Ο τρόπος ζωής των γυναικών στην αρχαία Σπάρτη

του Γιώργου Αναγνωστόπουλου,

Σε αντίθεση με το μουσουλμανισμό και το χριστιανισμό, η γύμνια των κοριτσιών στην αρχαία Σπάρτη δεν είχε τίποτε το αισχρό. Τα κορίτσια παρακολουθούσαν γυμνά της πομπές παίρνοντας μέρος σε αυτές χορεύοντας και τραγουδώντας, ενώ από την άλλη δεν έλλειπε η αιδημοσύνη.

Αυτή η γυμνότητα δεν είχε τίποτε το ενοχλητικό, όπως μας πληροφορεί και η Claude Mosse, καθηγήτρια της αρχαίας ελληνικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, στο έργο της «Η γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα», γιατί επρόκειτο για την αθλητική γυμνότητα. Ο Πλούταρχος μαρτυρεί εξάλλου την ανάγκη να την δικαιολογήσει: «Η γύμνωση των παρθένων δεν είχε τίποτε το αισχρό, διότι υπήρχε ντροπή, αλλά έλειπε η ακολασία», αν και, όπως παρατηρεί πιο κάτω, ήταν επίσης «αυτά παρορμητικά προς γάμον».

Η συγγραφέας Μαρία Δρογκάρη στο έργο της «Η γυναίκα στην αρχαία Σπάρτη» μας πληροφορεί πως η γυμνότητα των παρθένων στόχευε στην προτροπή των νέων σε γάμο με τελικό σκοπό την τεκνοποιία και την αύξηση του ανδρικού κυρίως πληθυσμού που αποδεκάτιζαν οι πόλεμοι. Στην αύξηση του πληθυσμού συνέβαλε επίσης και η πολυανδρία, ενός θεσμού που επέτρεπε στη γυναίκα να έχει περισσότερους από έναν άντρες εφόσον τηρούνταν κάποιες βασικές προϋποθέσεις.

Ο Ξενοφών στο έργο του «Λακεδαιμονίων πολιτεία» μας αναφέρει ότι ο Λυκούργος, επειδή πίστευε ότι τα παιδιά δεν ανήκουν στους γονείς, αλλά σε όλη την πόλη, συγχωρούσε στο γέρο σύζυγο μίας νέας γυναίκας, εφ’ όσον του άρεσε και εκτιμούσε κάποιον νέο, να τον φέρει στη γυναίκα του για να γονιμοποιήσει με το σπέρμα του υγιή και ωραία παιδιά. Το ίδιο ίσχυε και σε ένα νέο άντρα, αν του άρεσε κάποια παντρεμένη γυναίκα. Μπορούσε να ζητήσει από τον άντρα της  να ‘ρθει σε ερωτική επαφή ώστε να γονιμοποιήσει μαζί της. (1, 7-8).

Ο Πλούταρχος για το θέμα αυτό θα διασώσει μία σκωπτική συνομιλία κάποιου σπαρτιάτη Γεράδα, από τους πολύ παλιούς, μ’ ένα ξένο που όταν έφτασε στην πόλη της Σπάρτης τον ρώτησε πως τιμωρούνται στην πατρίδα του οι μοιχοί.

  • Ξένε κανείς δε γίνεται μοιχός στη χώρα μας.
  • Αλλά αν γίνει; Επέμεινε ο ξένος.
  • Πληρώνει, του είπε ο Γεράδας, για αποζημίωση ένα μεγάλο ταύρο που σκύβει το κεφάλι του από τον Ταΰγετο και πίνει (νερό) στον Ευρώτα.
  • Τότε ο ξένος τον ρώτησε έκπληκτος: Και πως γίνεται τόσο μεγάλο βόδι.
  • Ο Γεράδας γέλασε και είπε: Και πως θα μπορούσε να γίνει κάποιος μοιχός στη Σπάρτη.

Σχετικά με το σπαρτιατικό γάμο, η Claude Mosse μας πληροφορεί πως  ο Ξενοφών περιορίζεται στο να δώσει στοιχεία: απ’ τη μια μεριά η υποχρέωση των ανδρών να παντρευτούν στην ακμή της ηλικίας τους, απ’ την άλλη αυστηροί νόμοι που αφορούσαν τις σχέσεις μεταξύ των συζύγων. «Καθώς έβλεπε όμως ότι οι άλλοι άνδρες τον πρώτο καιρό του γάμου τους συνευρίσκονται με τις γυναίκες τους χωρίς μέτρο, θεσμοθέτησε και γι αυτό το θέμα τα αντίθετα: όρισε δηλαδή να μπαίνει στο δωμάτιο της γυναίκας του ο σύζυγος με ντροπή μην τον δουν και με τον ίδιο τρόπο να φεύγει. Μ’ αυτόν τον τρόπο η συνεύρεσή τους θα γινόταν κατ’ ανάγκην πιο ποθητή και στην περίπτωση που αποκτούσαν παιδιά, θα γίνονταν πιο ρωμαλέα παρά αν έκαναν κατάχρηση της απόλαυσής τους» (1,5).

Εδώ ακόμη, ο Πλούταρχος παρέχει πολύ πιο συγκεκριμένες και λεπτομερείς πληροφορίες. Αφού υπενθύμισε πως η αγαμία απαγορευόταν, αποκαλύπτει τις περίεργες συνθήκες του σπαρτιατικού γάμου: «Νυμφεύονταν αρπάζοντας όχι μικρές κι ανώριμες για γάμο, αλλά στην εποχή της ακμής τους και τότε που ήταν ώριμες. Την αρπαζομένη παρελάμβανε η λεγάμενη νυμφεύτρια, της έκοβε σύρριζα τα μαλλιά, της έβαζε ανδρικό ιμάτιο και υποδήματα και την πλάγιαζε μόνη χωρίς φως σε στρώμα από καλάμια. Ο γαμπρός, ούτε μεθυσμένος ούτε εκνευρισμένος, αλλά νηφάλιος όπως πάντοτε, αφού δειπνήσει στα συσσίτια (φαγητό με δημόσια δαπάνη όπου προσφερόταν ο περίφημος μέλας ζωμός), εισέρχεται κρυφά, λύνει την ζώνη της, την σηκώνει στα χέρια του και την μεταφέρει στην κλίνη. Αφού έμενε μαζί της όχι πολύ χρόνο έφευγε με κοσμιότητα και πήγαινε όπου συνήθιζε προηγουμένως, για να κοιμηθεί μαζί με τους άλλους νέους» (15, 4-7).

Μάλιστα  ο τρόπος ζωής των γυναικών ήταν τελείως διαφορετικός από εκείνον των άλλων Ελληνίδων, γι’ αυτό και στη Σπάρτη ξεχωριστή θέση κατέχει η άθληση τους, η οποία απέβλεπε στην σωματική διάπλαση της μελλοντικής μητέρας για να γεννήσει γερά παιδιά και μελλοντικούς ικανούς πολίτες οι οποίοι θα μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στην αυστηρή και στρατιωτικά δομημένη ζωή της σπαρτιατικής κοινωνίας. Οι νέες της Σπάρτης ασκούνταν σε όλα τα αθλήματα δίσκο, ακόντιο, πάλη, τρέξιμο κλπ. Γνωστά μάλιστα ήταν τα Ηραία της Ολυμπίας όπου το μόνο αγώνισμα ήταν ο αγώνας δρόμου για παρθένους, καθώς και ειδικοί αγώνες γυναικών προς τιμήν της Ορθίας Αρτέμιδος, ένα από τα πιο σημαντικά ιερά στην ιστορία της αρχαίας Σπάρτης και βρισκόταν κοντά στις όχθες του ποταμού Ευρώτα.

Μάλιστα η Κυνίσκα, μία εκτροφέας αλόγων, κόρη του βασιλιά της Σπάρτης Αρχιδάμου και αδερφή του βασιλιά Αγησίλαου του Β΄, είχε νικήσει στο αγώνισμα της αρματοδρομίας δύο φορές στους ανδροκρατούμενους ολυμπιακούς αγώνες το 396 και το 392 π.Χ. Αν και οι γυναίκες απαγορευόταν να πάρουν μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες, επιτρεπόταν να εκτρέφουν άλογα και να παίρνουν μέρος σε αρματοδρομίες με τ’ άλογά τους και τους αρματηλάτες τους. Νικητής ανακηρυσσόταν ο ιδιοκτήτης των αρμάτων/αλόγων. Έτσι η Κυνίσκα ήταν η πρώτη γυναίκα που είχε ανακηρυχθεί νικήτρια στο αγώνισμα του τετρίππου  δυο φορές.

Αξίζει εδώ να σημειώσουμε πως ο φιλόσοφος και διευθυντής του Ινστιτούτου Φιλοσοφικών Ερευνών της Πάτρας Απόστολος Πιερρής στη μελέτη του «Πνοές από τις Λακεδαιμόνιες Γυμνοπαιδιές» και άλλες έρευνες στον ιστότοπο υπό την κατηγορία «Δωρικές Μελέτες» τονίζει πως ήδη από τον 7ο αιώνα η αρχαία Σπάρτη είχε αφιερωθεί στην ανάδειξη του απόλυτου κάλους. Οι Γυμνοπαιδιές θα αποτελέσουν το σύμβολο του Σπαρτιατικού έαρος (άνοιξης).  Από τον 7ο αιώνα π.Χ. αναδύεται η ορατή Μορφή του Απόλυτου στα ορειχάλκινα ειδώλια (πολεμικοί Απόλλωνες) και μεγαλύνεται στην αρχή της μνημειακής πλαστικής (Κούρος της Φιγαλείας). Γι’ αυτό και η Σπαρτιατική οικογένεια δεν έχει μόνο αυστηρά τεκνογονικό, αλλά και ευγονικό σκοπό. Αυτό επιτρέπει δομές ευρύτερες από την συνήθη γαμήλια κανονικότητα. Μια γυναίκα καλλίπαιδη ή σε κατάσταση φυσικής ετοιμότητας για βέλτιστη τεκνογονία μπορούσε να συνέλθει με άνδρα άζευκτο προς αυτήν με σκοπό τον ευκλεή τόκο. Από το άλλο μέρος η σφοδρή γενετήσια επιθυμία μείξης στη γυναίκα με ίνδαλμα νεαρώδους ανδρότητας λειτουργεί ευεργετικά στον συλλαμβανόμενο γόνο. Και στην Σπάρτη επιχωρίαζαν φανερά και επαινούμενα αυτές οι ιδιαιτερότητες.

Η σημαντικότερη ωστόσο στιγμή για την δωρική Σπάρτη ήταν εκείνη της σπαρτιάτισσας μάνας, η οποία έθετε υπεράνω του μητρικού της φίλτρου την αφοσίωσή της στο σύνολο, στην πατρίδα, όταν έδινε η ίδια την ασπίδα στον γιο της για να πάει στον πόλεμο και του έλεγε ξεπροβοδίζοντάς τον βραχύλογα  «Ή ταν ή επί τας». Η δειλία είχε μεγάλες επιπτώσεις ακόμη και για την ίδια την οικογένεια και καθόριζε την επιτυχία ή την αποτυχία του ρόλου της μάνας, ο οποίος δεν περιορίζονταν μόνο στη φροντίδα των παιδιών, η του  συζύγου της, αλλά και εν γένει στα του οίκου της. Αξίζει να σημειωθεί πως όταν κάποια γυναίκα της Αττικής ρώτησε τη Γοργώ, τη γυναίκα του Βασιλιά Λεωνίδα   «Γιατί μόνο εσείς, οι Λάκαινες, έχετε εξουσία πάνω στους άνδρες;», η Γοργώ απάντησε: «Επειδή είμαστε και οι μόνες που γεννάμε άντρες».

gnomionline.gr

, , ,

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *