Η ιδεά του “εκλεκτού λαού του Θεού” στο Βυζάντιο

Yπήρξαν πολλά σχόλια στα δύο τελευταία post και δοθείσης της ευκαιρίας γίνεται αναφορά σε κάποια θέματα σχετικά με την Αυτοκρατορία. Τί ήταν· και τί δεν ήταν. Σε σχέση με τα δύο προηγούμενα, αφορά στους «Σκοτεινούς Αιώνες» 7ο-8ο και την ανάκαμψη τον 10ο.

Ξεκινώντας με το τί δεν ήταν, δεν ήταν η «Βυζαντινή Αυτοκρατορία». Η λέξη «βυζαντινός», το επίθετο, δεν υπάρχει σε όλη την ελληνική γραμματεία της εποχής.
Το μόνο που υπάρχει είναι το «Βυζάντιος», αυστηρά γεωγραφικός προσδιορισμός για να δηλώσει κάποιον από την πόλη του Βυζαντίου, την Κωνσταντινούπολη. Επίθετο με γενικό χαρακτηρισμό και χρήση, βυζαντινος λαός, βυζαντινό νόμισμα κτλ δεν υπήρξε πουθενά. Η χρήση των όρων Βυζαντινός Αυτοκράτορας, Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν είναι μόνο ανακριβής, δεν υπήρξαν ποτέ. Η ιστοριογραφική χρησιμότητα του όρου είναι για να δηλώσει μία εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την βυζαντινή.

Το οποίον δηλώνει και το τι ήταν: η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το αδιάλειπτο Ρωμαϊκό κράτος, σωστότερα η Βασιλεία των Ρωμαίων κατά την εν λόγω εποχή.  Ποιοί όμως ήταν οι Ρωμαίοι που τους άνηκε η Βασιλεία;

Οι εμφύλιοι κατά τους «Σκοτεινούς Αιώνες», οι Αραβικές εισβολές, η συρρίκνωση της Αυτοκρατορίας της Ύστερης Αρχαιότητας, οδήγησαν σε εσωστρέφια. Λόγιοι όπως ο Αντίοχος Στρατήγιος και ο Θεόδωρος Σύγκελλος υιοθετούν το χαρακτηρισμό του Περιούσιου Λαού για τους Ορθοδόξους Χριστιανούς της Αυτοκρατορίας, που κατατρέχονται από τους βαρβάρους και αλλοθρήσκους όπως οι Ισραηλίτες.


Οι Άραβες μπορεί να είναι νικητές δεν είναι όμως ο εκλεκτός λαός του Θεού.
Κείμενα της περιόδου 7ου-8ου αιώνα  είναι οι «Σερμησιανοί των Θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου», ο «Περιούσιος Λαός» του Ιουστινιανού Β΄, ο «Βίος του Γεωργίου του Αμαστρηνού» και αργότερα δύο ομιλίες του Φωτίου μετά την επιδρομή των Ρως το 860.

Σύμφωνα με τον Shay Eshel «The Concept of the Elect Nation in Byzantium»η θεώρηση αυτή ήταν πολύ έντονη στους Εικονομάχους και λιγότερο στους Εικονόφιλους. Κοινά και στους δύο ήταν η προπαγάνδα κατά την Παλαιά Διαθήκη του Ηρακλείου, τα νομίσματα Deus adiuta Romanis («Θεέ, βοήθα τους Ρωμαίους»), η ορολογία του βιβλικού Ισραήλ στις αποφάσεις της εν Τρούλω Συνόδου το 691/2 και η κατά Διαθήκην κοινωνία που επέβαλε ο Λέων Γ΄ με την χορήγηση του Μωσαϊκού Νόμου μαζί με την Εκλογή Νόμων του. Η αυστηρότερη ερμηνεία της Δεύτερης από τις Δέκα Εντολές, περί ειδώλων,  δημιούργησε την ανεικονική διάθεση που εν τέλει οδήγησε στην Εικονομαχία.


Οι Εικονόφιλοι για να αντισταθούν στους Εικονομάχους συντάχθηκαν με τα άλλα Πατριαρχία και τον Πάπα, που ήταν υπερασπιστής της Χαλκηδόνιας Ορθοδοξίας. Στην προσπάθειά τους να ανασκευάσουν τα επιχειρήματα των Εικονομάχων, οικειοποιήθηκαν την ρητορική του Περιούσιου Λαού. Το αποτέλεσμα ήταν πως η Ορθοδοξία που απεκατέστησαν το 843 οι Εικονόφιλοι δεν ήταν η παλαιά οικουμενική Ορθοδοξία αλλά μία νέα αποκλείουσα Ορθοδοξία που διέκρινε τους Ρωμαίους πολίτες από τους υπόλοιπους χριστιανούς ως τον μόνον «αληθώς Ισραήλ» και «Περιούσιο λαό» της Χριστιανοσύνης.

Το άλλο χαρακτηριστικό των Ρωμαίων που παγιώνεται και επικρατεί εκείνη την εποχή είναι η Ελληνική γλώσσα και η ελληνόφωνη Παιδεία – «θύραθεν» και εκκλησιαστική.

«Τώρα πια η Βασιλεία των Ρωμαίων έχει στενωθεί και ακρωτηριασθεί σε Ανατολή και Δύση ξεκινώντας από τα χρόνια του Ηρακλείου του Λίβυος. Οι δε διάδοχοι του Ηρακλείου ε λ λ ή ν ι ζ ο ν τ ε ς απέβαλαν την πάτριο και Ρωμαϊκή γλώσσα.»

γράφει τον 10ο ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος. Οι διάδοχοι του Ηρακλείου τον 7ο και 8ο ελλήνισαν, μιας και πλέον σχεδόν κανείς δε μιλούσε Λατινικά. Σε κάποιους θύλακες και στις αυτοκρατορικές τελετές ομιλείτο πλέον η Λατινική. Και πώς να μη συμβεί αυτό όταν στην εναπομείνουσα Αυτοκρατορία, ήδη από την Ύστερη Αρχαιότητα, η ελληνιστική κουλτούρα είχε επιβληθεί στη Ρωμαϊκή και η Βίβλος ήταν στα Ελληνικά. Σε όλες Ανατολικές περιοχές.

Από το 7ο η δημόσια παιδεία είναι πλήρως στα Ελληνικά. Ο Στέφανος ο Αλεξανδρεύς, ανέλαβε υπό τον Αυτοκράτορα Ηράκλειο τη διεύθυνση του Οικουμενικού Διδασκαλίου. Οργάνωσε την δημόσια εκπάιδευση και εισήγαγε την «Μαθηματική Τετρακτύ» που έκτοτε διδάσκεται στην Αυτοκρατορία για τους επόμενους αιώνες: ΓεωμετρίαAριθμητικήΑστρονομία και Μουσική. Η Τριάς, τα πλέον βασικά μαθήματα, ήταν η Γραμματική, κείμενα ελληνικής γραμματείας και η Βίβλος.
Στα Ελληνικά όχι στα «ρωμαίικα»· ρωμαίικα ήταν η γλώσσα των ανεκπαίδευτων και οι λόγιοι ήξεραν και ονόμαζαν πολύ καλά τι μιλούσαν: ἙλληνικάἙλλάς φωνή, ἐν Ἐλλάδι φωνή κτλ

Αυτά τα δύο ήταν τα αποκλειστικά χαρακτηριστικά των Ρωμαίων – όπως ονόμαζαν εαυτούς μέχρι και τον 19ο αιώνα από τους οποίους παρέλαβαν οι Ρωμιοί, οι συμμετέχοντες του Rūm millet ανεξαρτήτως εθνικότητοςΤο 10ο αιώνα όμως η Αυτοκρατορία είναι συμπαγής, Ορθόδοξη και «ὡς ἡ τε φωνή καὶ ἡ πάτριος παιδεία μαρτυρεῖ».

Ποδέα του 14ου που κάλυπτε εικόνα, ΜΕΤ Museum, NY

Shay Eshel, The Concept of the Elect Nation in Byzantium
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

, , ,

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *