Σαν σήμερα “έφυγε” ο μεγάλος Φώτης Κόντογλου

Από την σελίδα Αγία Σοφία

Σαν σήμερα, την 13η Ιουλίου του 1965, έφυγε για την γειτονιά των Αγγέλων ο λογοτέχνης και ζωγράφος Φώτης Κόντογλου.

Ο Φώτης Κόντογλου ( = Φώτης Αποστολλέλης) γεννήθηκε στο Αϊβαλί (Κυδωνίες) της Μικράς Ασίας, τέταρτο παιδί του Νικολάου Αποστολλέλη και της συζύγου του Δέσποινας, το γένος Κόντογλου. Είχε μια αδερφή και δυο αδερφούς. Σε ηλικία ενός μόλις έτους ορφάνεψε από πατέρα και την οικογένεια ανέλαβε ο αδερφός της μητέρας του Στέφανος Κόντογλου (στην κηδεμονία του οποίου ανάγεται και το όνομα Κόντογλου), που ήταν Ηγούμενος στη Μονή Αγίας Παρασκευής. Τα μαθητικά του χρόνια πέρασε στο μετόχι της Αγίας Παρασκευής και στις Κυδωνίες και το 1913 μπήκε με εξετάσεις στο τρίτο έτος της Σχολής Καλών Τεχνών στην Αθήνα. Λίγους μήνες αργότερα εγκατέλειψε τη σχολή και έφυγε για να συνεχίσει τις εικαστικές σπουδές του στο Παρίσι με οικονομική βοήθεια από τον θείο του. Στο Παρίσι παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής, συνεργάστηκε με το γαλλικό περιοδικό Illustration (σε διαγωνισμό του οποίου βραβεύτηκε για την εικονογράφηση του έργου του Κνουτ Χάμσουν Η πείνα) και εργάστηκε ως εργάτης σε πολεμική βιομηχανία για να ζήσει. Το 1917 ταξίδεψε στην Ισπανία και την Πορτογαλία.

Το 1919 μετά το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου επέστρεψε στη γενέτειρά του, όπου διορίστηκε καθηγητής γαλλικών και ιστορίας τέχνης στο Παρθεναγωγείο, ανέπτυξε πνευματική δραστηριότητα και ίδρυσε το σύλλογο Νέοι Άνθρωποι. Το 1921 πήρε μέρος στη μικρασιατική εκστρατεία και μετά την καταστροφή του 1922 κατέφυγε αρχικά στη Μυτιλήνη και στη συνέχεια στην Αθήνα. Είχε προηγουμένως επισκεφτεί το Άγιο Όρος, όπου ξαναπήγε το 1923 για να μελετήσει τη βυζαντινή τέχνη και να δημιουργήσει αντίγραφά αγιογραφιών, τα οποία παρουσίασε σε εκθέσεις, αρχικά στη Μυτιλήνη και στη συνέχεια στην Αθήνα.

Το 1926 παντρεύτηκε τη Μαρία Χατζηκαμπούρη, και επισκέφτηκε για τρίτη φορά το Άγιο Όρος. Την περίοδο 1930-1931 εργάστηκε ως συντηρητής στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, από το 1933 δίδαξε ιστορία τέχνης και ζωγραφική στο αμερικάνικο κολλέγιο, όπου γνωρίστηκε με τον Κάρολο Κουν, και είχε μαθητές τον Γιάννη Τσαρούχη και το Νίκο Εγγονόπουλο.

Το 1935 ανέλαβε την οργάνωση του βυζαντινού τμήματος του μουσείου της Κέρκυρας. Ανέλαβε τη συντήρηση των τοιχογραφιών του Μυστρά, την εικονογράφηση πολλών εκκλησιών, τη διακόσμηση του Δημαρχείου της Αθήνας Το 1963 τραυματίστηκε σε αυτοκινητιστικό ατύχημα με τη σύζυγό του και έμεινε κατάκοιτος για πέντε μήνες. Πέθανε το 1965 στο νοσοκομείο του Ευαγγελισμού από μετεγχειρητική μόλυνση μετά από χειρουργική επέμβαση στην κύστη. Τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1959, για το βιβλίο του Έκφρασις της Ορθοδόξου Εικονογραφίας), το Βραβείο Πουρφίνα της Ομάδας των Δώδεκα (1963 για το βιβλίο Το Αϊβαλί, η πατρίδα μου), το Βραβείο του Ταξιάρχη του Φοίνικα, το Αριστείο των Γραμμάτων και των Τεχνών (1965 για το σύνολο του έργου του).

Μαθητής γυμνασίου ακόμη στις Κυδωνίες είχε κυκλοφορήσει το περιοδικό Μέλισσα, που εικονογραφούσε ο ίδιος. Υπήρξε συνιδρυτής του περιοδικού Φιλική Εταιρεία (μαζί με τους Κώστα Βάρναλη, Δημήτρη Πικιώνη, Στρατή Δούκα και Βάσο Δασκαλάκη) που κυκλοφόρησε από το 1924 ως το 1925 και του περιοδικού Κιβωτός (μαζί με τον Βασίλη Μουστάκη). Συνεργάστηκε με τα περιοδικά Ελληνικά Γράμματα του Κωστή Μπαστιά (1929), Νέα Εστία, Ελληνική Δημιουργία, Εκκλησία, Εφημέριος και την εφημερίδα Ελευθερία (από το 1949 ως το τέλος της ζωής του) και εξέδωσε μελέτες για τη βυζαντινή τέχνη και έργα ταξιδιωτικής λογοτεχνίας και πεζογραφίας. Η πρώτη εμφάνιση του Κόντογλου στα γράμματα πραγματοποιήθηκε το 1918 με την έκδοση της νουβέλας του Πέδρο Καζάς σε περιορισμένα αντίτυπα. Το 1928 εκδόθηκε το βιβλίο του Ταξείδια και το 1935 ο Αστρολάβος. Εντονότερη παρουσιάζεται η συγγραφική του δραστηριότητα (θρησκευτικής κυρίως θεματολογίας) στα μέσα της δεκαετίας του 1940 και ως το τέλος της ζωής του.

Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Φώτη Κόντογλου βλ. Βιβιλάκης Ιωσήφ, «Βιογραφικές παρατηρήσεις για τον Φώτη Κόντογλου», Νέα Εστία138, 1/11/1995, ετ.ΞΘ’, αρ.1640, σ.1413-1418, Καλαμαράς Βασίλης, «Εργοβιογραφία Φώτη Κόντογλου», Διαβάζω113, 27/2/1985, σ.10-15, Μουστάκης Βασ., «Κόντογλου Φώτης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας8. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Παγανός Γ.Δ., «Φώτης Κόντογλου», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Ε΄, σ,48-121. Αθήνα, Σοκόλης, 1992, Σπητέρης Τώνης Π. – Ζήρας Αλεξ., «Κόντογλου Φώτης». Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986, και Φώτης Κόντογλου, εν εικόνι διαπορευόμενος· Εκατό χρόνια από τη γέννησή του και τριάντα από την κοίμησή του. Αθήνα, Ακρίτας, 1995.

ΑΡΧΕΙΟ ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ στην ιστοσελίδα μας

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΣΤΟΝ ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

• Αθανασόπουλος Βαγγέλης, Η θεωρία και η πράξη της αφηγηματικής τέχνης του Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1986.

• Αλεξίου Έλλη, «Φώτης Κόντογλου · Μικρός το δέμας αλλά…», Έλληνες λογοτέχνες, δοκίμια1, σ.51-64. Αθήνα, Καστανιώτης, 1982.

• Βαλσαμάκης Πάνος, Μνήμη Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Ένωσις Κυδωνιωτών, χ.χ.

• Βαρίκας Βάσος, «Καθυστερημένος λαϊκισμός Φώτη Κόντογλου», Συγγραφείς και ΚείμεναΓ΄ · 1969-1971, σ.86-91. Αθήνα, Ερμής, 1985.

• Βιβιλάκης Ιωσήφ, Φώτης Κόντογλου· εν εικόνι διαπορευόμενος· εκατό χρόνια από τη γέννησή του και τριάντα από την κοίμησή του. Αθήνα, Ακρίτας, 1995;

• Ζήρας Αλεξ. – Σπητέρης Τ., «Κόντογλου Φώτης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986.

• Καρούζος Ν.Δ., «Ο Φώτης Κόντογλου ο ριζορθόδοξος», Σύνορο, Φθινόπωρο 1965, σ.106-108.

• Μαστροδημήτρης Π.Δ., «Το πεζογραφικό έργο του Φώτη Κόντογλου», Πέντε δοκίμια για τη νεοελληνική πεζογραφία, σ.69-91. Αθήνα, Λύχνος, 1987.

• Μητσάκης Κάρολος, «Φώτης Κόντογλου», Νεοελληνική πεζογραφία· Η γενιά του ’30, σ.37-39. Αθήνα, Ελληνική Παιδεία, 1977.

• Μνήμη Κόντογλου · Δέκα χρόνια από την κοίμησή του. Αθήνα, 1975.

• Παγανός Γ.Δ., «Φώτης Κόντογλου», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Ε΄, σ,48-121. Αθήνα, Σοκόλης, 1992.

• Πάσχος Π.Β., Κόντογλου• Εισαγωγή στη λογοτεχνία του μ’ ένα επίμετρο – ανθολόγιο κειμένων του. Αθήνα, Αρμός, 1991.

• Πάσχος Π.Β., Φώτης Κόντογλου• 25 χρόνια από την κοίμησή του. Αθήνα, Τήνος, 1990.

• Σαρδέλης Κώστας, Η ρωμιοσύνη και ο Φώτης Κόντογλου. Αθήνα, Αστήρ, 1982.

• Σαχίνης Απόστολος, «Φώτη Κόντογλου: Φημισμένοι άντρες και λησμονημένοι – 1942, Ο θεός Κόνανος – 1943, Ιστορίες και περιστατικά – 1944», Η πεζογραφία της κατοχής, σ.25-39. Αθήνα, Ίκαρος, 1948.

• Σκοτεινιώτη Ελένη, «Οι ηθικές και θρησκευτικές αρχές του Κόντογλου· “Σηματώρος και κήρυκας” του έργου του», Νέα Εστία143, 1/5/1998, ετ.ΟΒ΄, αρ.1700, σ.615-625.

• Σπητέρης Τώνης Π. – Ζήρας Αλεξ., «Κόντογλου Φώτης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό5. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1986.

• Τσιάμης Μ.Ν., Φώτης Κόντογλου · Ένας ερημίτης ασκητής της τέχνης και της ζωής. Αθήνα, 1971.

• Φώτης Κόντογλου• Σημείον αντιλεγόμενον. Αθήνα, Αρμός, 1998.

• Χατζηφώτης Ι.Μ., Φώτιος Κόντογλου· Η ζωή και το έργο του. Αθήνα, Γραμμή, 1977.

• Χατζηφώτης Ι.Μ., Κόντογλου ο Μεταβυζαντινός· Δοκίμιο. Αθήνα, 1978.

• Χατζίνης Γιάννης, «Φώτη Κόντογλου: Φημισμένοι άντρες και λησμονημένοι», Νέα Εστία33, ετ.ΙΖ΄, 15/1/1943, αρ.375, σ.121-123.

Αφιερώματα περιοδικών

• Νέα Εστία78, ετ.ΛΘ΄, 1η/8/1965, αρ.914, σ.1016-1030.

• Διαβάζω113, 27/2/1985.

• Ζυγός31, 1978.

• Αιολικά Γράμματα6, 11-12/1971, αρ.22-23.

• Κριτικά Φύλλα22-23, 4-5/1975.

• Παράδοση21-22, 5-8/1980.

• Τετράδια Ευθύνης23 (Μνημονάριον του Φώτη Κόντογλου), 1985.

Εργογραφία:

(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

I.Πεζογραφία:

• Pedro Cazas. Αϊβαλί, τυπ. Αιολικός Αστήρ, 1918.

• Η τέχνη του Άθω• Αντιγραφή και ανασυγκρότηση Φώτη Κόντογλου• Τα ξυλογραφήματα εφιλοτεχνήθησαν από τον Άγγελο Θεοδωρόπουλο. Αθήνα, Γανιάρης, 1923.

• Βασάντα. Αθήνα, Γανιάρης, χ.χ.

• Ταξείδια• Σε διάφορα μέρη της Ελλάδας και της Ανατολής, περιγραφικά του τι απόμεινε από τα χρόνια των Βυζαντινών, των Φράγκων, των Βενετσάνων και των Τούρκων. Αθήνα, Γανιάρης, 1928.

• Icones et fresques d’ art Byzantine. Αθήνα, 1932.

• Τοιχογραφίες των βυζαντινών εκκλησιών του Υμηττού. Αθήνα, Ελληνική Τέχνη, 1933.

• Ο Αστρολάβος• Βιβλίο παράξενο γραμμένο από τον Φώτη Κόντογλου. Κέρκυρα, 1935.

• Φημισμένοι άντρες και λησμονημένοι• Βιβλίο ιστορικό γραμμένο από τον Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Αετός, 1942.

• Ο θεός Κόνανος και το Μοναστήρι του το λεγόμενο Καταβύθιση· Ιστορία γραμμένη από το Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Σπ.Νικολόπουλος, 1943. (μαζί Τα Δαιμόνια της Φρυγίας και το Εξ’ Ανατολών πνεύματα οργισμένα)

• Ιστορίες και περιστατικά· κι άλλα γραψίματα λογής- λογής γραμμένα από τον Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Σπ.Νικολόπουλος, 1944.

• Ιστορία ενός καραβιού που χάθηκε απάνου σε μια ξέρα· Όπως την ταίριαξε από κάποια παληά χαρτιά ο Φώτης Κόντογλους. Αθήνα, Πήγασος, 1944.

• Η Αφρική και οι θάλασσες της νοτιάς. Αθήνα, Γλάρος, 1944.

• Ο μυστικός κήπος. Αθήνα, Αστήρ, 1944.

• Έλληνες θαλασσινοί στις θάλασσες της Νοτιάς. Αθήνα, Γλάρος, 1944.

• Ο κουρσάρος Πέδρο Κάζας· Ιστορία απίστευτη βγαλμένη από κάποιο χειρόγραφο που βρέθηκε στο Οπόρτο· Τυπωμένη και ζωγραφισμένη από το Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Γλάρος, 1944 (έκδοση γ’).

• Οι Αρχαίοι Άνθρωποι της Ανατολής. Αθήνα, Σπ.Νικολόπουλος, 1945.

• Βίος και Πολιτεία του Βλασίου Πασκάλ του διά Χριστόν Σαλού. Αθήνα, Ι.Δ.Κολλάρος, 1947.

• Βίος και Άσκησις του οσίου Πατρός ημών Αγίου Μάρκου του Αναχωρητού του εξ Αθηνών. Αθήνα, 1947.

• Άνθος, ήγουν λόγια ανθολογημένα από τους Πατέρας. Αθήνα, 1949.

• Πηγή ζωής, ήγουν λόγοι των θεοφόρων εξηγημένοι κατά δύναμιν. Αθήνα, Αστήρ, 1951.

• Εικόνες της Παναγίας. Αθήνα, έκδοση «Κιβωτού», 1953.

• Βίος του Αγίου Ιερομάρτυρος Θεράποντος του θαυματουργού. Θεσσαλονίκη, 1955.

• Η βυζαντινή τέχνη• ή Η λειτουργική ζωγραφική. Αθήνα, 1956.

• Η αγιασμένη Ελλάδα. Αθήνα, 1957.

• Όρη άγια. Αθήνα, 1958.

• Οι άγιοι Ραφαήλ και Νικόλαος• και η εικόνα του Χριστού οπού ευρέθη εις την Καρυάν της Θέρμης (Λέσβου). Μυτιλήνη, 1961.

• Η απελπισία του θανάτου• Εις την θρησκευτικήν ζωγραφικήν της Δύσεως και η ειρηνόχυτος και πλήρης ελπίδος ορθόδοξος εικονογραφία. Αθήνα, 1961.

• Σημείον μέγαν, ήγουν τα θαύματα της Θέρμης. Αθήνα, Αστήρ, 1962.

• Θάλασσες, Καΐκια και καραβοκύρηδες · επιμ. Ι.Μ.Χατζηφώτης. Αθήνα, Εστία, 1977.

• Ο Καστρολόγος · επιμ. Ι.Μ.Χατζηφώτης. Αθήνα, Εστία, 1977.

• Ευλογημένο καταφύγιο · επιμ. Π.Β.Πάσχος. Αθήνα, Ακρίτας, 1985.

• Μικρό εορταστικό. Αθήνα, Ακρίτας, 1985.

• Γίγαντες ταπεινοί · επιλογή από άρθρα για αγίους δημοσιευμένα στις εφημερίδες. Αθήνα, Ακρίτας, 1991.

ΙΙ.Μεταφράσεις:

• Λεωνίδα Ουσπένσκη, Η εικόνα· Λίγα λόγια για τη δογματική έννοιά της· Μετάφραση Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Αστήρ, 1952.

• Κάρολος Τζόνσον, Οι φημισμένοι Κουρσάροι· Μετάφραση Φώτη Κόντογλου. Αθήνα, Ζαχαρόπουλος, 1942.

ΙΙΙ. Συγκεντρωτικές εκδόσεις:

• Έργα Α΄, Το Αϊβαλί, η πατρίδα μου. Αθήνα, Αστήρ, 1962.

• Έργα Β΄, Αδάμαστες ψυχές. Αθήνα, Αστήρ, 1962.

• Έργα Γ΄, Η πονεμένη Ρωμιοσύνη. Αθήνα, Αστήρ, 1963.

• Έργα Δ΄, Γιαβάς ο θαλασσινός. Αθήνα, Αστήρ, 1965.

• Έργα Ε΄, Πέδρο Κάζας, Βασάντα και άλλες ιστορίες. Αθήνα, Αστήρ, 1968.

• Έργα Στ΄, Μυστικά άνθη. Αθήνα, Αστήρ, 1977.

• Έργα Ζ΄, Φημισμένοι άντρες και λησμονημένοι. Αθήνα, Αστήρ, 1987.

• Έργα Η΄, Βίος και Πολιτεία του Βλασίου Πασκάλ. Αθήνα, Αστήρ, 1976.

• Έργα Θ΄, Ταξείδια. Αθήνα, Αστήρ, 1981.

• Έργα Ι΄, Ο μυστικός κήπος. Αθήνα, Αστήρ, 1944.

• Έργα ΙΑ΄, Ο Αστρολάβος. Αθήνα, Αστήρ, 1935.

Χειρόγραφα του λογοτέχνη υπάρχουν στο Γενικό Αρχείο του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (Ε.Λ.Ι.Α.)

, , , ,

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *