Του Χρίστου Δαγρέ,
Χάρις στη μετάφραση του άρθρου της Inna Shevchenko (διαβάστε το εδώ) για το διαδικτυακό κίνημα #LetUsTalk, το οποίο ξεκίνησαν γυναίκες από μουσουλμανικές χώρες ή κοινότητες σε χώρες της Δύσης για να δείξουν ότι η επιβολή της κάλυψης της κεφαλής (ή και του προσώπου) δεν είναι “επιλογή” αλλά όργανο βασανισμού και καταπίεσης, έμαθα για ένα εξοργιστικό συμβάν στο χώρο της υγείας, βαθειά αντιεπιστημονικό και αντιδημοκρατικό: τη λογοκρισία μιας επιστολής ιατρού σε ιατρικό περιοδικό με το χυδαίο πρόσχημα της “ισλαμοφοβίας”.
Το μεγαλύτερο καναδέζικο ιατρικό περιοδικό CMAJ δημοσίευσε φωτογραφία με ένα κοριτσάκι που έχει υποχρεωθεί να φορέσει χιτζάμπ, για να συνοδεύσει ένα άρθρο που αναφέρεται στη “διαφορετικότητα”, η οποία προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις εξαιτίας της πολιτικής διάστασης που έχει το συγκεκριμένο σύμβολο. Ο αιγυπτιακής καταγωγής Sherif Emil, παιδοχειρουργός και καθηγητής παιδοχειρουργικής στο πανεπιστημιακό παιδονοσοκομείο McGill του Μόντρεαλ, αντέδρασε στέλνοντας επιστολή στο CMAJ με τίτλο “Μην χρησιμοποιείτε ένα όργανο καταπίεσης σαν σύμβολο διαφορετικότητας και ένταξης” [“Don’t use an instrument of oppression as a symbol of diversity and inclusion”]. Όπως μπορείτε να διαβάσετε παρακάτω, η επιστολή ήταν εξαιρετικά ισορροπημένη και νηφάλια, εκφράζοντας απερίφραστα το σεβασμό του για όσες γυναίκες επιλέγουν να καλύψουν το κεφάλι τους ακολουθώντας τη σαριακή διδασκαλία (αν και υπάρχουν ισχυρές διαφωνίες κατά πόσον μια τέτοια επιλογή μπορεί να θεωρηθεί “ελεύθερη”).
Ωστόσο, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι η επιλογή γίνεται όντως ελεύθερα από μερικές γυναίκες, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εκατομμύρια άλλες το φορούν επειδή υποχρεώνονται από ένα κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο εντός του οποίου κυριαρχούν πρακτικές που απειλούν την ψυχική και σωματική υγεία των κοριτσιών και εφήβων που τις υφίστανται. Το χιτζάμπ δεν είναι απλώς μία ακόμη ενδυματολογική επιλογή – είναι προϊόν και σύμβολο μιας συγκεκριμένης, επικίνδυνης νοοτροπίας που απειλεί πλέον και τη Δύση. Ο Emil, με αξιομνημόνευτο θάρρος, “δανείζει” τη γραφίδα του για να μπορέσουν οι φιμωμένες αυτές γυναίκες να εκφραστούν, υπογραμμίζοντας συνοπτικά αλλά περιεκτικά όλα τα παραπάνω.
Το CMAJ αρχικά δημοσίευσε (ως όφειλε) την επιστολή αλλά μία ημέρα αργότερα την απέσυρε, δημοσιεύοντας μία “επιστολή απόσυρσης” (retraction letter). Τόσο το CMAJ όσο και η αρχισυντάκτης του Kirsten Patrick ανέβασαν απολογητικά μηνύματα στο Tweeter (αξιοθρήνητα και αναξιοπρεπή, κατά την άποψη μου) για να καθησυχάσουν τους ισλαμοακτιβιστές.
Πλέον ο διασύνδεσμος της επιστολής είναι πλέον κενός, ωστόσο το κείμενο της – το οποίο μετέφρασα – βρίσκεται ακόμη αναρτημένο στην ιστοσελίδα του PubMed https://www.ncbi.nlm.nih.gov/labs/pmc/articles/PMC8687514/. Προσωπικά θεωρώ τη λογοκρισία της επιστολής του καθ. S. Emil μία επαίσχυντη πράξη, ανάξια όχι μόνο ενός – υποτίθεται – επιστημονικού περιοδικού αλλά οποιουδήποτε φορέα έκφρασης γνώμης για ένα ζήτημα που δικαιολογημένα θεωρείται επείγον και οξύ σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Εν τάχει μόνο θα αναφέρω την απαγόρευση της μπούρκα στη Γαλλία και τα δημοψηφίσματα και νομοθετήματα ελβετικών καντονιών που οδήγησαν σε πανελβετικό δημοψήφισμα για την πρόταση απαγόρευσης της μπούρκα, που τελικά εγκρίθηκε από τους Ελβετούς ψηφοφόρους τον Μάρτιο του 2021 (περισσότερα εδώ: https://hellasreferendum.wordpress.com/2021/03/16/%ce%b5%ce%bb%ce%b2%ce%b5%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ac-%ce%b4%ce%b7%ce%bc%ce%bf%cf%88%ce%b7%cf%86%ce%af%cf%83%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%b9%cf%83%ce%bb%ce%b1%ce%bc%ce%b9%ce%ba%ce%ac/).
Ως μία ελάχιστη συνεισφορά μου στον αγώνα εναντίον της λογοκρισίας μετέφρασα την επιστολή του καθ. S. Emil για να δώσω τη δυνατότητα να διαμορφώσει κάποιος άποψη αφού πρώτα τη διαβάσει αλλά και ως μικρή υπόμνηση ότι η προσχηματική χρησιμοποίηση της “προστασίας των προσβεβλημένων” ισλαμοακτιβιστών ως αφορμή για λογοκρισία είναι μία εξαιρετικά επικίνδυνη πρακτική που πλήτει άμεσα το δικαίωμα στην ελεύθερη διακίνηση ιδεών. Ως προς τον “αχυράνθρωπο” της ισλαμοφοβίας τέλος, θα αφήσω την Ιρανή δημοσιογράφο Masih Alinejad να απαντήσει με το βίντεο της (εδώ με ελληνική μετάφραση) όπου, αφού περιγράψει όλα όσα θα υποστεί η γυναίκα που δεν θα “επιλέξει ελεύθερα” το χιτζάμπ, θα υπογραμμίσει ότι “φοβία” είναι ο παράλογος φόβος για κάτι, όμως ο φόβος για το νόμο της Σαρία είναι απολύτως λογικός και δικαιολογημένος! Γι’αυτό, αφήστε τις να μιλήσουν [#LetUsTalk]
Χρίστος Δαγρές
Μην χρησιμοποιείτε ένα όργανο καταπίεσης σαν σύμβολο διαφορετικότητας και ένταξης
Sherif Emil
CMAJ December 20, 2021 193 (50) E1923;
DOI: https://doi.org/10.1503/cmaj.80742
Ως παιδοχειρουργός, παραδέχομαι ότι κανονικά δεν θα είχα διαβάσει το εξαιρετικό άρθρο των Δρ. Bloch και Δρ. Rozmovits [1] στο CMAJ εάν δεν είχε την εικόνα που το συνόδευε — μια εικόνα 2 κοριτσιών, πιθανώς περίπου 3 ή 4 ετών, που διαβάζουν μαζί. Μία από αυτές είναι καλυμμένη με χιτζάμπ [σ.σ. το ισλαμικό κάλυμμα κεφαλής που κρύβει τα μαλλιά].
Η εικόνα αυτή σόκαρε και εξόργισε πολλούς. Η Γιασμίν Μοχάμεντ, ακτιβίστρια από το Βανκούβερ που υπερασπίζεται τις μουσουλμάνες στο αίτημα τους για ισότητα, έγραψε στο Twitter: «Στο εξώφυλλο του @CMAJ εμφανίζεται ένα μικρό κορίτσι με χιτζάμπ. Πόσο απογοητευτικό να βλέπω τη λεγόμενη φιλελεύθερη κοινωνία που ζω να αποδέχεται κάτι που συμβαίνει μόνο στις πιο εξτρεμιστικές θρησκευτικές οικογένειες» [2]. Μια άλλη μουσουλμάνα, μια ειδικευόμενη χειρουργός που επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμη, μου έστειλε μήνυμα για να εκφράσει τον τρόμο που ένοιωσε βλέποντας την εικόνα, η οποία πυροδότησε οδυνηρές παιδικές αναμνήσεις από την ανατροφή της σε μια φονταμενταλιστική ισλαμική κοινωνία, όπου είχε αναγκαστεί να φοράει χιτζάμπ από την πρώιμη παιδική ηλικία και είχε διδαχθεί ότι το σώμα της ελκύει το αντίθετο φύλο και γι’ αυτό πρέπει να καλύπτεται. Την εμπειρία της αργότερα τη μοιράστηκε και με τον προσωρινό αρχισυντάκτη και εκδότη του CMAJ σε κατ’ ιδίαν συνομιλία μαζί του.
Έχει γίνει «φιλελεύθερο» να βλέπουμε το χιτζάμπ ως σύμβολο ισότητας, διαφορετικότητας και ενσωμάτωσης. Έχοντας τις καλύτερες των προθέσεων, οι συντάκτες του CMAJ πιθανώς επέλεξαν αυτήν την εικόνα για να συνοδεύσει ένα άρθρο σχετικά με την εφαρμογή αυτών των αρχών στην ιατρική περίθαλψη.
Εργάζομαι στο τριτοβάθμιο πανεπιστημιακό νοσοκομείο παίδων μιας αστικής περιοχής, το οποίο εντάσεται σε ένα κατεξοχήν πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Πολλές από τις ειδικευόμενες, τις συναδέλφους και τις μητέρες των ασθενών μου (και ορισμένες έφηβες ασθενείς) φορούν χιτζάμπ. Σέβομαι κάθε γυναίκα με την οποία έρχομαι σε επαφή, καθώς και την επιλογή της να εκφράσει την ταυτότητά της όπως θέλει. Ορισμένες γυναίκες παρενοχλούνται και υφίστανται διακρίσεις για την επιλογή τους να φορέσουν χιτζάμπ. Αυτό είναι γεγονός και είναι λάθος.
Αλλά ο σεβασμός δεν αλλάζει το γεγονός ότι το χιτζάμπ, το νικάμπ και η μπούρκα είναι επίσης όργανα καταπίεσης για εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες σε όλο τον κόσμο που δεν έχουν δικαίωμα επιλογής. Μας το υπενθυμίζουν καθημερινά οι εικόνες της τραγικής επιστροφής των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και, συνακολούθως, η υποταγή γυναικών και κοριτσιών σε αυτούς. Κορίτσια παρόμοιας ηλικίας με αυτά της φωτογραφίας πωλούνται για να παντρευτούν ηλικιωμένους — ένα είδος θεσμοθετημένου παιδικού βιασμού. Η νοοτροπία που επιτρέπει κάτι τέτοιο έχει πολλά κοινά στοιχεία με τη νοοτροπία που επιβάλει την κάλυψη της κεφαλής ενός μικρού παιδιού. Αλλά ακόμη και στις λεγόμενες μετριοπαθείς ισλαμικές χώρες, όπως αυτή που μεγάλωσα, οι κοινωνικές πιέσεις περιθωριοποιούν σε μεγάλο βαθμό τις γυναίκες που επιλέγουν να μην φορούν χιτζάμπ. Επιπλέον, οι μη-μουσουλμάνες, που δεν φορούν χιτζάμπ, συχνά είναι θύματα παρενόχλησης και διακρίσεων στις χώρες αυτές. Το ξέρω, κάποιες από αυτές τις γυναίκες είναι συγγενείς μου. Σέβομαι τις γυναίκες που βλέπουν το χιτζάμπ ως απελευθερωτικό. Αλλά πρέπει επίσης να θυμόμαστε τις γυναίκες και τα κορίτσια που το βρίσκουν καταπιεστικό και μισογυνιστικό.
Κατά ειρωνικό τρόπο, το άρθρο διερευνά την αξιολόγηση των παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση των κοινωνικών κινδύνων που επιδρούν στην υγεία. Στα νεαρά κορίτσια, όπως αυτά της φωτογραφίας, συνήθως τους απαγορεύεται να κάνουν ποδήλατο, να κολυμπάνε ή να συμμετέχουν σε άλλες δραστηριότητες που χαρακτηρίζουν μια υγιή παιδική ηλικία. Τους διδάσκεται, άμεσα ή έμμεσα, από νεαρή ηλικία ότι είναι σεξουαλικό αντικείμενο και ότι με δική τους ευθύνη πρέπει να κρύβουν τα χαρακτηριστικά τους από τα άτομα του αντίθετου φύλου, μη τυχόν και τους προσελκύσουν. Η σεμνότητα μετατρέπεται σε ένα βαρύ φορτίο το οποίο επωμίζονται. Είναι τόσες πολλές οι γυναίκες που έχουν τραυματιστεί από μια τέτοια ανατροφή, που ειλικρινά πιστεύω ότι προσεγγίζει την παιδική κακοποίηση. Δεν αποτελεί αυτό κοινωνικό κίνδυνο για την υγεία; Δεν είναι αυτά τα παιδιά ευάλωτος πληθυσμός;
Παραπομπές
1. Bloch G, Rozmovits L. Implementing social interventions in primary care. CMAJ 2021;193: E1696–701. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
2. @YasMohammedxx. The cover of @CMAJ features a little girl in hijab. How disheartening to see my so-called liberal society con‐ done something that is only happening in the most extremist of religious homes. Western Liberals *yet again* empowering radical Islam. #FreeFromHijab. Nov. 11, 2021. Available: https://twitter.com/YasMohammedxx/status/1458865684478410756 (accessed Nov. 11, 2021)
