Ἡ ὀργάνωση καὶ ἡ κυριαρχικὴ ἐπέκταση τῆς σουλιώτικης κοινωνίας (14ος-18ος αἰ.)

Τοῦ Μιχάλη Ρέττου*

Οἱ Σουλιῶτες, φύλο ἀρβανίτικης προέλευσης, ἦταν ἐγκατεστημένοι ἀπὸ τὸν 14ο αἰῶνα -περίοδο κατὰ τὴν ὁποία συνέβησαν σημαντικὲς πληθυσμιακὲς μετακινήσεις ἠμινομαδικῶν ποιμενικῶν πολεμικῶν ὁμάδων ἀρβανιτῶν στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο- σὲ ἕνα στενὸ ὀροπέδιο τῆς σημερινῆς Θεσπρωτίας, μεταξὺ τῆς ὀροσειρᾶς τῆς Παραμυθιᾶς καὶ τῶν ὄρων τοῦ Σουλίου. Στὴν περιοχὴ αὐτὴ ἀναπτύχθηκαν τέσσερεις οἰκισμοί, Σοῦλι, Σαμονίβα, Κιάφα, Ἀβαρίκος, οἱ ὁποῖοι ἀποτέλεσαν τὰ λεγόμενα Σουλιωτοχώρια. Οἰ κάτοικοι τῶν χωριῶν αὐτῶν ἀσχολοῦνταν με τὴν κτηνοτροφία καὶ ἦταν ὀργανωμένοι σὲ γένη/«φάρες». Ἡ κάθε φάρα ὑπάκουε μόνο στὸν ἀρχηγό της καὶ ἦταν αὐτόνομη ἀπὸ τὰ ὑπόλοιπα γένη/φάρες.[1] Ὁ ὀρεσίβιος αὐτὸς πληθυσμὸς ἦταν δίγλωσσος -κατὰ βάση ἀρβανιτόφωνος ποὺ ἦρθε σὲ ἐπαφὴ καὶ γνώρισε τὴν ἑλληνικὴ- καὶ παρέμεινε χριστιανικὸς ὅταν οἱ -ἐνταγμένοι στὴν ὀθωμανικὴ στρατιωτικὴ τάξη- Ἀλβανοὶ Σπαχῆδες καὶ εὐρύτεροι ἀρβανίτικοι πληθυσμοὶ ἄρχισαν σταδιακὰ νὰ ἐξισλαμίζονται, ἀπὸ τὸν 15ο αἰῶνα.[2]

J.Cartwright, Σουλιώτης, έγχρωμη χαλκογραφία. Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B5%CF%82

      Οἱ Σουλιῶτες ἦταν ἔνοπλοι διότι αὐτὸ ἀπαιτοῦσε ἡ κτηνοτροφική τους ἐνασχόληση -ἡ φύλαξη τῶν κοπαδιῶν καὶ ἡ ἀνάγκη γιὰ αὐτοπροστασία. Ἐπίσης, ἡ ποιμενικὴ ἰδιότητα τῶν ὀρεινῶν πληθυσμῶν τῆς Ἠπείρου σχετιζόταν παραδοσιακὰ μὲ πρακτικὲς ληστείας καὶ λεηλασίας, ἐνῶ ἡ ἐπιτυχὴς ἔνοπλη φύλαξη τῶν κοπαδιῶν ἀπὸ ληστρικὲς ἐπιθέσεις συχνὰ συνδυαζόταν μὲ ἁρπακτικὲς ἐπιδρομικὲς δράσεις ἀπέναντι στὸν περιφερειακὸ γεωργικὸ (καὶ ὄχι μόνο) πληθυσμό. Οἱ ἰδιότητες δηλαδὴ τοῦ ποιμένα-πολεμιστῆ-ληστῆ ἦταν ἀλληλένδετες μεταξύ τους πραγματικότητες καὶ ἀποτελοῦσαν ἐμπεδωμένες πρακτικὲς βιοπορισμοῦ καὶ κοινωνικο-οικονομικῆς ἀνάπτυξης καὶ ἐπέκτασης τῆς σουλιώτικης κοινωνίας στὰ χρόνια τῆς κατάκτησης.[3]

      Ἀπὸ τὰ τέλη τοῦ 17ου αἰῶνα, οἱ Σουλιῶτες ἐνέτειναν τὶς λεηλατικὲς ἐπιδρομὲς ἔναντι τῶν ἀγροτικῶν πληθυσμῶν τῆς περιοχῆς τους, οἱ ὁποῖες θὰ ὁδηγήσουν, στὰ μέσα τοῦ 18ου αἰῶνα, στὴν ἀπόσπαση ἀρκετῶν χωριῶν τῆς Παραμυθιᾶς, τοῦ Μαργαριτιοῦ καὶ τῶν Ἰωαννίνων ἀπὸ τὴν κυριότητα τῶν ἀγάδων καὶ στὴν φορολόγησή καὶ ἐκμετάλλευση τῶν χωριῶν αὐτῶν ἀπὸ τοὺς ἴδιους. Οὐσιαστικὰ οἱ Σουλιῶτες, ὄντας οἱ ἴδιοι νόμιμοι ἀπέναντι στὸν Σουλτάνο καὶ πληρώνοντας τὸν κεφαλικὸ φόρο, ἐφάρμοσαν τὴν πρακτικὴ τῆς «προστασίας» στοὺς πιεζόμενους οἰκονομικὰ ἀγροτικοὺς πληθυσμούς, ἡ ὁποία περιλάμβανε δανειοδοτήσεις, ἔνοπλη κυριαρχία καὶ παροχὴ προστασίας ἔναντι καταβολῆς ἐτήσιου ἀντιτίμου σὲ εἶδος ἤ σὲ χρῆμα. Ἡ ἐπέκταση αὐτὴ τῆς κυριαρχίας τῶν Σουλιωτῶν προῆλθε, κυρίως, ὡς ἀποτέλεσμα τῆς δημογραφικῆς τους ἀνόδου καὶ τοῦ συνακόλουθου ἐπισιτιστικοῦ προβλήματος ποὺ δημιουργήθηκε. Παράλληλα ἀποτέλεσε μία προσπάθεια ἔνταξης τῆς σουλιώτικης κοινωνίας σὲ κυριαρχικὲς πρακτικὲς ποὺ ἀσκοῦσε, κατὰ κανόνα, τὸ μουσουλμανικὸ στοιχεῖο τῆς περιοχῆς.[4]

Οικογένεια Σουλιωτών, 1887. Πηγή: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%B9%CF%8E%CF%84%CE%B5%CF%82

      Μέσω τῆς πρακτικῆς αὐτῆς τὸ Σοῦλι ἀναδείχθηκε σὲ ἕνα, αὐτονομημένο ἀπὸ τὴν ὀθωμανικὴ κυριαρχία, χριστιανικὸ τοπικὸ κέντρο ἐξουσίας. Ἡ ἰδιοποίηση τῶν ἀγροτικῶν πλεονασμάτων τῶν χωριῶν ὐπὸ τὴν προστασία τους δὲν καθιστοῦσε τοὺς Σουλιῶτες παράνομους ἀπέναντι στὴν Πύλη, ἐφόσον πλήρωναν τὸν κεφαλικὸ φόρο καὶ τὴ δεκάτη, ἀλλὰ ἀποτελοῦσε ἐσωτερικὸ πρόβλημα γιὰ τοὺς τοπικοὺς φορεῖς τῆς ὀθωμανικῆς ἐξουσίας.[5]Οἱ ἀνταγωνισμοὶ μὲ τὶς ὀθωμανικὲς ἀρχὲς τῆς εὐρύτερης περιοχῆς τους θὰ ἐκδηλωθοῦν κατὰ τὸ δεύτερο μισὸ τοῦ 18ου αἰῶνα -μὲ ἀφορμὴ καὶ τοὺς ρωσοτουρκικοὺς καὶ ναπολεόντειους πολέμους- καὶ θὰ καταλήξουν στὴν πτώση τοῦ Σουλίου ἀπὸ τὸν Ἀλῆ Πασᾶ, στὰ 1803.[6] Στὴ συνέχεια οἱ Σουλιῶτες κατέφυγαν στὰ Ἑπτάνησα, ὅπου κατετάγησαν στὰ στρατιωτικὰ σώματα τῶν ξένων ἐπικυριάρχων τῶν νήσων. Ἑπέστρεψαν στὸν τόπο τους τὸ 1820 ὠς σύμμαχοι τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ, ὁ ὁποῖος εἶχε ἀποστατήσει ἔναντι τοῦ Μαχμοῦτ Β΄. Οἱ Σουλιῶτες, ἔχοντας ἤδη ἔρθει σὲ σύγκρουση μὲ τὴν ὀθωμανικὴ ἐξουσία συμπράττοντας μὲ τὸν Ἀλῆ Πασᾶ, ἐντάχθηκαν μετὰ τὴν πτώση τοῦ τελευταίου στὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση. Ἐγκαταστάθηκαν στὴ Δυτικὴ Ἑλλάδα καὶ ἀρχηγοί τους  (Μᾶρκος Μπότσαρης, Κίτσος Τζαβέλλας, Λάμπρος Βέικος κ.ἄ) ἔγιναν, κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ Ἀγῶνα, στρατηγοὶ τῶν ἑλληνικῶν στρατιωτικῶν σωμάτων.

Η συμβολή των Σουλιωτών στην Επανάσταση του 1821 - Infognomon Politics

[1] Βάσω Ψιμούλη, ‘Σοῦλι καὶ Σουλιῶτες. Ὁ τόπος καὶ οἱ ἄνθρωποι’, στὸ Ἱστορία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ 1770-2000 (Ἀθήνα: Ἑλληνικὰ Γράμματα, 2003), 228.

[2] Γιὰ τὴν ἔνταξη τῶν Ἀλβανῶν στὸ ὀθωμανικὸ κοινωνικο-οικονομικὸ σύστημα κατὰ τὸν 15ο- 16ο αἰ. βλ. Βάσω Ψιμούλη, Σοῦλι καὶ Σουλιῶτες. Οἰκονομικά, κοινωνικὰ καὶ δημογραφικὰ δεδομένα (Ἀθήνα: Διδακτορικὴ Διατριβὴ στὸ Ἰόνιο Πανεπιστήμιο, 1995), 54–63.

[3] Στὸ ἴδιο, 241-45.

[4] Στὸ ἴδιο, 247-48.

[5] Ψιμούλη, Σοῦλι καὶ Σουλιῶτες. Ὁ τόπος καὶ οἱ ἄνθρωποι, ὅ.π., 239-40.

[6] Γιὰ τὶς συγκρούσεις Ἀλῆ-Πασᾶ καὶ Σουλιωτῶν βλ. Βάσω Ψιμούλη, Σοῦλι καὶ Σουλιῶτες. Οἰκονομικά, κοινωνικὰ καὶ δημογραφικὰ δεδομένα, ὅ.π., 372-90, 403-49.

*Ο Μιχάλης Ρέττος είναι εκπαιδευτικός, απόφοιτος κλασικής φιλολογίας (ΕΚΠΑ) με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στο ΠΜΣ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ.

, , , , , , , , , ,

2 thoughts on “Ἡ ὀργάνωση καὶ ἡ κυριαρχικὴ ἐπέκταση τῆς σουλιώτικης κοινωνίας (14ος-18ος αἰ.)

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *