Τι συνέβαινε στον Κόσμο, στην Ελλάδα και στην Κρήτη την εποχή του «Ερωτόκριτου»

του Κ. Ν. Μ. Καζαμιάκη*,

Ο Βιτσέντζος Κορνάρος (1553-1614), ο ποιητής του Ερωτόκριτου, γεννήθηκε στην Τραπεζόντα Σητείας και πέθανε στον Χάνδακα (Ηράκλειο). Μας λέει ο ποιητής στους 6 τελευταίους στίχους του «Ερωτόκριτου».

ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ είν` ο ποιητής και στη γενιά ΚΟΡΝΑΡΟΣ

Που να βρεθεί ακριμάτιστος, σα θα τον πάρη ο Χάρος.

Στη Στείαν εγεννήθηκε, στην Στείαν ενεθράφη,

Εκεί καμε και κόπιασε ετούτα που σας γράφει.

Στο Κάστρο επαντρεύτηκε σαν ορμηνεύγει η φύση,

Το τέλος του έχει να γενεί όπου ο Θεός ορίση.

Ο «Ερωτόκριτος» γράφτηκε από τον Κορνάρο στο διάστημα 1600- 1610. Ο Κορνάρος έζησε στα χρόνια της Κρητικής Αναγέννησης και μάλιστα πέθανε την ίδια χρονιά, το 1614, με τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Το 2014 συμπληρώθηκαν 400 χρόνια από το θάνατό του Κορνάρου και του Θεοτοκόπουλου. Σε πολλά μέρη πραγματοποιήθηκαν εκδηλώσεις και ομιλίες.

Σύγχρονοι του Βιντσέντζου Κορνάρου ήταν οι: Γεώργιος Χορτάτζης, Μιχαήλ Δαμασκηνός, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, Τιντορέτο, Καραβάτζο, Τορκουάτο Τάσσο, Θερβάντες, Σαίξπηρ, Μοντεβέρντι, Κέπλερ, Γαλιλαίος, Τύχο Μπράχε, Τζορντάνο Μπρούνο,..

Οι Ιταλοί ποιητές Luigi Groto( 1541-1585), Ludovico Ariosto( 1474-1594), Giovanni Battista Giraldi (1504-1573), Torquato Tasso( 1544-1595), διαβάζονταν πολύ στην Κρήτη και επηρέασαν την κρητική λογοτεχνία. O Luigi Groto σοφός, πολυπράγμων, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και ηθοποιός ήταν τυφλός. Πέθανε στα 44 χρόνια του, αμέσως μετά την παράσταση που πρωταγωνιστούσε υποδυόμενος τον τυφλό βασιλιά Οιδίποδα.

Λίγα λόγια για τον «Ερωτόκριτο»

-Ο «Ερωτόκριτος» είναι ένα εμπνευσμένο έμμετρο ερωτικό μυθιστόρημα με 10010 στίχους.

-Στη σημερινή Κρήτη είναι ακόμα ζωντανή η παράδοση του «Ερωτόκριτου». Υπάρχουν πολλοί ακόμη, που γνωρίζουν απ` έξω, μεγάλα τμήματα ή ολόκληρο το έργο. Κάθε Έλληνας, αλλά και κάθε άνθρωπος, όταν διαβάζει το ποίημα ή ακούει τα τραγούδια του «Ερωτόκριτου» κατακλύζεται από ευχάριστα συναισθήματα για το βάθος και την ποιότητα του ελληνικού πολιτισμού.

Τι γίνεται στην Κρήτη στα χρόνια που ο Κορνάρος έγραφε τον «Ερωτόκριτο»

-Η Κρήτη εκείνη την εποχή ήταν ακόμη μακριά από τον τούρκικο ζυγό. Αν και είχαν περάσει 150 χρόνια από την Άλωση, η Κρήτη αντιστεκόταν σθεναρά στον αδιάλειπτο και βίαιο τούρκικο επεκτατισμό. Στο τέλος, μετά από 24χρονη πολιορκία του Μεγάλου Κάστρου( Ηρακλείου), το 1669, έπεσε η Κρήτη στα χέρια των Τούρκων, αφού ένας προδότης κρητοβενετσιάνος υπέδειξε στους πολιορκητές του Χάνδακα ένα μυστικό πέρασμα στα μπεντένια (τείχη) του Μεγάλου Κάστρου. Είχαν περάσει 216 χρόνια από την Άλωση. Τα 216 αυτά χρόνια ήταν αρκετά για να ριζώσει και να καρπίσει ένας μοναδικός πολιτισμός γνωστός ως Κρητική Αναγέννηση. Τέχνες, γράμματα, θέατρο, μουσική, αρχιτεκτονική, τεχνολογία, ναυπηγική, ναυτικό, εμπόριο, υφαντική, μελισσοκομία, γεωργία, αμπελουργία, οινοποιία, κτηνοτροφία, τυροκομική,..βρισκόταν σε κορυφαίο επίπεδο.

Ένα ξακουσμένο τέκνο της Κρήτης της εποχής του Κορνάρου ήταν ο Γεώργιος Χορτάτζης (~ 1545-1610), ο Πατέρας του Νεοελληνικού Θεάτρου. Ο Χορτάτζης γράφει στην τραγωδία του «Ερωφίλη» για την Κρήτη του 1600:

Κ` έτσι από χίλια ξακουστά κορμιά χαριτωμένα,

με γράμματα και μ` αρεταίς και πλούτη στολισμένα,

που λάμπου ως τα άστρα τ` ουρανού σε μια μεριά κ` εις άλλη

τση Κρήτης, και τση δόξαις τση, τσή πρωτιναίς τση πάλι

τση δίδου με τση χάρες τως, κι` ως τον καιρό εκείνο

τιμάται απού `χε αφέντη τση και βασιλειά τον Μίνω. Γεώργιος Χορτάτζης, Ερωφίλη, εισαγωγική Αφιέρωσις, απόσπ.

Εδώ, σ` αυτό το απόσπασμα ο Χορτάτζης καμαρώνει για τους κρητικούς της εποχής του που είναι χαριτωμένα κορμιά( ακόμα και σήμερα η λέξη κορμί ταυτίζεται με το σώμα και την ψυχή του ανθρώπου). Καμαρώνει για τους όλους τους κρητικούς που είναι «στολισμένοι» με γράμματα( μορφωμένοι), με αρετές και πλούτη ψυχικά αλλά και υλικά. Θαυμάζει τόσο πολύ τους συγκαιρινούς του που τους παρομοιάζει με τ` αστέρια που λάμπουν από τη μια μεριά μέχρι την άλλη άκρη της Κρήτης. Η λάμψη αυτή των φωτισμένων κρητικών είναι τόσο ισχυρή που φέρνει στην Κρήτη του 1600 μ.Χ. τις δόξες και τις τιμές που είχε η Κρήτη του Μίνωα το 1600 π.Χ. Ο Χορτάτζης εδώ δείχνει την ευρυμάθεια του «πηγαίνοντας» μας στην Μινωική εποχή που ήταν ~ 3200 χρόνια πίσω του.

Τι γίνεται στον κόσμο την εποχή που ο Κορνάρος γράφει τον «Ερωτόκριτο» ~ 1610.

-Μέχρι το 1600 πολλά γεγονότα, ανακαλύψεις και εφευρέσεις έχουν αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων. Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, η εφεύρεση της τυπογραφίας, η ανακάλυψη της Αμερικής, η Αναγέννηση, η πρόοδος των επιστημών, της φιλοσοφίας, των τεχνών,.. Η τυπογραφική μέθοδος του Γουτεμβέργιου, το 1455, είναι η πιο σημαντική εφεύρεση της δεύτερης χιλιετίας και το γεγονός που εγκαινίασε τη νέα εποχή της ανθρώπινης εξέλιξης. Είχε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της Αναγέννησης, της Μεταρρύθμισης, του Διαφωτισμού και όλων των επιστημών. 

Μερικά από τα νέα πράγματα στον κόσμο της εποχής του Κορνάρου είναι: Ο καπνός που έρχεται από την Αμερική, η ανακάλυψη του μουσκέτου, οι παγκόσμιοι χάρτες, οι υπερκαινοφανείς αστέρες( super novae), οι πλανητικές τροχιές, το νεφέλωμα της Ανδρομέδας, η Γη ως μαγνήτης, οι δεκαδικοί αριθμοί, τα αλγεβρικά σύμβολα, το π( 3,14,..), οι λογάριθμοι, οι πλεκτομηχανές, η αρχαιολογία,… Ο Κορνάρος στην ελεύθερη Κρήτη τα γνωρίζει όλα αυτά. Μέσα σ` αυτόν τον «κόσμο» γράφει τα έργα του.

Χρόνια μου πήρε να κατανοήσω πως ο Κορνάρος, 400 χρόνια πριν από σήμερα, μπόρεσε και έγραψε ένα τόσο εμπνευσμένο και ανοιχτών οριζόντων έργο. Μελετώντας συστηματικά την ιστορία από τον 15ου και έπειτα κατάλαβα ότι οι εποχές αυτές ήταν γεμάτες από φως και από την ανάγκη του ανθρώπου για γνώση και πρόοδο. Έτσι ο άνθρωπος προικισμένος με όλα τα επιτεύγματα της εποχής εκείνης πέρασε στον αιώνα των φώτων (Διαφωτισμό) που έθεσε τις βάσεις και τα θεμέλια της δικής μας εποχής.

-Στην τέχνη αρχίζει η εποχή του Μπαρόκ (~1600- 1750) που θα διαδεχθεί την εποχή της Αναγέννησης και του Μανιερισμού και θα προετοιμάσει τον κόσμο για τον Διαφωτισμό.

-Το παλαιότερο έργο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως όπερα στα 1597 και είναι η Δάφνη των Τζάκοπο Πέρι και Οτάβιο Ρινουτσίνι.  Το έργο αυτό αποτέλεσε ουσιαστικά μια προσπάθεια μίμησης του κλασικού αρχαίου ελληνικού δράματος. Η όπερα Δάφνη δεν είχε διασωθεί. Ένα μεταγενέστερο έργο του Πέρι, η Ευρυδίκη, αποτελεί την παλαιότερη παρτιτούρα όπερας που διασώζεται έως σήμερα. Οι μουσικοί και οι άνθρωποι του θεάτρου εκείνης της εποχής θαύμαζαν το αρχαίο ελληνικό θέατρο που είχε πλοκή, χορό, τραγούδια, μουσική και μελετώντας το, έφτασαν στην όπερα που έχει και αυτή πλοκή και τραγούδι. Η όπερα είναι μουσικό θεατρικό είδος, μουσική σύνθεση που περιλαμβάνει σκηνική δράση. Τα κείμενα( λιμπρέτα) ήταν στην πλειοψηφία τους εμπνευσμένα από την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία.

-Το 1600 ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος (Σκυλόσοφος) επαναστατεί εναντίον των Τούρκων στα Άγραφα.

– Το 1600 ο φιλόσοφος Τζορντάνο Μπρούνο υφίσταται μαρτυρικό θάνατο δια της πυράς. Καταδικάστηκε από την Ιερά Εξέταση της Ρώμης για τις απόψεις του για το Σύμπαν.

-Το 1600 γεννιέται ο Γάλλος ζωγράφος Κλωντ Λορραίν που πολλά του έργα έχουν θέματα από την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία.

– Ο Σαίξπηρ, το 1600 είναι 36 ετών, και έχει ήδη γράψει και ανεβάσει πολλά έργα. Αυτή την χρονιά ανεβαίνουν στο Λονδίνο τα έργα: Ερρίκος IV, Ερρίκος V, Ο έμπορος της Βενετίας, Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, Πολύ κακό για το τίποτα.

-Το 1600 η πάλη Σούμο με υπέρβαρους άνδρες, γίνεται επαγγελματικό άθλημα στην Ιαπωνία. Οι αποστάσεις έχουν μικρύνει με τους νέους ναυτικούς δρόμους. Οι Ευρωπαίοι μαθαίνουν τα νέα απ` όλον τον κόσμο.

-Το 1601 γεννιέται ο Γάλλος μαθηματικός Φερμά( 1601-1665) ( απειροστικός λογισμός, θεωρία των αριθμών, θεωρία των πιθανοτήτων, το τελευταίο θεώρημα του Φερμά ,…)

-Το 1601 πεθαίνει ο Τύχο Μπράχε (1546-1601) διακεκριμένος Δανός αστρονόμος.

-Το 1602 ανοίγει η βιβλιοθήκη Μπόντλιαν στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

-Το 1604 κάνει πρεμιέρα ο «Οθέλλος» του Σαίξπηρ.

-Το 1605 ο Θερβάντες (1547- 1616) εκδίδει το πρώτο βιβλίο του Δον Κιχώτη.

-Το 1606 ο Σαίξπηρ έχει πρεμιέρα του «Μάκβεθ»

-Το 1606 γεννιέται ο Ρέμπραντ.

-Ο Κλαούντιο Μοντεβέρντι(1567-1643) συνθέτει υπέροχες μουσικές και όπερες. Η όπερα «Ορφέας» του Μοντεβέρντι παρουσιάζεται το 1607.

-Το 1608 γεννήθηκε ο Ιταλός φυσικομαθηματικός Τοριτσέλι καθώς και ο Άγγλος ποιητής Τζον Μίλτον.

-Το 1608 ο Ολλανδός οπτικός Χανς Λίππερσχάϋ (1570-1619)ανακαλύπτει τυχαία, μετά από μια επισήμανση του βοηθού του( δεν σώζεται τ` όνομα του) το πρώτο ατελές τηλεσκόπιο.

-Το 1609 ο Γαλιλαίος κατασκευάζει το πρώτο τηλεσκόπιο, βασιζόμενος στο πρωτόγονο τηλεσκόπιο του Χανς Λίππερσχάϋ και το επόμενο έτος ανακαλύπτει τους 4 μεγάλους δορυφόρους του πλανήτη Δία. Τους δίνει ονόματα από την ελληνική μυθολογία: Γανυμήδης, Καλλιστώ, Ιώ, Ευρώπη. Οι δορυφόροι αυτοί έγιναν ορατοί χάρη στο τηλεσκόπιο αφού δεν είναι ορατοί με γυμνό μάτι. Ο άνθρωπος πλέον «διαβάζει» τον ουρανό. Λίγα χρόνια πριν είχε ανακαλυφθεί και το Μικροσκόπιο που άνοιξε νέους δρόμους στη Βιολογία και στην Ιατρική. Ο άνθρωπος εισβάλει στον άπειρο κόσμο του Σύμπαντος αλλά και στον μικρόκοσμο της ύλης σε επίπεδο στοιχειωδών σωματιδίων.

-Το 1610 πεθαίνει ο λεγόμενος «Πατέρας του Νεοελληνικού Θεάτρου» ο Ρεθύμνιος Γεώργιος Χορτάτζης.Την ίδια χρονιά γεννιέται, επίσης στο Ρέθυμνο, ο Εμμανουήλ Τζάνε- Μπουνιαλής (έργα του υπάρχουν στο Β-Χ-Μ)

-Στο διάστημα 1610-1614 ο Θεοτοκόπουλος ζωγραφίζει τα τελευταία του έργα στο Τολέδο, με βοηθό τον γιο του Χόρχε Μανουήλ.

-Το 1611 ο Σαίξπηρ έχει την πρεμιέρα της «Τρικυμίας».

-Το 1613 ο Μιχαήλ Ρομανόφ στέφεται Τσάρος της Ρωσίας. Οι Ρομανόφ βασίλευσαν στην Ρωσία μέχρι την Οκτωβριανή επανάσταση του 1917.

-Το 1614 ανοίγει ένα ακόμα ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο του Χρόνινγκεν στην Ολλανδία. Τον ίδιο χρόνο πεθαίνει ο Κορνάρος στον Χάνδακα (Ηράκλειο)

Ο Ερωτόκριτος συνδυάζει τη μαγεία του παραμυθιού με τη γνώση της ζωής,.. είναι η ομορφιά των πραγμάτων και των αισθημάτων (ομορφιά της νιότης, του έρωτα, της θάλασσας, των αλόγων, των φορεμάτων, του αγώνα) και η χαρά για την έκφραση της ομορφιάς αυτής με τον ποιητικό λόγο. Στυλιανός Αλεξίου, Ερωτόκριτος, Ερμής, Αθήνα, 1985, εισαγωγή.

Κατά την πιθανότερη άποψη ο Βιτσέντζος Κορνάρος του Ιακώβου, έγραψε τον «Ερωτόκριτο» και την «Θυσία του Αβραάμ» (που είναι ασφαλώς έργο του ίδιου, αλλά όχι τόσο ώριμο)ανάμεσα στα 1600 και 1610. Το έργο θα τέλειωσε πιθανώς λίγο πριν πεθάνει ο ποιητής και έτσι εξηγείται και η μακρά καθυστέρηση της έκδοσης του. Στυλιανός Αλεξίου, Ερωτόκριτος, Ερμής, Αθήνα, 1985, εισαγωγή.

Η πρώτη έκδοση του έργου έγινε στη Βενετία στα 1713, σχεδόν 100 χρόνια μετά τον θάνατο του Κορνάρου. Μήπως οι κρητικοί της Βενετίας με το πρώτο τύπωμα του «Ερωτόκριτου» τίμησαν τα 100 χρόνια από τον θάνατο του ποιητή;

Υπάρχει( στον Ερωτόκριτο) ένας ποιητικός βηματισμός, ένας ίσος και χαμηλός τόνος που είναι από τα πιο χαριτωμένα πράγματα που μας προσφέρει η ποίηση… Ο ποιητής βλέπει με καθαρότητα, με ενάργεια, τα πράγματα που εκφράζει… Η γλώσσα του Ερωτόκριτου… είναι η τελειότερα οργανωμένη γλώσσα που άκουσε ο μεσαιωνικός και νεώτερος ελληνισμός. Γιώργος Σεφέρης, Ερωτόκριτος, Δοκιμές, 1946.

Χτες στον Ηρώδη(σ.σ. Ηρώδειο). Ερωφίλη( σ.σ. στην παράσταση του δράματος Ερωφίλη του Γεώργιου Χορτάτζη): Χρειάζεται καιρός ακόμα να μάθουν οι ηθοποιοί μας να λένε τέτοιους στίχους- κακές τομές- προσθέτουν ν εκεί που η κρητική γλώσσα δεν τα` χει.( βλέπεις έχουνε μάθει να τα κουδουνίζουν). Μου κάνει εντύπωση, όπως το σημείωνα και στον « Ερωτόκριτο», η ωριμότητα αυτής της γλώσσας( σ.σ. της κρητικής γλώσσας) – τα σημερινά ελληνικά δεν έχουν φτάσει ακόμα στη στάθμη της, σ` αυτή την ευλυγισία, αυτή τη φυσικότητα της άρθρωσης. Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Ή, Ίκαρος, 2018.

ΠΟΙΗΤΗΣ: Ήπαιρνε το λαγούτο του κι` εσιγανοπορπάτει

Κι` εκτύπα το γλυκιά- γλυκιά ανάδια στο παλάτι.

Ήτον η χέρα ζάχαρη, φωνή χε σαν αηδόνι

Κάθε καρδιά να του γροικά κλαίγει κι` αναδακρυώνει.

Ήλεγε κι αναθίβανε τση ερωτιάς τα πάθη

Και πως σ` αγάπη εμπέρδεψε κ` εψύγη κ` εμαράθη.

————

*Αρχιτέκτων, Ιστορικός Αρχιτεκτονικής, Ιστορικός Τέχνης.

**Στη μνήμη των γονιών μου Νικόλα και Μαρίκας που αγαπούσαν τον Ερωτόκριτο.

efsyn.gr

, , , , ,

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *