Του Άγγελου Χρυσόγελου* πηγή : inspol.gr
Αντιδράσεις προκάλεσε ο χαρακτηρισμός του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας από μέλος της επιτροπής 2021 για τον εορτασμό των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση ως ‘δικτάτορα’. Ιδιαίτερα έντονες ήταν οι αποδοκιμασίες και το μέλος της επιτροπής υποχρεώθηκε σε επεξηγήσεις (αν και δεν ανασκεύασε πλήρως). Επιχειρούμε μια πρώτη αποτίμηση του ζητήματος εδώ.
Αν και οι αποδοκιμασίες του χαρακτηρισμού είναι εν μέρει δικαιολογημένες (με δεδομένες και παλαιότερες θέσεις του εν λόγω πανεπιστημιακού σε σειρά ζητημάτων), παρ’ όλα αυτά η έκφραση των αμφισβητήσεων απέδειξε για άλλη μια φορά την έλλειψη συγκρότησης του χώρου που χαρακτηρίζεται συνήθως ως ‘πατριωτικός’, ‘λαϊκός’ ή εν γένει ‘δεξιός’.
Η αγανάκτηση για τον χαρακτηρισμό του Καποδίστρια ως ‘δικτάτορα’ πήγαζε κυρίως από την πρόσληψή του από μεγάλη μερίδα του απλού κόσμου ως πατριώτη και βαθιά πιστού Έλληνα (που όντως ήταν). Αυτό όμως δεν απαντά στην κριτική στην θεσμική μορφή της κυβέρνησής του. Φαίνεται έτσι για άλλη μια φορά η αδυναμία του χώρου να κατανοήσει ότι διακυβέρνηση με βάση ιεραρχικές και συντηρητικές αξίες όπως η θρησκεία και η παράδοση απαιτεί και θεσμούς με ανάλογα ιεραρχική συμπεριφορά και αντίληψη.
Γιατί εκ των αντιδράσεων δεν κατέστη σαφές ποιο ακριβώς ήταν το ζητούμενο. Ακόμα και αν το ζήτημα είναι οι άσχημες συνδηλώσεις του όρου ‘δικτάτορας’ (που είναι όντως εντελώς ανιστόρητος με βάση τα κρατούντα της τότε εποχής, όταν ελάχιστες χώρες στον κόσμο θα θεωρούνταν ‘δημοκρατίες’ με την σημερινή έννοια, έστω κατά προσέγγιση), προτείνεται κάποιος άλλος όρος του καθεστώτος Καποδίστρια; Και αν αρνούμαστε μετ’ επιτάσεως ότι ήταν δικτάτορας, εννοούμε στα σοβαρά ότι ήταν ‘δημοκράτης’;
Αυτή η έλλειψη στο λεξιλόγιο της μιας πλευράς (για να μιλήσουμε σχηματικά) της συζήτησης είναι εν τέλει το πρόβλημα, γιατί η άλλη πλευρά – αυτή του μέλους της επιτροπής – έχει πλήθος εννοιών να αποδώσει ακόμα και το πιο μικροσκοπικό τετραγωνικό χιλιοστό του πολιτικού φάσματος που προέκυψε από τα απανωτά στάδια της νεωτερικότητας: φιλελευθερισμός, κοινωνικός φιλελευθερισμός, ελευθεριασμός, σοσιαλισμός, σοσιαλδημοκρατία, κομμουνισμός, ριζοσπαστικό κέντρο, προοδευτικό κέντρο, η ανακάλυψη εννοιών και (αυτο)χαρακτηρισμών είναι αέναη.
Η πλεύρα που έσπευσε στην υποστήριξη του Καποδίστρια από την άλλη δεν φαίνεται να μπορεί να εκφράσει κάτι παραπάνω από ένα θυμικό, ένα ‘τι-δεν-είμαι’ χωρίς παραπέρα άρθρωση. Πράγμα που επιτρέπει άλλωστε στους αντιπάλους της να την ετεροκαθορίζουν κατά το δοκούν: ‘δικτάτορας’ ο ένας, ‘λαϊκιστής’ ο άλλος, ‘υπερπατριώτης’ ο τρίτος, όροι που χρησιμοποιούνται πότε σκωπτικά και πότε καταχρηστικά και στην τρέχουσα πολιτική επικαιρότητα (πχ συλλαλητήρια για το Μακεδονικό) και σε ιστορικές συζητήσεις.
Η γοητεία του Καποδίστρια έγκειται στο ότι λειτούργησε εξαρχής και ταυτόχρονα ως αντίπαλος και των δυο ομάδων που έκτοτε εν πολλοίς καθορίζουν τις τύχες τις χώρας: τα αυτοφυή πελατειακά καπετανάτα από την μια μεριά και τους ‘διαφωτισμένους’ μεταπράττες των δυτικών μοδών από την άλλη. Το επίτευγμα αυτών των δυο ομάδων είναι ότι διαχρονικά εμφανίζονται ως άσπονδοι εχθροί, ενώ στην πραγματικότητα η δήθεν αντιπαλότητά τους τούς επιτρέπει να συγκυβερνούν σε έναν 200ετή ντε φάκτο ‘μεγάλο συνασπισμό’ κάτω από την μύτη του κόσμου.
Ο διακανονισμός τους άλλωστε φαίνεται και στο πώς έχουν θέσει από κοινού τους όρους του εορτασμού του 2021: δεν είναι το έθνος που θεωρείται δεδομένο και το κράτος αυτό που πρέπει να προσεγγίσουμε με κριτική διάθεση για όλες τις αποτυχίες του να υπηρετήσει το έθνος, αλλά η δημιουργία ενός τσάτρα-πάτρα κράτους για το οποίο πρέπει να είμαστε ευγνώμονες και το έθνος αυτό που αφήνεται (αν δεν ενθαρρύνεται) να μπει στην προκρούστεια κλίνη των culture wars στα σόσιαλ μήντια και την τηλεόραση.
Αυτό το οποίο μένει ανομολόγητο είναι ποια ήταν και πώς μεταφραζεται σήμερα η πολιτική ιδεολογία του Καποδίστρια. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι ο Καποδίστριας (όπως και ο Μεταξάς) εξέφρασε την αντίληψη του αυταρχικού, συντηρητικού κράτους. Μια αντίληψη που ουσιαστικά λέει ότι το κράτος θα αντανακλά στον συμβολισμό και το πνεύμα του τις αξίες, την πίστη και το φρόνημα του λαού, αλλά η λειτουργία του θα είναι άτεγκτα, σχεδόν αμείλικτα, ορθολογιστική προκειμένου το έθνος να προοδεύσει.
Η πολιτεία του Καποδίστρια ξεπερνούσε έτσι το ψευδεπίγραφο δίλημμα ‘παράδοση ή εκσυγχρονισμός’ γύρω από το οποίο υποτίθεται ότι μάλωναν προύχοντες και φιλελεύθεροι. Άλλωστε και οι δυο αυτές ομάδες τελικά τα βρήκαν μια χαρά στην από κοινού προώθηση και επιβολή της εκλογικής δημοκρατίας ως θέσφατου και υπέρτατης αξίας της λειτουργίας του κράτους στην Ελλάδα εις βάρος όλων των άλλων θεσμικών λειτουργιών του.
Ένα βασικό δίδαγμα της επιστήμης της συγκριτικής πολιτικής είναι ότι η ακολουθία θεσμικής συγκρότησης και εκ-μαζοδημοκρατισμού εν πολλοίς καθορίζει, ακόμα και αιώνες μετά, αν ένα κράτος θα είναι στιβαρό ή αδύναμο. Αν το ένα προηγηθεί του άλλου ή εφαρμοστεί πριν ολοκληρωθεί, τότε δεν καταλήγεις σε φιλελεύθερη δημοκρατία μέσα σε ένα ευνομούμενο κράτος αλλά σε αδύναμο κράτος, πελατειασμό, υπανάπτυξη και πολιτική πόλωση, παθογένειες που διαιωνίζονται στο όνομα της ‘δημοκρατίας’.
Η διαφορά στην ακολουθία κράτους και δημοκρατίς είναι σε τελική ανάλυση η διαφορά μεταξύ της Γαλλίας των Βουρβόνων, της Πρωσίας των Χοεντσόλερν ή της Αγγλίας των Τυδόρ – κράτη αυταρχικά, συγκεντρωτικά, ιεραρχικά που εκδημοκρατίστηκαν σταδιακά μετά από αιώνες συγκρότησης – και των αδύναμων σήμερα κρατών της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής – κράτη με αδύναμη κεντρική εξουσία, έρμαια δικτύων και προνεωτερικών σχέσεων εξάρτησης.
Όπως είχε γράψει κάποτε ο Fukuyama για τα σπαρασσόμενα από εμφυλίους κράτη της Αφρικής την δεκαετία του ’90: ‘the problem of some countries is not that they have violence, it’s that they don’t have enough of the right kind of violence’.
Επομένως ναι, δικτάτορας ο Καποδίστριας. Και λοιπόν;
* Το παρόν κείμενο εκφράζει μόνο τον γράφοντα και όχι τις θέσεις του ΙΝΣΠΟΛ συνολικά.
Κυριε αρθρογραφε υπαρχει στην Αρχαια Ελληνικη πολιτειακη ορολογια, ενας ορος ο οποιος περιγραφει επακριβως τον ρολο του Καποδιστρια. Ονομαζεται Αισυμνητια. Δηλαδη οταν καποιος πολιτης αναλαμβανει απο την πολιτεια υπερεξουσιες για καποιο συγκεκριμενο χρονικο διαστημα, προκειμενου να επιλυσει διαφορα σημαντικα προβληματα που απασχολουν μια πολιτεια. Δυο απο τους επτα σοφους της Αρχαιοτητας, ο Σολων ο οποιος θεωρειται ο παππους της δημοκρατιας, στον οποιο παρειχαν υπερεξουσιες οι Αθηναιοι για να χτισει κρατος δικαιου, και ο Πιττακος ο Μυτιληναιος ειναι Αισυμνητες. Ετσι και ο Καποδιστριας θεωρειται Αισυμνητης. Δικτατορας ειναι λατινικη εφευρεση, δεν σχεση με τον Ελληνικο κοσμο. Υπαρχει λοιπον ορολογια στην πλουσιοτατη ελληνικη γλωσσα, για να πεις τα πραγματα με το ονομα τους
Θα προσπαθήσω να ανασκευάσω τον όρο “δικτάτορας”γιά τον μπαρμπα-Γιάννη,στηριζόμενος σε στοιχεία κι όχι σε θεωρίες. Προφανώς και δε συμφωνώ με τη χρήση αυτού του όρου γιά τον πρώτο κυβερνήτη της χώρας και δε δέχομαι καμία δικαιολόγηση της δικτατορίας όπως πονηρά υπαινίσσεται ο αρθρογράφος,εντάσσοντας σ’αυτό το μοντέλο διακυβέρνησης τον Ιω. Μεταξά μαζί με τον Ιω.Καποδίστρια. Παραθέτω λοιπόν τους δικούς μου λόγους:
α)Πολλές φορές η ιστορία γίνεται εφαρμοσμένη επιστήμη,επειδή τα γεγονότα που μελετά,επαναλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο μέσα σ’αυτή με διαφορετικούς ήρωες στις ίδιες όμως ακριβώς συνθήκες.Αυτό παρατηρείται και με τον Ιωάννη Καποδίστρια,ο οποίος εφάρμοσε 40μερη καραντίνα στα νησιά Ύδρα και Σπέτσες και στη χερσόνησο του Πόρου την άνοιξη του 1828 γιά ν’αντιμετωπίσει τη θανατηφόρα πανώλη που μεταδόθηκε από αιγυπτιακό πλοίο.Το ίδιο έκαμε και το Σεπτέμβρη του ίδιου έτους,όταν η αρρώστια σήκωσε κεφάλι στην επαρχία Καλαβρύτων.Το θανατικό έφυγε,αλλά η οικονομία της Μικράς Αγγλίας ισοπεδώθηκε και οι Υδραίοι προύχοντες του το φύλαγαν του κυβερνήτη,μέχρι που έφτασαν να χρηματοδοτήσουν την εκτέλεσή του την οποία και πέτυχαν τρία έτη αργότερα.Να σημειωθεί ότι παρά την αγάπη του στην Ορθόδοξη Εκκλησία,εφάρμοσε και αυστηρό κλείσιμο των ναών την ίδια περίοδο.(Τα στοιχεία λήφθηκαν από αντίστοιχα άρθρα του Cognosco team).
Όταν πάλι από πλοίο ήρθε η πανώλη στην Ελλάδα την περίοδο του γαλλικού ναυτικού αποκλεισμού το 1853-54,η ελληνική κοινωνία δεν αντέδρασε με τον ίδιο τρόπο,Οι επίσκοποι δεν έκλεισαν τους ναούς κι επέλεξαν με τις λιτανείες ν’αντιμετωπίσουν την ασθένεια.Οι δήμαρχοι και ο τύπος,αντέδρασαν έντονα στην εφαρμογή οποιουδήποτε αποκλεισμού του Πειραιά όπου εμφανίστηκε η νόσος από την Αθήνα και οι “περατζάδες” συνεχίστηκαν.Όμως αυξήθηκαν και τα θύματα που δεν ήταν απλοί ασθενείς,αλλά νεκροί. Τελικά,το φάρμακο βρέθηκε στο εξωτερικό,αλλά το κακό είχε γίνει.Οι Αθηναίοι πολιτικοί δε θυμούνταν την πρακτική του μπαρμπα-Γιάννη του γιατρού στο θέμα ή δεν ήθελαν να τον θυμούνται καν.Το περίεργο είναι ότι 90 χρόνια μετά τον Καποδίστρια, στη γρίπη του 1918,πάλι δεν εφαρμόστηκε η καραντίνα,αν κι αυτή ήταν θανατηφόρα.Ο Ιωάννης Καποδίστριας είχε ξεχαστεί και μαζί και η αποτελεσματική του μέθοδος.
Κι ερχόμαστε στο 2020.Όταν οι καθηγητές μας με τα πολλά πτυχία,θυμήθηκαν στα πάντα τον μπαρμπα-Γιάννη,ακόμα και στο κλείσιμο των ναών κι εφάρμοσαν την 40μερη καραντίνα.Δεν πιστεύω ότι ο Π.Ο.Υ. έπαιξε ρόλο σε τίποτε.Ο μπαρμπα-Γιάννης τα είχε πεί και κάνει όλα 190 χρόνια πριν.Όμως,κανείς δε βρέθηκε να χαρακτηρίσει δικτάτορα το Χαρδαλιά και το Μητσοτάκη,επειδή η καραντίνα ήταν καθολική κι όχι τοπική όπως ήταν του Καποδίστρια.
β)Αν ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν δικτάτορας,θα έπρεπε να είχε κρεμάσει ανάποδα από το μεσιανό κατάρτι του πλοίου του,τον ήρωα της επανάστασης Μιαούλη,όταν πήγε κι έκαψε το ατμόπλοιο “Καρτερία”που είχε βοηθήσει στον αγώνα εναντίον του Ιμπραήμ κι άλλα δύο πολεμικά πλοία ακόμα τα οποία ήταν ακόμα χρωστούμενα στις Τράπεζες.Ο κατσαπλιάς Μιαούλης,τα δικά του χρήματα έκαιγε ή του πατέρα του;Το εξωτερικό χρέος δεν πληρώθηκε στο ακέραιο από τα ταλαίπωρα παιδιά κι εγγόνια των αγωνιστών;Δε μ’ενδιαφέρει ο λόγος που έκαψε τα πλοία,αν δηλαδή είχε δίκιο ή όχι,μ’ενδιαφέρει ότι αν υπήρχε σοβαρή δημοκρατία στη χώρα,ο Μιαούλης έπρεπε να τιμωρηθεί αυστηρά,όπως κι όλοι που συμμετείχαν στη στάση εναντίον του κυβερνήτη.Ο Καποδίστριας δεν τον τιμώρησε, κι από τότε πέρασε στη συνείδηση του κόσμου ότι αν είσαι μεγαλοπαράγοντας σ’αυτή τη χώρα,μπορείς να εγκληματείς (βλέπε π/χ. το Σαββίδη που μπήκε με το περίστροφο μέσα στο γήπεδο)και να μην τιμωρείσαι.Αν όμως ήταν δικτάτορας,αυτό θα γινόταν και μπορεί να εμπεδωνόταν μία τάξη από την άποψη των συνεπειών οποιασδήποτε άνομης πράξης που εκτελείται από κάποιο μεγαλοπαράγοντα μέχρι το έγκλημα που έγινε προχτές στην Κρήτη.Αλλά δεν ήταν.
Αρτούρε,
δε θα μπω στη λογική να σχολιάσω τις άστοχες ιστορικές σου κρίσεις [σε παραπέμπω στον Κορδάτο ως πλέον επαϊοντα, στον Σκαρίμπα ως πλέον εξαπταδοντιαλέγοντα (όπως ίσως θα χαρακτήριζε εαυτόν)], πολλώ δε μάλλον τους άστοχους παραλληλισμούς σου με πολιτικά πρόσωπα της ενεστώσας πολιτικής σκηνής
ΑΛΛΑ
όχι και δεν τιμωρήθηκε ο Σαββίδης, ρε μεγάλε! Αυτά να τα πεις σε τίποτα χάπατα χαμουτζήδες.
Έσφαλλε, τιμωρήθηκε, απολογήθηκε, υπομένει στωικά τα επίχειρα της ατυχούς συγκυρίας.
Οι κλέφτες (και οι καλοθελητές αβανταδόροι τους- καλή ώρα) που εισέβαλαν ετσιθελικά μέσα στο “σπίτι” του για να κάνουν πλιάτσικο σε ζωντανή μετάδοση πώς τιμωρήθηκαν????
Δεν πειράζει, τους (και σας) τιμώρησε και θα σας τιμωρεί η κοινή συνείδηση και φυσικά θα σας εκδικείται (επειδή ο Θεός συγχωρεί αλλά οι “Μάου-Μάου” όχι) το ασπρόμαυρο τσουνάμι κάθε που θα περνάει τα σύνορα των Τεμπών.