὰ μιλήσει

καὶ ἀγαπᾶ πολὺ τὸ χρυσάφι

Ψευδο-Συμεών, ΧρονογραφίαP.G., 109, 683C-D.

Οἱ χρονολογίες τῆς ἀραβικῆς ὑποδούλωσης τῆς Σικελίας:

cronologia

Τὸν 11ο αἰώνα, στὴ βασιλεία τοῦ Μιχαὴλ Δ΄ (1034 – 1041), ὁ Γεώργιος Μανιάκης, ἀπελευθέρωσε τὴ Σικελία μεταξὺ 1038-1040. Ὁ Ζωναρᾶς, 17.15,  γράφει:

…Ἐν τῷ μεταξύ, πέθανε καὶ ὁ ἄρχοντας τῆς Αἰγύπτου Ἄμερ, ὁπότε ἡ γυναίκα του, ποὺ ἦταν χριστιανή, ζήτησε μαζὶ μὲ τὸν γιό της νὰ συνάψουν εἰρήνη μὲ τοὺς Ῥωμαίους. Ὁ αὐτοκράτορας συνῆψε μαζί της τριακονταετὴ εἰρήνη. Οἱ δυὸ Σαρακηνοὶ ἀδελφοί, οἱ ὁποῖοι ἦταν κύριοι τῆς Σικελίας, διαφώνησαν μεταξύ τους καὶ ὁ ἕνας κατέφυγε στὸν αὐτοκράτορα τῶν Ρωμαίων, ζητώντας βοήθεια. Τότε στάλθηκε πρὸς βοήθειά του ὁ πατρίκιος Γεώργιος Μανιάκης, ποὺ εἶχε ὁριστεῖ στρατηγὸς τῆς Λογγιβαρδίας. Μολαταῦτα, καὶ πρὶν ὁ Μανιάκης ἀποβιβαστεῖ στὴ Σικελία, οἱ δύο ἀδελφοὶ ποὺ ἦταν κύριοι τῆς νήσου ἔκαναν μεταξύ τους εἰρήνη καὶ ὅταν τελικὰ κατέφθασε ὁ Μανιάκης σκέφτηκαν νὰ τὸν διώξουν καὶ νὰ ζητήσουν βοήθεια ἀπὸ τὴν Ἀφρική. Στὸν πόλεμο ποὺ ἀκολούθησε νίκησε ὁ ρωμαϊκὸς στρατός, σκοτώθηκαν πολλοὶ Καρχηδόνιοι καὶ ἀρχικὰ κυριεύτηκαν δεκατρεῖς πόλεις. Κατόπιν, ὁ Μανιάκης ὑπέταξε βαθμιαῖα στοὺς Ρωμαίους ὁλόκληρη τὴ Σικελία.

(μετάφραση Ἰορ. Γρηγοριάδης)

Ὁ Ἰωάννης Σκυλίτζης, μᾶς δίνει κι ἄλλες λεπτομέρειες:

..ἔγινε μάχη κρατερὴ σ’ αὐτὰ ποὺ λένε Ρήματα καὶ ὁ Μανιάτης κατὰ κράτος ἐνίκησε τοὺς Καρχηδόνιους κι ἔγινε τέτοιο φονικό, ὥστε πλημμύρισε μὲ αἷμα τὸ ποτάμι ποὺ ἔπεσε κοντά. Μετὰ ἀπ’ αὐτὸ ἐκυρίευσε καὶ πόλεις δεκατρεῖς στὴ Σικελία καὶ προχωρώντας λίγο-λίγο θὰ κατελάμβανε καὶ ὅλο τὸ νησί.

(μετάφραση Δ. Ἰ. Μούσουρας)

Ὁ Μανιάκης (δεξιά) κατασφάζει τοὺς Ἄραβες:

Ὅμως, ὅλα τὰ καλὰ πράγματα κάποτε τελειώνουν σύντομα:

Ὅταν ὁ ἄρχοντας τῶν Καρχηδονίων πληροφορήθηκε τὸν χαμὸ ἐκείνων ποὺ εἶχε στείλει στὴ Σικελία, ἐκστράτευσε ἴδιος ἐναντίον τοῦ νησιοῦ με μεγαλύτερη δύναμη. Ὁ Μανιάκης ἐν τῷ μεταξὺ στρατοπέδευσε ἀπέναντι ἀπὸ τοὺς Ἀγαρηνούς, δίνοντας ἐντολὴ στὸν γαμβρὸ τοῦ βασιλιᾶ καὶ ἀρχηγὸ τοῦ στόλου, τὸν πατρίκιο Στέφανο ὁ ὁποῖος εἶχε καὶ αὐτὸς σταλεῖ ἐπικεφαλῆς τοῦ στόλου, νὰ ἐπιτηρεῖ μὲ μεγάλη προσοχὴ τὰ παράλια, ὥστε νὰ μὴν μπορέσει νὰ διαφύγει ὁ Καρχηδόνιος, ἐὰν ἡττᾶτο. Ἀκολούθησε σύγκρουση, κατὰ τὴν ὁποία σκοτώθηκαν τόσοι πολλοὶ Ἀγαρηνοὶ ποὺ ἦταν σχεδὸν ἀδύνατον νὰ τοὺς μετρήσεις· ὁ ἀρχηγός τους, ἐγκαταλείποντας τὴ μάχη, ἀνέβηκε σὲ γρήγορο καράβι, διέφυγε τῆς προσοχῆς τοῦ στόλου καὶ ἔφτασε σῶος στὴν πατρίδα του. Αὐτὸ ὁ Μανιάκης τὸ ἐξέλαβε ὡς ἀποτυχία καὶ ἀπέδωσε τὶς εὐθύνες στὸν ναύαρχο. Ἐκεῖνος, βασιζόμενος στὴ συγγένειά του μὲ τὸν αὐτοκράτορα, ἀντέδρασε, δυσανασχετώντας γιὰ τὶς κατηγορίες, ὁπότε ἔξαλλος ἀπὸ θυμὸ ὁ Μανιάκης τὸν χτύπησε.

Ὁ ἄλλος ὅμως ἔγραψε ἀμέσως στὸν ἀδελφό του Ἰωάννη, τὸν εὐνοῦχο, ποὺ ὀνομαζόταν καὶ Ὀρφανοτρόφος, ὅτι ὁ Μανιάκης ἐπιχειρεῖ ἀποστασία. Ἔτσι, τὸν Μανιάκη τὸν ἀπομάκρυναν ἀπὸ ἐκεῖ δέσμιο καὶ τὸν φυλάκισαν, ἐνῶ ὅλη ἡ ἐξουσία τοῦ στρατοῦ περιῆλθε στὸν Στέφανο. Ἀλλὰ καὶ τὸ νησὶ σύντομα ὑπέκυψε στοὺς Ἀγαρηνοὺς ἐξαιτίας τῆς ἀπειρίας, τῆς ἀπροθυμίας καὶ ἰδίως τῆς αἰσχροκέρδειας τοῦ διοικητῆ. Ἡ μοναδικὴ σικελικὴ πόλη ποὺ παρέμεινε στὰ χέρια τῶν Ρωμαίων ἦταν ἡ Μεσσήνη, κι αὐτὸ χάρη στὴν ἱκανότητα τοῦ στρατηγοῦ της, τοῦ Κατακαλὼν Κεκαυμένου.

Ἡ ὑπεράσπιση τῆς Μεσσήνης:

Σύμφωνα μὲ τὸν Σκυλίτζη:

Ὁ Καρχηδόνιος ἀνέλαβε καὶ πάλι τὶς δυνάμεις του κι ἀφοῦ συγκέντρωσε στρατὸν ἀκόμη περισσότερο σὲ σχέση μὲ τὸν πρῶτο στὴ Σικελία ἔρχεται νὰ διώξει τὸν Μανιάκη. Κι ἀφοῦ ἐστρατοπέδευσε σὲ μιὰ πεδιάδα ἀνοιχτὴ ποὺ λέγεται Δράγινες, τὴν εὐκαιρία περίμενε γιὰ μάχη. Τὸ ἔμαθε ὁ Μανιάκης κι ἀφοῦ ἐπῆρε τὶς δυνάμεις του ἔρχεται νὰ τὸν βρεῖ, δίνοντας ὅμως ὁδηγία ἀπὸ πρὶν πρὸς τὸν πατρίκιο Στέφανο, τὸν γαμβρὸ τοῦ βασιλιᾶ, ποὺ ἦταν, ὅπως εἴπαμε, τοῦ στόλου ἀρχηγός, νὰ ἐπιτηρεῖ καλὰ εἰς τὰ παράλια, ὥστε, ἂν γίνει μάχη καὶ νικηθεῖ ὁ Καρχηδόνιος, νὰ μὴν ξεφύγει πρὸς τὰ μέρη του καὶ ἐπιστρέψει δίχως νὰ γίνει ἀντιληπτός. Καὶ πράγματι συγκρούσθηκε μαζί του καὶ κατὰ κράτος τὸν ἐνίκησε. Πέφτουν ἐκεῖ στῆς μάχης τὸ πεδίο πλῆθος Ἀφρικανοί, ἀπὸ πενῆντα χιλιάδες περισσότεροι, ἐνῶ ὁ ἴδιος ὁ ἀρχηγός τους ξεφεύγοντας τὸν κίνδυνο στὴν παραλία ἔρχεται καὶ μπαίνει σὲ ταχύπλοο κι ἀφοῦ ἐξέφυγε τὴ φρούρηση χωρὶς νὰ γίνει ἀντιληπτὸς ἀπὸ τὸν Στέφανο, ἀπέδρασε στὰ μέρη του. Τὸ ἔμαθε ὁ Μανιάκης καὶ ἐθεώρησε τὸ πρᾶγμα φοβερό, ἐνῶ, ὅταν συνάντησε τὸν Στέφανο, τὸν ἔλουσε μὲ ὕβρεις ἀπρεπεῖς καὶ τὸ μαστίγιο ὑψώνοντας τοῦ ἔρριξε πολλὲς εἰς τὸ κεφάλι, ἀποκαλώντας τον καὶ ράθυμο καὶ ἄνανδρο, τοῦ βασιλέως προδότη. Ἐκεῖνος ὅμως δὲν ἄντεξε τὸν προπηλακισμό του καὶ τὴν ὕβρη καὶ στέλνει γράμμα γρήγορα πρὸς τὸν Ὀρφανοτρόφο μὲ τὴν εἴδηση πὼς τάχα ὁ Μανιάκης σχεδάζει ἀνταρσία κατὰ τοῦ βασιλιᾶ. Κι αὐτὸς εὐθὺς στὴ Βασιλεύουσα δεμένος ὁδηγεῖται καὶ φυλακίζεται μαζὶ μὲ τὸν πατρίκιο Βασίλειο Θεοδωροκάνο, ἐνῶ ἡ ἐξουσία ὁλόκληρη περνᾶ στὰ χέρια τοῦ Στέφανου, ἀφοῦ ἐστάλθηκε σ’ αὐτὸν κι ἕνας εὐνοῦχος, ὁ πραιπόσιτος Βασίλειος Πεδιαδίτης. Αὐτοὶ δὲν ἄργησαν πολὺ νὰ φέρουν τὴν καταστροφή, ἀφοῦ ἀπὸ αἰσχροκέρδεια, δειλία καὶ καλοπέραση τὴ Σικελία ἐπρόδωσαν. Γιατὶ ὁ Μανιάκης κυριεύοντας τὶς πόλεις τοῦ νησιοῦ, ἔκτιζε ἐντὸς αὐτῶν καὶ ἀκροπόλεις, ἐγκαθιστώντας τοὺς γενναίους ὡς φρουροὺς, γιὰ νά ‘ναι ἀδύνατο στοὺς ντόπιους τὶς πόλεις ν’ ἀνακτήσουν. Ὅταν ὅμως αὐτὸς δεμένος, ὅπως εἴπαμε, στὸ Βυζάντιο ὁδηγήθηκε, περιφρόνησαν οἱ ντόπιοι τὴν ἀδιαφορία καὶ ραθυμία τῶν ἀρχόντων καὶ ἐπιτέθηκαν στὶς πόλεις μὲ ἐνίσχυση ἀπ’ τοὺς Καρχηδόνίους. Νικώντας τὶς φρουρές, τὶς ἀκροπόλεις γκρέμισαν, κι ὅλες τὶς πόλεις ξανακέρδισαν ἐκτὸς ἀπ’ τὴ Μεσσήνη. Γιατὶ συνέπεσε νὰ τὴν φρουρεῖ ὁ πρωτοσπαθάριος καὶ ἀρχηγὸς τοῦ τάγματος τῶν Ἀρμενιακῶν Κατακαλών, ποὺ στὸ ἐπώνυμο λεγόταν Κεκαυμένος, κι εἶχε μαζί του ἱππότες τριακοσίους καὶ πενῆντα ἀπ’ τοὺς πεζούς. […] Ἔτσι λοιπὸν ἡ Σικελία ὁλόκληρη, ἀφοῦ σὲ λίγο χρόνο κατελήφθη ἀπ’ τὸν Μανιάκη, ἐντὸς ὀλίγου πέρασε στὰ χέρια τῶν Σαρακηνῶν καὶ πάλι ἀπὸ ἀμέλεια καὶ δειλία τῶν στρατηγῶν. Ἔμεινε μόνη ἡ Μεσσήνη κατὰ τὸν τρόπο ποὺ ἀναφέραμε, ἐνῶ ὁ Στέφανος καὶ ὁ Πεδιαδίτης κατέφυγαν εἰς τὴν Λογγιβαρδία. Αὐτὸν τὸν δρόμο ἔλαβαν τῆς Σικελίας τὰ πράγματα.

Ἕνα χωριὸ στὴ Σικελία, τὸ Maniace (Maniàci στὰ σικελικά), πῆρε, καὶ ἔχει ἀπὸ τότε, τὸ ὄνομα τοῦ Μανιάκη ἐξαιτίας μιᾶς νίκης τοῦ ρωμιοῦ στρατηγοῦ ἐπὶ τῶν Ἀράβων τὸ 1040 στὴν περιοχὴ ἐκείνη.

Νά καὶ μιὰ εἰκόνα ποὺ πιστεύεται ὅτι εἶναι ἀντίγραφο τῆς βυζαντινῆς εἰκόνας ποὺ ἔφερε ὁ Μανιάκης στὴν ἐκκλησία ποὺ ἔκτισε στὸ μέρος ἐκεῖνο μετὰ τὴ νίκη του, καὶ ὑπάρχει ἀκόμη στὸ τοπικὸ μοναστήρι:

verginegalaktotrophusa

Στὶς Συρακοῦσες ὑπάρχει ἐπίσης τὸ Κάστρο τοῦ Μανιάκη, στὸ ὁποῖο ὁ στρατηγὸς ἔφερε δυὸ ἑλληνιστικὰ χάλκινα κριάρια ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη.

ariete_in_bronzo2c_sec-_iii_a-c-_28copy29_-_castel_maniace1

Ἀναπόφευκτα, σκέφεται κανεὶς πῶς θὰ ἦταν ὁ βυζαντινὸς 11ος αἰώνας ἂν λ.χ. πετύχαινε ἡ ἀνταρσία τοῦ Γεώργιου Μανιάκη κατὰ τοῦ ἄκαπνου ἐρωτιάρη Κωνσταντίνου Μονομάχου, ποὺ δυστυχῶς ἀπεικονίζεται μὲ βυζαντινὴ μεγαλοπρέπεια (ὅπως κι ἄλλοι ἄκαπνοι αὐτοκράτορες) σὲ ψηφιδωτὸ τῆς Ἁγίας Σοφίας. Ἂν δηλαδή, τὸ ἀνεξάντλητα ἀφηνιασμένο πνεῦμα τῶν Καππαδοκῶν καὶ τῶν Μακεδόνων ἀναβίωνε στὰ μέσα τοῦ αἰώνα. Αὐτοκράτορες σὰν τὸν Μανιάκη θὰ εἶχαν ἀντιμετωπίσει ἀποτελεσματικὰ τοὺς Ἄραβες σὲ Συρία καὶ Σικελία, καὶ τὸ ἴδιο θὰ πάθαιναν κι οἱ Τοῦρκοι. Τὰ περὶ παρακμῆς τοῦ Βυζαντίου, περὶ εἰρηνοφιλίας καὶ κούρασης ἀπὸ τοὺς πολέμους τοῦ Βουλγαροκτόνου, εἶναι ἐκ τῶν ὑστέρων συμπεράσματα. Δὲν ὑπάρχουν νόμοι τῆς ἱστορίας καὶ ἄλλα τέτοια. Ὑπάρχουν ἄτομα, ὁμάδες ἀτόμων, καὶ ἡ τύχη.

ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΕΣ

, , , , , ,

1 thought on “Βυζαντινὴ Σικελία: Χάστε την, πάρτε την, καὶ ξαναχάστε την

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *