Θανάσης Αγαθός*
Με την «ΕΦ.ΣΥΝ.» Σαββατοκύριακο που κυκλοφορεί εκτάκτως αυτή την Παρασκευή
Το «Ημερολόγιο της Μικρασιατικής Εκστρατείας» του Νίκου Βασιλικού είναι η πολύτιμη μαρτυρία που αφήνει πίσω του ο πατέρας του διάσημου Νεοέλληνα πεζογράφου Βασίλη Βασιλικού από τη θητεία του στο Μικρασιατικό Μέτωπο. Αφιερωμένο στον Βασίλη Βασιλικό στις 18 Νοεμβρίου του 1971, ημέρα των γενεθλίων του συγγραφέα του «Ζ», όταν ο τελευταίος βρίσκεται εκτός Ελλάδος λόγω της δικτατορίας, το «Ημερολόγιο της Μικρασιατικής Εκστρατείας» εκδίδεται για πρώτη φορά το 1992 από τις εκδόσεις «Γνώση», μαζί με το θεατρικό έργο του Βασίλη Βασιλικού «Η δίκη των εξ».
Ο Νίκος Βασιλικός, αφού προειδοποιεί τον αναγνώστη του ότι δεν πρέπει να αναζητήσει στο κείμενό του «της φιλολογίας την βελούδινην γλώσσαν και της φαντασίας την θέλγουσαν διακόσμησιν», ξετυλίγει με αξιοσημείωτη αφηγηματική ευχέρεια το νήμα των αναμνήσεων της στρατιωτικής του εμπειρίας, καλύπτοντας όλη την γκάμα των συναισθημάτων: τον ενθουσιασμό του νεοσύλλεκτου, που περνά μάλλον ήρεμους μήνες ως γραφέας στη Μυτιλήνη, διαδέχονται η απογοήτευση και η θλίψη του στρατιώτη που συμμετέχει στη Μικρασιατική Εκστρατεία και βιώνει τη μεγάλη εθνική περιπέτεια από διαφορετικά πόστα.
Με ζωηρά χρώματα, μεστό λόγο, ρεαλιστικό τόνο, χωρίς καμία διάθεση εξιδανίκευσης, αποδίδονται τόσο τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα όσο και οι πιο προσωπικές στιγμές του ημερολογιογράφου: έτσι, η προέλαση του Ελληνικού Στρατού στο εσωτερικό της Ασίας, οι εξαντλητικές πορείες κάτω από τον ήλιο και μέσα από ατέλειωτες οροσειρές, οι πρώτες νικηφόρες μάχες που προκαλούν τον ενθουσιασμό Ελλήνων και Αρμενίων, η ανάπαυλα στην καταπράσινη Προύσα, το αισιόδοξο Πάσχα του 1921, η μάχη της Κιουτάχειας το καλοκαίρι του 1921, η κατάληψη του Εσκί-Σεχίρ, η προέλαση προς τον Σαγγάριο, η άφιξη στο Αφιόν-Καραχισάρ το φθινόπωρο του 1921, ο πανηγυρισμός της ονομαστικής εορτής του Ελευθερίου Βενιζέλου τον Δεκέμβριο του 1921, το τραγικό φινάλε του Αυγούστου του 1922 με την κατάρρευση του μετώπου, τη μαρτυρική οπισθοχώρηση του Ελληνικού Στρατού και τις τραγικές στιγμές του αφανισμού, της λεηλασίας και της ερήμωσης, συνυπάρχουν με τις περιγραφές των σχέσεων του Νίκου Βασιλικού με τους φίλους και συμπολεμιστές του, με πληροφορίες για τις αλλεπάλληλες μεταθέσεις του ή για τη μάχη που δίνουν με τις ψείρες ο ίδιος και οι σύντροφοί του, με αναφορές στην παρ’ ολίγον αιχμαλωσία του, στην οριστική αποχώρησή του από το μικρασιατικό έδαφος και στη λυτρωτική επάνοδο στην οικογενειακή εστία.
Επιστρέφοντας από το Μικρασιατικό Μέτωπο, ο Νίκος Βασιλικός, γεννημένος το 1898 στον Θεολόγο της Θάσου, θα ολοκληρώσει τις σπουδές του στη Νομική Αθηνών και θα αρχίσει μια λαμπρή καριέρα ως ποινικολόγος, αναλαμβάνοντας πλήθος υποθέσεων που προκαλούν πανελλήνιο ενδιαφέρον και προκαλώντας συχνά τον θαυμασμό με τη ρητορική του δεινότητα και την ουμανιστική του διάθεση· από πολύ νωρίς θα εμπλακεί στα κοινά, αφού θα καταδικαστεί σε θάνατο για τη συμμετοχή του στην αποτυχημένη επανάσταση υπέρ του Βενιζέλου και τον Ιανουάριο του 1936 θα εκλεγεί πρώτος βουλευτής Καβάλας σε μια βραχύβια Βουλή, η οποία θα διαλυθεί από τη δικτατορία του Μεταξά.
Η ανιδιοτέλεια, η εντιμότητα και ο αλτρουισμός που χαρακτηρίζουν τη δημόσια εικόνα του είναι στοιχεία που κάνουν έντονη την παρουσία τους και στο «Ημερολόγιο της Μικρασιατικής Εκστρατείας», σκιαγραφώντας το πορτρέτο ενός αγνού νέου ανθρώπου, που διαπνέεται από αληθινή αγάπη για την πατρίδα και τη δημοκρατία και πίστη στην προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου.
*Αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, Τμήμα Φιλολογίας ΕΚΠΑ
