Ο Νικόλαος Στράτος καταγόταν από το Λουτρό Αιτωλοακαρνανίας και σπούδασε νομικά. Εξελέγη βουλευτής για πρώτη φορά το 1902. Μετά το Κίνημα στο Γουδί χρημάτισε υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη και το 1912 υπουργός Ναυτικών στην κυβέρνηση Βενιζέλου. Το 1910 προσχώρησε στο κόμμα των Φιλελευθέρων. Το 1911 εξελέγη πρόεδρος της Β’ διπλής Αναθεωρητικής Βουλής. Δύο χρόνια αργότερα εντάχθηκε στους αντιβενιζελικούς. Το 1915 διορίστηκε υπουργός Ναυτικών στην κυβέρνηση Γούναρη.
Το 1916 ίδρυσε το «Εθνικό Συντηρητικό Κόμμα» και υποστήριξε πολιτική ουδετερότητας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1922 διετέλεσε υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη. Τον Μάιο του 1922 σχημάτισε κυβέρνηση (Κυβέρνηση Νικολάου Στράτου 1922) όπου ανέλαβε και το χαρτοφυλάκιο του Υπουργείου Εξωτερικών αλλά παραιτήθηκε λίγες μέρες αργότερα.
Τέλος συνελήφθη από τους κινηματίες στρατιωτικούς της Μικρασιατικής εκστρατείας και προσήχθη σε δίκη, γνωστή και ως «δίκη των έξι». Το στρατοδικείο τον έκρινε ένοχο για έσχατη προδοσία και τον καταδίκασε σε θάνατο. Τουφεκίστηκε στο Γουδή. Το 2010, μετά από αίτηση του Μιχάλη Πρωτοπαπαδάκη που είχε υποβάλει από το 2008, εγγονού του πρώην πρωθυπουργού Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, παύθηκε οριστικά από τον Άρειο Πάγο η δίωξη των έξι (ανάμεσά τους και του Νικόλαου Στράτου) λόγω παραγραφής.
Το ερώτημα που αφορά την πολιτική του εξέλιξη είναι το εξής:
Πώς, από εκεί που ήταν, όχι απλά βουλευτής του Κόμματος Φιλελευθέρων, αλλά Πρόεδρος της Β’ Αναθεωρητικής Βουλής και Υπουργός Ναυτικών το 1912-13, δηλαδή ο αναδιοργανωτής και πολιτικός προϊστάμενος του νικηφόρου στόλου μας πριν και κατά τους Βαλκανικούς, κατέληξε αμέσως μετά το τέλος τους (Νοέμβριος 1913) να αποχωρήσει από τον βενιζελισμό και να καταλήξει στο απέναντι στρατόπεδο;
Ας δούμε, πρώτα-πρώτα, κάποια έγγραφα από επίσημα αρχεία:
Παραίτηση Ν. Στράτου από Υπουργός Ναυτικών: Ντοκουμέντα από το αρχείο του Ιδρύματος “Ελευθέριος Βενιζέλος”
Έκθεση Ν. Στράτου για τα αίτια της παραιτήσεώς του από τη θέση του Υπ. Ναυτικών (1913):
http://www.venizelosarchives.gr/rec.asp?id=19104
Και: Ανώνυμη επιστολή προς τον Βενιζέλο, γραμμένη σε καφενειακό ύφος, η οποία καταγγέλλει τον Στράτο για οικονομικές ατασθαλίες σχετικά με την παραγγελία του θωρηκτού:
http://www.venizelosarchives.gr/rec.asp?id=70967
(αμφότερα τα έγγραφα είναι ευανάγνωστα).
Στο βιβλίο “Greek Naval Strategy and Policy 1910-1919”, Zisis Fotakis (2005), στις σελ. 79-80, υπάρχει μία ανάλυση των θέσεων του Στράτου σχετικά με τον ναυτικό εξοπλισμό της Ελλάδος και τη διαφωνία του στο θέμα αυτό με τον Βενιζέλο. Στις σελ. 80-83 περιγράφονται οι μυστικές ανεπίσημες διαπραγματεύσεις Τσώρτσιλ-Λόυντ Τζωρτζ-Βενιζέλου για ναυτική συνεργασία Βρετανίας Ελλάδος, στο περιθώριο της Διάσκεψης του Λονδίνου, αμέσως μετά τη λήξη του Α’ Βαλκανικού (Δεκέμβριος 1912):
Εδώ μέσω Google Books:
Σε συνέντευξή του ο Ν. Στράτος μετά την παραίτησή του δήλωσε:
“Ο Βενιζέλος πίστευε πως ο Στόλος μας δεν έχει ανάγκη αυτοτελείας, αλλά πρέπει να αποτελείται από ελαφρές μοίρες για να είναι χρήσιμος σύμμαχος. Γι’ αυτό δεν ήθελε τη μεγέθυνση του θωρηκτού!”
Εφημερίδα “Εμπρός”, 10/11/1913: http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin.asp?c=108&dc=10&db=11&da=1913
Η συνέντευξη συνεχίζεται ως και το φύλλο της 15/11/1913- παράλληλα, δημοσιεύονται και τα πρακτικά της συζήτησης στη Βουλή σχετικά με τα ζητήματα που έθιξε ο Στράτος στη συνέντευξή του:
http://efimeris.nlg.gr/ns/main.html
Στα Πρακτικά της συζήτησης στη Βουλή αλλά και στη συνέχεια της συνέντευξης, ο Στράτος καταγγέλλει ανοικτά τον Βενιζέλο για υποχωρητικότητα έναντι των Βουλγάρων. Στη Βουλή, οι απαντήσεις του Βενιζέλου είναι προσβλητικές προς τον Στράτο. Ας σημειωθεί πως ο Κορομηλάς είναι αδελφός του πεθερού του Στράτου και πρόγονος της Μαριάννας Κορομηλά.
Οι απόψεις Βενιζέλου για τα θωρηκτά ενισχύθηκαν, όπως λέει και ο Στράτος, από τις συνομιλίες του στο Λονδίνο, στο περιθώριο της Διάσκεψης για τη λήξη του Α Βαλκανικού, με τους Τσώρτσιλ και Τζωρτζ. Εκεί διατυπώθηκε και η πρόταση για παραχώρηση της Κύπρου έναντι βάσεως στην Κεφαλονιά, με τον όρο να μη μιλήσει καν στον Γεώργιο! (ο Στράτος δεν ήξερε με ποιον συναντήθηκε ο Βενιζέλος στο Λονδίνο ούτε τι ειπώθηκε στη συνάντηση, απλά λέει πως οι ιδέες του περί “μη αυτοτελείας του Στόλου” επανελήφθησαν αφότου επέστρεψε από τη βρετανική πρωτεύουσα). Βέβαια, ο Άγγλος ΥΠΕΞ δεν είχε εγκρίνει τέτοιες συνομιλίες. Όλα αυτά, με πολλές λεπτομέρειες, αναλύονται σε 2 άρθρα στον συλλογικό τόμο «Μελετήματα γύρω από τον Βενιζέλο και την εποχή του», εκδ. Φιλιππότη 1980:
Ειδικότερα, στα:
Ελένη Γαρδίκα-Κατσιαδάκη: Βενιζέλος και Τσώρτσιλ: Οι βάσεις της αγγλο-ελληνικής συνεννόησης (1912-1913)
Γιάννης Π. Πικρός: Ο Βενιζέλος και το κυπριακό ζήτημα
Όσα παρατίθενται είναι κάποια προκαταρκτικά ευρήματα και, σε καμία περίπτωση, δεν εξαντλούν το ζήτημα! Αποτελούν, ωστόσο, μια καλή αφετηρία για περαιτέρω διερεύνηση.
