Ο Θεοφάνης ο Έλληνας έζησε τον 14ο αιώνα , την εποχή που στην Βασιλεύουσα αλλά και τη Ρωσία διαδραματίζονταν καθοριστικά ,για τις δύο χώρες, γεγονότα. Η προρωσική του περίοδος παραμένει ακόμη και σήμερα σκοτεινή. Γνωρίζουμε όμως κάποιους σταθμούς στη πορεία του, την Κωνσταντινούπολη, τη Χαλκηδόνα, τον Γαλατά και την Κάφφα. Η εργασία του όμως εκεί μας είναι άγνωστη. H συνολική έκταση της εργασίας του είναι πολύ μεγάλη. Δυστυχώς, όμως, πολύ λιγότερη έχει εκτιμηθεί και διασωθεί.
Τα τραγικά πολιτικά δρώμενα στη Βασιλεύουσα, την εποχή εκείνη, σημάδεψαν τη ψυχή του Έλληνα καλλιτέχνη και αυτός έγινε ο τραγικός προφήτης της Αλώσεως, καθώς οι ίδιες οι μορφές των αγίων του, μαρτυρούσαν αυτό που θα ερχόταν. Ο Θεοφάνης έφτασε στο Νόβγκοροντ, τον 1ο σταθμό του στη Ρωσία, γύρω στο 1378, όπου ιστόρησε την εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.
Την τέχνη του την βλέπουμε και σε άλλες εκκλησίες, όπως αυτή του αγίου Θεοδώρου του Στρατηλάτη και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου , στο πεδίο του Βολοτόβο. Σταθμός στην καλλιτεχνική του δημιουργία υπήρξε η Μόσχα, όπου το 1405 ζωγράφισε την εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, όπου μαζί του εργάστηκαν ο Πρόχoρος από το Γκοροντές και ο Αντρέι Ρουμπλιόφ. Ο Θεοφάνης εκτός από τοιχογραφίες , αγιογραφούσε και εικόνες. Χαρακτηριστικό δείγμα της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, υπήρξε το τέμπλο του καθεδρικού αυτού ναού. Ο Έλληνας καλλιτέχνης εκτός από ζωγράφος υπήρξε και μικρογράφος. Υπάρχουν πολλά Ευαγγέλια που φανερώνουν την τέχνη του. Ο Θεοφάνης ήταν είδη ολοκληρωμένη καλλιτεχνική προσωπικότητα όταν έφτασε στη Ρωσία.
Το ανήσυχο και ασυμβίβαστο πνεύμα του τον έκανε ορμητικό και ανικανοποίητο καλλιτέχνη. Η ζωγραφική του είναι οξεία, διαπεραστική και αποφασιστική. Η εκπληκτική αυθεντία με την οποία δημιουργεί τα ενεργητικά του λευκά φωτίσματα- ψυμιθιές, χαρακτηρίζουν τη Θεοφάνειο μοναδικότητα. Ο ιμπρεσιονισμός των μορφών του είναι εκπληκτικός. Οι μορφές των αγίων του ήταν γεμάτες τραγικότητα και συνεχή αγωνία. Ο ζωγράφος δεν ενδιαφέρεται να αποδώσει την ηρεμία και την ιλαρότητα με την οποία διακρίνονται οι άγιοι, αλλά θέλει να δείξει ότι έγιναν άγιοι διαμέσου της συνεχής πάλης και των δοκιμασιών. Είναι γεμάτοι από πνευματική ένταση. Αυτή είναι η αξία και η πραγματικότητα, την οποία έχει ο καλλιτέχνης έχει καταφέρει με την μοναδική του τέχνη.
Ο Θεοφάνης υπήρξε η πηγή έμπνευσης για πολλούς Ρώσους καλλιτέχνες. Όποιος τον γνώριζε, δεν μπορούσε να μην γοητευτεί και να μην θαυμάσει την προσωπικότητά του. Αυτό άλλωστε, το βλέπουμε και στον Επιφάνιο, τον άνθρωπο ο οποίος υπήρξε φίλος και θαυμαστής του και από τον οποίο παίρνουμε τις περισσότερες πληροφορίες. Ο Αντρέι Ρουμπλιόφ ήταν ένας από εκείνους που γνώρισαν το έργο του, διδάχτηκαν τη Βυζαντινή τέχνη και αφομοίωσαν πολλά από την καλλιτεχνική του δημιουργία. Ο Έλληνας ζωγράφος άφησε στους Ρώσους μια καλλιτεχνική κληρονομιά, την οποία οι μαθητές της σχολής του και οι βοηθοί του, αξιοποίησαν, ο καθένας με τον δικό του τρόπο.
Κωνσταντοπούλου, Αναστασία
ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ
