Η έννοια του κλέους στους ήρωες της Ιλιάδος και των Κυπρίων Επών Μέρος Α΄

Αθηνά Ν. Μαλαπάνη

Η έννοια του κλέους: Η έννοια του Αρχαίου Έλληνα ήρωα, έτσι όπως προβάλλεται αρχικά, μέσα από τα ομηρικά έπη και αργότερα, μέσα από τη λυρική ποίηση και την τραγωδία, μπορεί να συνοψιστεί και να εκφραστεί αρτιότατα στη λέξη κλέος. Κλέος, σημαίνει δόξα, φήμη, γενικότερα ο,τιδήποτε προβάλλεται και ακούγεται. Ένα ποίημα ή ένα τραγούδι αποσκοπεί στο να καταστήσει κάποιον ένδοξο. Η έννοια του κλέους λοιπόν, ενσαρκώνεται στην επική ποίηση, όπου εξυμνούνται κλέα θεών και θνητών(1.). Κάθε Αρχαίος Έλληνας ήρωας όφειλε να επιδιώκει τον θάνατο στο πεδίο της μάχης προκειμένου να αποκτήσει κλέος, ἀριστεία και υστεροφημία, που θα κληροδοτήσει στις επόμενές του γενιές.

Γι’ αυτό άλλωστε, η απειλή του Αχιλλέα ότι θα φύγει από την Τροία και θα εγκαταλείψει τον πόλεμο, επιλέγοντας μια ήσυχη ζωή στη Φθία, φαντάζει ειρωνική στα αυτιά του τότε ακροατή και του σημερινού αναγνώστη, από τη στιγμή που γνωρίζουν την παράδοση και την καθιερωμένη νοοτροπία του ήρωα. Ο Αχιλλέας παραμένει στην Τροία και επιστρέφει στη μάχη παρόλο που είναι σίγουρος για τον θάνατό του, καθώς προτιμά το ἄφθιτον κλέος, την άφθαρτη και παντοτινή δόξα, που γι’ αυτόν υλοποιείται μέσα από το ποίημα της Ίλιάδος. Εξάλλου, το έπος είναι πραγματικό για τους ήρωες και όχι ένα απλό ποιητικό δημιούργημα, καθότι τους εξασφαλίζει την ἄφθιτον δόξαν(2.).

Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά το πολεμικό θέμα της Ἰλιάδος και τους άνδρες πρωταγωνιστές της, έξω από τα τείχη της πολιτείας, προβάλλει ο άμαχος πληθυσμός σε διάφορες σκηνές της καθημερινής ζωής, συντελώντας όμως στην προβολή του πολεμιστή, της αυτοθυσίας του και των αιτίων του αγώνα του. Ωστόσο, δεν είναι μόνο μια παρορμητική, αλλά μπορεί να γίνει και μια ανασταλτική δύναμη για τον ήρωα, καθώς η πολλή αγάπη να τον αποτρέπουν από το να πολεμήσουν για τις ιδέες του μέχρι θανάτου(3.). Ανάλογη άποψη εκφράζεται και στους Ἐλεύθερους Πολιορκημένους του Διονυσίου Σολωμού, όπου οι πολιορκημένοι αποτρέπονται από την αυτοθυσία τόσο από την αγάπη της οικογένειάς τους όσο και από την ομορφιά της Φύσης. Μάλιστα, αν λάβουμε υπόψη μας την ετυμολογία της λέξης ἤρως, που προέρχεται από την ὤραν, γίνεται αντιληπτό ότι ο ήρωας είναι αυτός που βρίσκεται στην κατάλληλη ώρα, στην τέλεια στιγμή του μόνο όταν πεθαίνει στη μάχη. Ο θάνατος λοιπόν, αποτελεί μια αποφασιστική στιγμή στη ζωή του ήρωα και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με φόβο. Οι ήρωες επομένως, οφείλουν να διαμορφώσουν τον θάνατό τους και όχι τη ζωή τους και γι’ αυτό, επιλέγουν τις αθάνατες λέξεις του έπους, που λειτουργεί ως το κύκνειο άσμα τους (4.).

Ο Θρίαμβος του Αχιλλέα, Franz von Matsch, 1861 - 1942, Κέρκυρα (Αχίλλειο)

Ο Αχιλλέας ως επικός ήρωας: Βασικά χαρακτηριστικά του Αχιλλέα ως ήρωα: Ο Αχιλλέας, ο βασικότερος και περιπλοκότερος ήρωας του έπους, γύρω από τον οποίο εξυφαίνεται όλη η υπόθεση, έχει κάποια παγιωμένα χαρακτηριστικά. Το πρώτο κοσμητικό του επίθετο είναι ἄριστος, δηλαδή ο καλύτερος από τους Αχαιούς. Αυτό το επίθετο αποδεικνύει τόσο το σωματικό του κάλλος όσο και την ανθρωπιστική του ποιότητα, παρά τα ξεσπάσματά του. Γενικότερα, η συμπεριφορά του Αχιλλέα παρουσιάζει μια περιπλοκότητα. Από τη μία πλευρά, μπορεί να διενεργεί βιαιοπραγίες και να επιδεικνύει βαναυσότητα, όπως στην κακοποίηση του νεκρού Έκτορα, ενώ από την άλλη πλευρά, να είναι πρόθυμος να θυσιαστεί για το κλέος και να συμφιλιώνεται με τον Πρίαμο• σε κάθε περίπτωση, ο Αχιλλέας μπορεί να είναι ευέξαπτος και οξύθυμος πολεμιστής, αλλά έχει υπεροχή και εντιμότητα. Ας μην λησμονούμε εξάλλου, και την προτροπή του πατέρα του αἰέν ἀριστεύειν καἰ ὑπείροχον ἔμμεναι ἄλλων (Λ 784). Το ρήμα ἀριστεύω, σημαίνει κυρίως επιτελώ πολεμικά κατορθώματα υψηλής αξίας και φυσικά, η πολεμική του υπεροχή είναι αδιαμφισβήτητη (5.). Ένα ακόμη χαρακτηριστικό του Αχιλλέα είναι η ταχύτητά του (Ν 324-25), απόρροια της φυσικής του ρώμης. Αποτελεί τον γρηγορότερο πολεμιστή της Ἰλιάδος και χαρακτηρίζεται ως πόδας ὠκύς (31 φορές), ποδάρκης (21 φορές) και ποδόκεος (6.) (11 φορές).

Επιπροσθέτως, ο Αχιλλέας είναι ο ομορφότερος και νεότερος πολεμιστής. Η ομορφιά είναι δεδομένη της ευγένειάς του και αποδίδεται με τα ουσιαστικά εἶδος και κάλλος και με το επίθετο καλός, αν και δεν είναι τόσο σύνηθες για την απόδοση της ανδρικής ομορφιάς. Ο Αχιλλέας λοιπόν, διαθέτει μια φυσική κομψότητα και ορατή ευγένεια (7.). Γενικότερα, αξίζει να σημειωθεί ότι η ομορφιά του Αρχαίου Έλληνα ήρωα έρχεται με τον θάνατό του, όταν δηλαδή βρίσκεται στην κατάλληλη ηλικία, στην ώρα του, όπως δηλώνει και η ετυμολογία της λέξης. Μάλιστα, ο θάνατος καθιστά τους ήρωες και ὀλβίους, δηλαδή ευτυχείς, ευδαίμονες, πλούσιους (8.). Έτσι, ο Αχιλλέας θεωρείται ότι βίωσε ένα ευτυχισμένο θάνατο (le beau mort), βασικό στοιχείο και για τη λατρεία των ηρώων (hero cult) (9.), που κυριαρχούσε στην Αρχαιότητα. Όσον αφορά το νεαρόν της ηλικίας του, αν παρατηρήσουμε τον λόγο του Φοίνικα στην πρεσβεία της Ι ραψωδίας (στ. 440-41), ο Αχιλλέας χαρακτηρίζεται νήπιος από τον παιδαγωγό του, ενώ οι υπόλοιποι πολεμιστές είναι ἄνδρες, δηλαδή ώριμοι• ωστόσο, μετά από εννιά χρόνια πολέμου και χάρη στη διδασκαλία του Φοίνικα, ο ήρωας έχει ισότιμη θέση με τους υπολοίπους, αν και πάντοτε θα δίνει την αίσθηση της υπερβολικής νεότητας. Μάλιστα, πρέπει να σημειωθεί ότι η νεότητα αποτελεί το μοναδικό χαρακτηριστικό που τονίζεται από τη Θέτιδα προκειμένου να δοθεί έμφαση στο μικρό μερίδιο ζωής (αἴσα) που έχει. Εντούτοις, το ζήτημα του βραχύ βίου διακόπτεται απότομα στον πόλεμο προς τιμήν του κλέους, που χαρίζει η κυδιάνειρα μάχη (Μ 310-28) και προσφέρει αξία στα κατορθώματα του εκάστοτε πολεμιστή, ενώ συντηρούν το όνομά του και μετά θάνατον (υστεροφημία). Διαπιστώνουμε λοιπόν, ότι η νεότητα μάς παραπέμπει και πάλι στην έννοια του κλέους (10.).

Η θεά Αφροδίτη παρακολουθεί τον Ήφαιστο που σφυρηλατεί την πανοπλία του Αχιλλέα, Frans Floris (1517 - 1570), φλαμανδός ζωγράφος, ηγετική φυσιογνωμία της ολλανδικής και φλαμανδικής αναγεννησιακής ζωγραφικής

Τέλος, ο Αχιλλέας πρέπει να σημειωθεί ότι είναι ο πιο περίπλοκος ήρωας, διότι δεν είναι μονόπλευρος. Ένα ιδιαίτερο στοιχείο που επιβεβαιώνει αυτόν τον χαρακτηρισμό είναι η κατοχή θεραπευτικών ιδιοτήτων, απόρροια της διδασκαλίας του Χείρωνα. Ο Αχιλλέας όμως, μπορεί και θεραπεύει, αλλά και θανατώνει. Επιπλέον, ένα ακόμη χαρακτηριστικό του αποτελεί η ικανότητά του στο τραγούδι, είναι ἀοιδός κλεῶν ἀνδρῶν, ανακαλεί δηλαδή τα κλέα και τα δημιουργεί ή τα διαμορφώνει μέσα από τα άσματά του, εφαρμόζοντας τη λειτουργία και τέχνη ή τεχνική κάθε βάρδου. Εντούτοις, ο Αχιλλέας ξεχωρίζει ανάμεσα στους άλλους ιλιαδικούς και μη ήρωες –τραγουδοποιούς, διότι προβάλλει το κλέος μέσα από τα προσωπικά του λαμπρά κατορθώματα και γίνεται διαμορφωτής του ηρωικού νοήματος, καθώς δεν δημιουργεί ένα κοινό τραγούδι, αλλά για την προσωπική του ευχαρίστηση (φρένα τερπόμενον, θυμόν ἔτερπεν). Το κλέος άλλωστε, είναι απόλυτα προσωπική και μοναχική υπόθεση για τον Αχιλλέα (11.). Η περιπλοκότητα της προσωπικότητας του Αχιλλέα φαίνεται και από το πώς αντιλαμβάνεται την παρουσία του παιδαγωγού του, του Φοίνικα, καθώς και από την ερμηνεία που δίνει στην ιστορία του Μελεάγρου. Ο Αχιλλέας αντιλαμβάνεται τον Φοίνικα ως οικογενειακό εκπρόσωπο στην πρεσβεία και δεν ικανοποιείται• θεωρεί ότι οι απεσταλμένοι του Μελεάγρου, οι γονείς του Οινέας και Αλθαία, λειτουργούν ως εκπρόσωποι-βασιλείς και όχι ως γονείς του. Πιο συγκεκριμένα, ο Οινέας αντιστοιχεί στην κοινή γνώμη, ενώ η Αλθαία στη βασιλεία. Έτσι, αναμένει να έρθει να τον παρακαλέσει να επιστρέψει στη μάχη ο ίδιος ο Αγαμέμνων (Π 71-73) και ο λαός των Αχαιών (Λ 609-10). Έτσι, εξυπηρετείται η ποιητική οικονομία του έργου, καθώς ο Αχιλλέας απέχει από τη μάχη αφενός, αφετέρου όμως παραμένει στην Τροία, ελπίζοντας σε μία καλύτερη πρεσβεία (12.)• κατορθώνεται όμως, και το κλέος του Αχιλλέα, με αποτέλεσμα να αποτελεί έναν ήρωα στην ιστορία, γιατί δεν υλοποιεί την απειλή του να φύγει για τη Φθία ζώντας μια ήρεμη, αλλά άσημη και άδοξη ζωή. Είναι λοιπόν, ισχυρότερη η έλξη του θείου μέρους της ψυχής και η προθυμία αντιμετώπισης του κινδύνου του θανάτου. Άλλωστε, ο Αχιλλέας δεν θα μπορούσε ποτέ να επιλέξει την καταδίκη του στην αφάνεια και τη μιζέρια, ζώντας μια μέτρια ζωή με μοναδικό μέλημά του την ικανοποίηση βιολογικών αναγκών, αλλά επιδιώκει να υπερβεί τα δικαιώματα της ανθρώπινης οντότητας στη ζωή, αντιμετωπίζοντας με προθυμία τον κίνδυνο του θανάτου στη μάχη(13.). Έτσι, η επική ταυτότητα και το κλέος αποτελούν αμφίδρομες έννοιες, καθώς η μία οδηγεί και ενισχύει την άλλη(14.).

Το ερώτημα που μας γεννιέται όμως, είναι αν τελικά αυτός ο ήρωας αφήνει την εντύπωση του οξύθυμου και βάναυσου ή τη θετική εικόνα του πολεμιστή, που συμφιλιώνεται με τον Πρίαμο και παραδίδει το νεκρό σώμα του Έκτορα μέσα σε ένα συγκινητικό κλίμα, που επισκιάζεται από την προοικονομία του δικού του θανάτου. Ίσως κάποιος να βιαζόταν να δώσει απάντηση σε αυτό το ερώτημα, αν λάμβανε υπόψη του τη συχνή χρήση της βίας από τον ήρωα. Πράγματι, ο Αχιλλέας χρησιμοποιεί βία σε μεγάλο βαθμό, η οποία άλλοτε είναι θετική, διότι συντελεί στη νίκη των Αχαιών και στο κλέος του, ενώ άλλοτε είναι αρνητική, καθώς καταλήγει στην ὕβριν, μια συμπεριφορά υπέρβασης των ορίων και του μέτρου και χαρακτηριστική των αιμοσταγών ηρώων της τρίτης γενιάς του ανθρώπινου γένους, σύμφωνα με τον Ησίοδο (Ἔργ. 146). Μάλιστα, η απουσία της μήτιδος οδηγεί τον ήρωα σε μια ανεξέλεγκτη βία, η οποία αισθητοποιείται από την παρομοίωσή του με λιοντάρι (Ω 41-43) και εκδηλώνεται μέσα από τη σκύλευση και κακοποίης του νεκρού Έκτορα(15.). Την ορθή απάντηση σε αυτό το ερώτημα, που δεν θα προέρχεται από μια επιπόλαιη επισκόπηση του έργου, μπορεί να μας δώσει η σκηνή της οπλοποιίας. Η καινούργια ασπίδα του Αχιλλέα δεν απεικονίζει τρομακτικές φιγούρες όπως της Αθηνάς, αλλά τη γλυκύτητα και αβεβαιότητα της ζωής. Ωστόσο, από τη ζωή του Αχιλλέα αφαιρείται η γλυκύτητα εξαιτίας της απώλειας του Πατρόκλου• ωστόσο, και πάλι, η ύπαρξη αυτών των σκηνών της καθημερινής και άδολης ζωής δείχνει ότι ο Αχιλλέας δεν θα παραμείνει η τρομακτική φιγούρα της μήνιδος, αλλά θα επιστρέψει στην αρχική του ανθρώπινη προοπτική (16.).

Εξάλλου, μία από τις πρωτοτυπίες του ομηρικού ποιητή και διαφοροποίησή του από τη λαϊκή ποίηση είναι το ότι οι ήρωές του δεν είναι απόλυτα και πάντοτε καλοί ή κακοί. Όλοι παρουσιάζονται ως θύματα πολέμου, με αποτέλεσμα να προκαλούν τον οίκτο και τη συμπάθεια στο κοινό(17.), δίνοντας και κάποιες τραγικές προεκτάσεις στο έπος. Ακόμη και οι Τρώες παρουσιάζονται ως σημαντικοί ήρωες με αρετές (π.χ. Πρίαμο, Έκτωρ, Ανδρομάχη, Αινείας), με αποτέλεσμα να γίνονται αρεστοί και αγαπητοί. Με αυτόν τον τρόπο παρουσίασης των ηρώων, ο ομηρικός ποιητής προβάλλει την ειρήνη και τα αντιπολεμικά του μηνύματα μέσα από ένα πολεμικό έπος, καθώς και τις λεπτεπίλεπτες, βαθιές και υψηλές σκέψεις του για την ανθρωπιά και τον ανθρωπισμό, υπερβαίνοντας τις απλοϊκές και απόλυτες σκέψεις της λαϊκής ποίησης.

Αχιλλέας, Hyde Park, Λονδίνο

Ετυμολογική ανάλυση του ονόματος του Αχιλλέα και σύνδεσή του με την έννοια του ήρωα: Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ετυμολογία του ονόματος του Αχιλλέα. Εντούτοις, επιλέγουμε να εστιάσουμε στην προέλευση της λέξης από το λαός + ἄχος (= θρήνος). Επιπλέον, η σύνδεση με τη λέξη πῆμα (= πόνος, θρήνος), που απαντά στο τραγούδι του Δημόδοκου (Θ 81), μαρτυρεί ότι ο Αχιλλέας προκαλεί πόνο τόσο με την αποχή του από τη μάχη όσο και με τον θάνατό του (18.), ο οποίος βέβαια δεν περιλαμβάνεται στην Ἰλιάδα, αλλά στο επόμενο ποίημα του επικού κύκλου, την Αἰθιοπίδα. Κάνοντας μάλιστα μια σύνδεση και με το όνομα ενός άλλου, δευτερεύοντος ήρωα του έπους, του Πένθιλου (ίσως συντομευμένη εκδοχή του Πενθίλαου), διαπιστώνουμε ότι το δικό του όνομα προέρχεται από το πένθος (συνώνυμου του ἄχους) + λαός, όπως και στον Αχιλλέα (19.).

Το ἄχος που προκαλεί ο Αχιλλέας φαίνεται ήδη από την αρχή του έπους. Το θέμα της Ἰλιάδος είναι η μῆνις του Αχιλλέα για την αφαίρεση της Βρισηίδας, του πολεμικού του γέρας, από τον Αγαμέμνονα και κατ’ επέκταση, η προσβολή της τιμής του. Η μῆνις αυτή προκαλεί και τα ἄλγεα των Αχαιών εξαιτίας της αποχής του ήρωα από τη μάχη. Ωστόσο, η απώλεια του Πατρόκλου σηματοδοτεί και τον θάνατο του Έκτορα, που θα προκύψει από τον χόλον του Αχιλλέα και θα τον κάνει να επιστρέψει στη μάχη• έτσι, οι ρόλοι αντιστρέφονται. Τα ἄλγεα δεν είναι πλέον για τους Αχαιούς, αλλά για τους Τρώες• πλέον, ο Αχιλλέας αποτελεί πῆμα μέγιστον για τους Τρώες (Χ 288), ενώ προηγουμένως χαρακτηριζόταν έτσι ο Έκτορας για τους Αχαιούς (Λ 347, Θ 176) (20.). Διαπιστώνουμε επομένως, ότι το ἄχος του Αχιλλέα είναι τόσο ατομικό όσο και συλλογικό, καθότι, παρά την επιστροφή της Βρισηίδας από τον Αγαμέμνονα και την αποκατάσταση της τιμής του, το ἄχος του είναι πια μόνιμο λόγω της απώλειας του Πατρόκλου. Ο θυμός του Αχιλλέα μετατοπίζεται από τον Αγαμέμνονα στον Έκτορα λόγω της θανάτωσης του Πατρόκλου, αλλά και της δικής του ανεπάρκειας να τον προστατεύσει. Με παρότρυνση της Θέτιδας, ο Αχιλλέας επιστρέφει στη μάχη, για να εκδικηθεί για την απώλεια του Πατρόκλου, με αποτέλεσμα να ανακαλείται η μῆνις του και η άρνησή του στην πρεσβεία της ραψωδίας Ι. Η διαφοροποίηση λοιπόν, της κατεύθυνσης του θυμού του Αχιλλέα από τον Αγαμέμνονα και τους Αχαιούς στον Έκτορα και τους Τρώες, συντελεί στον νόστον του (επιστροφή) στη μάχη(21.). Άλλωστε, και η Θέτιδα προβλέπει το μόνιμο ἄχος του σε όλον τον σύντομο βίο του (ἄχνυται, Σ 422-43). Ο ήρωας όμως, προκαλεί ἄχος και στον λαό των Αχαιών και των Τρώων και με αυτό σχετίζεται και το β’ συνθετικό του ονόματός του, λαός• πρόκειται για την κοινωνία των Αχαιών και μάλιστα, τη στρατιωτική (mannerbund)(22.). Μάλιστα, λαμβάνοντας υπόψη μας και τη λέξη ra-wa-ke-ta (= λααγέτας), που απαντά συχνότατα στις πινακίδες της Γραμμικές Β’, αποδεικνύεται η σπουδαιότητα του λαού και της αρχηγίας του(23.). Οπότε, ο Αχιλλέας προκαλεί το ἄχος λόγω της αφαίρεσης της Βρισηίδας, γεγονός που τον απομακρύνει από τον λαό, τους συμπολεμιστές του, αλλά και νιώθει το ἄχος (προσωπικό βίωμα) για την απώλεια του Πατρόκλου, πράγμα που τον επαναφέρει στη μάχη, δηλαδή στον λαό(24.).

1. https://courses.edx.org/courses/HarvardX/CB22.1x/2013_SOND/htmlbook/0/.
2. Ό.π. σημ. 1. Γενικότερα, το ποίημα αν και είναι κάτι τεχνητό, «φτιαχτό», που δεν υπάρχει εκ φύσεως, θεωρείται φυσικό, δηλαδή πραγματικό, αληθινό, αυθεντικό, αυθόρμητο όσο και ή ίδια η ζωή. Η Ἰλιάς λοιπόν, είναι αληθινή, καθώς εκφράζει αξίες και στάσεις του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, εξασφαλίζοντας τη δόξα στους ήρωες. Ουσιαστικά, το ίδιο το έπος είναι το κλέος, το παρηγορητικό βραβείο του Αχιλλέα.
3. Ἰ. Θ. Κακριδής, Ὁμηρικά Θέματα, τομ. 1, Βιβλιοπωλεῖο τῆς Ἑστίας, Ἀθήνα 1985, 99-101.
4. Ό.π. σημ. 1.
5. K.C. King, Achilles Paradigms of the War Hero from Homer to the Middle Ages, University of California Press, Berkeley 1987, 1-5.
6. Ό.π. σημ. 5, σσ. 5-6.
7. Ὀ.π. σημ. 5, σσ. 6-8.
8. F. Montanari, Σύγχρονο Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, Παπαδήμας, Αθήνα 2013, s.v. ὄλβιος.
9. Ό.π. σημ. 1.
10. Ό.π. σημ. 5,σσ. 9-11.
11. Ό.π. σημ. 5,σσ, 11-12.
12. Ἀ. Ἰ. Βοσκός, Μελέαγρος, Ἀχιλλεύς καὶ Φοῖνιξ. Συμβολήν εἰς τήν ἔρευναν τῆς ἐνότητος τῆς Ἰλιάδος, διδ. διατρ., Σύνδεσμος Ἑλλήνων Φιλολόγων Κύπρου «Στασῖνος», ἐν Λευκωσίᾳ Κύπρου 1974, 71-75.
13. J. Alvis, Divine Purpose and Heroic Response in Homer and Virgil, Rowman & Littlefield Publishers, USA 1995, 4, 27-28.
14. Ό.π. σημ. 1.
15. G. Nagy, The Best of the Achaeans. Concepts of the Hero in Archaic Greek Poetry, The John Hopkins University Press, Baltimore 19992 (19791), 317-23.
16. Ό.π. σημ. 5, σσ. 12-13.
17. Γ. Κ. Γεωργαλάς, Ἔρευνες γύρω ἀπό τόν Ὅμηρο, Παπαδήμας, Ἀθήνα 2000, 13.
18. Ό.π. σημ. 15, σσ. 69-70.
19. Ό.π. σημ. 15, βλ. υποσ. 2n1, σ. 70.

20. Ό.π. σημ. 15, σσ. 71-78.
21. R. Holway, Becoming Achilles: Child-Sacrifice, War, and Misrule in the Iliad and Beyond, Lexington Books, Lanham 2012, 167-68.
22. Ό.π. σημ. 15, σσ. 82-83.
23. Ό.π. σημ. 15, βλ. υποσ. 27n1, 83.
24. Ό.π. σημ. 15, σ. 83.

historical-quest.com

, , , , ,

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *