Απόσπασμα από το άρθρο «Το Βυζάντιο μεταξύ «Μαγικής» Ανατολής και «Φαουστικής» Δύσης», του Γιώργου Δρίτσα, για το 4ο τεύχος του περιοδικού Res Publica που κυκλοφορεί τις επόμενες ημέρες.
ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ RES PUBLICA, τ. 4
Το Βυζάντιο ή σωστότερα «Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία», αποτέλεσε έναν χώρο εσωτερικών συγκρούσεων μεταξύ διαφορετικών στοιχείων και κοσμοαντιλήψεων. Η πορεία δε που ακολούθησε μέσα στην ιστορία δεν ήταν πάντα τόσο ισορροπημένη αλλά ούτε και τόσο ασταθής. Είναι γεγονός επίσης ότι δεν υπήρξε ένας χώρος τόσο ξέχωρος και διαφορετικός από την υπόλοιπη Ευρώπη της εποχής.
Πως θα γινόταν διαφορετικά, αφού πολλές τάσεις, πολλές ιδέες και πολλές ανησυχίες ήταν κοινές τόσο στη Δυτική όσο και στην Ανατολική Ευρώπη; Πιο συγκεκριμένα, με την κατάρρευση του αρχαίου κόσμου και τη θρησκευτική κυριαρχία του χριστιανισμού εντός μιας κατακερματισμένης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, προέκυψαν νέες πολιτισμικές αφετηρίες και ζυμώσεις που έβαλλαν τις βάσεις για τη μετέπειτα διαμόρφωση τόσο του Δυτικού – «Φαουστικού» Πολιτισμού όσο και του Βυζαντίου. Το Βυζάντιο, βέβαια, μπορεί να μην ήταν απόλυτα όμοιο τόσο στον χαρακτήρα όσο και στη μορφή με τη Δύση αλλά, παρά ταύτα, είχε μια παράλληλη πορεία με αυτήν.
Πάνω σε αυτή τη βάση τον 15ο αιώνα μ.Χ. κατέστη δυνατή η εμφάνιση εντός του, ενός πολύ ιδιαίτερου και ενδιαφέροντος ανθρώπου, για τη μετέπειτα πορεία του νεώτερου ευρωπαϊκού πνεύματος και του νεοελληνικού φαντασιακού. Αυτός δεν ήταν άλλος από τον Γεώργιο Πλήθωνα Γεμιστό.
***************************
Πρέπει να παρατηρήσουμε ότι ο Πλήθωνας αποτέλεσε μια ιδιαίτερα οριακή περίπτωση, μια «αλλόκοτη» μορφή και, έτσι, όπως κάθε τι «αλλόκοτο», ξεπερνάει, εν μέρει, την εποχή του και την «κοινότητα» στην οποία ανήκει, μένοντας μετέωρος στον δικό του κόσμο των ιδεών, σαν ένα πνευματικό εκκρεμές. Δεν πρέπει, λοιπόν, να εκλαμβάνεται ως δεδομένη η ένταξή του σε ένα αφήγημα βεβιασμένης «εθνικής συνέχειας», αλλά ούτε και να υποτιμάται η προσωπική «ουτοπική» πρόσληψή του περί του ελληνισμού, ως ένα ακόμη νοητικό εφεύρημα ενός διανοούμενου, ασχέτως του αν αποτελεί ως έναν βαθμό κάτι τέτοιο.
Και αυτό γιατί, δεν είναι απαραίτητο μια τέτοια απόπειρα, επεξεργασμένης ταυτοτικής (αυτο-)πρόσληψης, να είναι πάντοτε διαδεδομένη σε μεγάλη μάζα ανθρώπων για να είναι έγκυρη. Μολονότι αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι οι «αποκρυσταλλωμένες» συλλογικές ταυτότητες είναι πάντοτε «τεχνιτές», όπως κάθε ευρείας σημασίας έννοια, καθώς προϋποθέτουν τη διαμεσολάβηση ευρύτερων και περιπλοκότερων νοητικών συλλογισμών και τη διανοητική επεξεργασία των εμπειρικών δεδομένων που σχετίζονται με αυτές.
