Ένα ακόμη ζήτημα που απασχολεί την ιστορική έρευνα, αφορά στην πολιτική αντιμετώπιση των εθνικών τη θρησκεία, από τον Θεοδόσιο Α’ και έπειτα, μετά την υιοθέτηση του Χριστιανισμού ως επίσημη θρησκεία του κράτους. Ακούγεται ενίοτε πως οι αυτοκράτορες (και ειδικά ο Θεοδόσιος Α’) ανέχθηκαν ή ακόμα χειρότερα διέταξαν καταστροφές αρχαίων ναών και μνημείων και διωγμούς εναντίον των εθνικών. Πράγματι, ο Θεοδόσιος στα τέλη του 4ου αιώνα επαναφέρει το ρωμαϊκό religio imperii (επικρατούσα θρησκεία) υπέρ των Χριστιανών (380μ.Χ.) και εκδίδει στη συνέχεια της βασιλείας του τα περίφημα διατάγματα, με τα οποία ισχυροποιεί αισθητά τη θέση της χριστιανικής πίστης στην αυτοκρατορία, κυρίως για λόγους εσωτερικής συνοχής, σε μία περίοδο μάλιστα κατά την οποία η αυτοκρατορία αντιμετώπιζε σοβαρούς κινδύνους, τόσο εξωτερικούς (Γότθους και Γερμανούς) όσο και εσωτερικούς (θρησκευτική διαμάχη μεταξύ Αρειανιστών και πιστών του συμβόλου της Νικαίας).
Η θρησκευτική πολιτική του Θεοδοσίου διέφερε από αυτή των προκατόχων του, οι οποίοι ενώ είχαν συμπάθεια είτε σε μια χριστιανική τάση είτε στην ειδωλολατρία (Ιουλιανός), ακολούθησαν πολιτική ανοχής έναντι των άλλων θρησκευτικών ομάδων, δεδομένου ότι de iure υπήρχε κάποια θρησκευτική ισότητα. Ο Θεοδόσιος πίστευε σε μία ενιαία εκκλησία που να δέχεται το Σύμβολο της Νικαίας και γι’ αυτό απαγόρευσε κάθε άλλη εκδήλωση, είτε υπό τη μορφή χριστιανικής αιρέσεως είτε υπό τη μορφή ειδωλολατρίας.
Σύμφωνα όμως με το πόρισμα της καθηγήτριας Αρχαίας Ιστορίας Πολυμνίας Αθανασιάδη, «το διάταγμα του Θεοδοσίου του Μεγάλου (191-193 μ.Χ.) αναφέρει απαγόρευση λατρείας σε αρχαία ιερά και την είσοδο στους ναούς, δεν εντέλλεται όμως την καταστροφή τους». Βάσει των παραπομπών του συγγραφέα, δημοσιογράφου και ιστορικού Κυριάκου Σιμόπουλου και άλλων ερευνητών, συγκεκριμένο διάταγμα για κατεδάφιση Ελληνικών ναών εξεδόθη από τον Αρκάδιο και μετά (όχι από τον Μέγα Θεοδόσιο), με ελάχιστη όμως έως μηδαμινή εφαρμογή στην πράξη. Άλλωστε, ανασκαφικά τουλάχιστον, δεν υπάρχουν ενδείξεις που να μαρτυρούν τέτοια καταστροφή.
Τα μεγάλα κέντρα της αρχαίας θρησκείας, αυτά ακριβώς που θα έπρεπε λογικά να είχαν υποστεί τις μεγαλύτερες καταστροφές, όπως οι Δελφοί, η Ολυμπία, η Δωδώνη, τα ιερά των Αθηνών κ.α., δεν φαίνεται ανασκαφικά να έχουν υποστεί ζημιές από ανθρώπινο χέρι στα τέλη του 4ου αιώνα. Εξάλλου πολλοί ναοί της αρχαίας λατρείας έμειναν ανέπαφοι και διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα, κυρίως στην κάτω Ιταλία και την Σικελία, όπου επίσης βασίλευε ο Μ. Θεοδόσιος, αλλά και στην κυρίως Ελλάδα, όπως το συγκρότημα της Ακροπόλεως των Αθηνών, ο ναός του Ηφαίστου (Θησείο) και ο ναός του Ιλισσού.
Μάλιστα στον Θεοδοσιανό Κώδικα (XVI 10,25) «επιτρέπεται στους Χριστιανούς να μετατρέπουν τους αρχαίους ναούς σε χριστιανικούς» και γι’ αυτό το λόγο δεν καταστράφηκαν, αλλά σώθηκαν αυτούσιοι (όπως ο αρχαίος ναός κάτω από τον ανηγερμένο από την Αγία Ελάνη, τον 4ο αιώνα, ναό της Παναγίας της Καταπολιανής ή Εκατονταπυλιανής στην Πάρο, που ανεκάλυψε ο μεγάλος αρχαιολόγος Α. Ορλάνδος). Κατά τον επιφανή βυζαντινολόγο Διονύσιο Ζακυνθηνό η διάταξη αυτή έγινε ακριβώς για να σωθούν οι ναοί. Κανένα από τα μεγάλα και επιβλητικά ιερά των Αθηνών δεν γκρεμίστηκε. Να προσθέσουμε ότι πολλοί ναοί κατέπεσαν από μεταγενέστερους σεισμούς, όπως π.χ. ο ναός του Ολυμπίου Διός.
Η κρατική πολιτική, λοιπόν, του Βυζαντίου δεν φαίνεται να ενθαρρύνει την καταστροφή αρχαίων ιερών. Αυτό αποδεικνύεται και από τα ίδια τα διατάγματα των αυτοκρατόρων, τα οποία προειδοποιούν αυστηρά τους Χριστιανούς υπηκόους ότι δεν θα γίνουν ανεκτές διώξεις εναντίων εθνικών και Εβραίων, όπως επίσης και οποιαδήποτε βεβήλωση αρχαίου ναού, θεσπίζοντας μάλιστα αυστηρές ποινές στους παραβάτες.
Παρ’ όλα αυτά, πράγματι, έγιναν καταστροφές και ακρότητες, σε τοπικό κυρίως επίπεδο, από φανατικούς εκκλησιαστικούς και πολιτικούς παράγοντες, περισσότερο εναντίον αγαλμάτων αρχαίων θεοτήτων, με συνηθέστερο το φαινόμενο της ρινοτμήσεως και της καταστροφής των προσώπων. Όμως είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτά τα γεγονότα δεν φαίνεται να έγιναν με αυτοκρατορική εντολή. Μάλιστα, από τους βανδαλισμούς που όντως έγιναν, η αρχαία Ελλάδα έπαθε ελάχιστα συγκριτικά με όλες τις άλλες χώρες της αυτοκρατορίας. Χαρακτηριστό παράδειγμα αποτελεί η Αθήνα η οποία δεν υπέστη σοβαρές καταστροφές. Ο αρχαιολόγος Άγγελος Χωρέμης υποστηρίζει ότι «σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει καθολική πίεση εκ μέρους των Χριστιανών, κρατικά κατευθυνόμενη βία, όπως επίσης δεν υπάρχουν και εξαναγκαστικοί εκχριστιανισμοί όπως έγιναν τον καιρό του Καρλομάγνου, της ισπανικής reconquista κ.α. Υπάρχουν βέβαια κάποιες ακρότητες περιορισμένες όμως τοπικά και χρονικά. Το περίεργο δεν είναι πως έγιναν αγριότητες, το περίεργο είναι πως έγιναν τόσες λίγες μετά από τα μαρτύρια, που είχαν υποστεί οι Χριστιανοί».
Μελετώντας μάλιστα τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας βλέπουμε πως συνέχεια αναφέρουν ότι η πραγματική και ενάρετη πίστη σχετίζεται άμεσα με την ελεύθερη βούληση, γεγονός που ευλόγως αποκλείει το ενδεχόμενο οι διάφοροι βανδαλισμοί και διώξεις εθνικών να έγιναν με προτροπή ή οποιαδήποτε συμμετοχή δική τους, έμμεση ή άμεση. «Ουκ αρετή γαρ το βία γινόμενον» γράφει ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. «Ο Θεός δεν αγαπά αυτό που γίνεται αναγκαστικά, αλλά αυτό που κατορθώνεται με την αρετή. Η δε αρετή επιτυγχάνεται με την ελεύθερη προαίρεση», γράφει ο Μέγας Βασίλειος. «Η σωτηρία των ανθρώπων δεν οικοδομείται με τη βία και την επιβολή, αλλά με την πειθώ και την προσήνεια», γράφει ένας άλλος Άγιος, ο Ισίδωρος Πηλουσιώτης. Ενώ ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος γράφει ότι «είναι ύβρις προς το Θεό να του ζητάμε πράγματα εναντίον των εχθρών μας».
Πηγή: https://inspol.files.wordpress.com/2014/12/6_14_c_byzantium1.pdf
