Θωρηκτό Γ. Αβέρωφ: Οι Ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου

ΘΩΡΗΚΤΟ ΑΒΕΡΩΦ

Μετά από το επιπόλαιο και βιαστικό εγχείρημα του 1897, το οποίο είχε καταλήξει στην τραγική ήττα, μια μακροχρόνια στρατηγική ενίσχυσης του στόλου είχε ξεκινήσει. Νέα αντιτορπιλικά παραγγέλθηκαν σε ευρωπαϊκά ναυπηγεία. Όμως όσο η Ελλάς εξοπλιζόταν εν όψει του διαφαινόμενου πολέμου, τόσο και η Τουρκία παράγγελνε σύγχρονα θωρηκτά και καταδρομικά. Ο αγώνας ήταν άνισος. Η Ελλάδα, χρεοκοπημένη από το 1895 και υπό Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο, αδυνατούσε να ακολουθήσει αυτή την δαπανηρή κούρσα των εξοπλισμών. Όμως η ανάγκη για ένα σύγχρονο πλοίο, το οποίο θα αντιπαρατίθετο στα νέα τουρκικά θωρηκτά, ήταν ολοφάνερη. Το 1909 ένα τέτοιο πλοίο, ταχύ, αλλά και ταυτόχρονα βαριά θωρακισμένο εντοπίστηκε στο ιταλικό ναυπηγείο Ορλάντο. Το πλοίο είχε εντοπίσει και η αντίπαλος Τουρκία και ουσιαστικά είχε ξεκινήσει ένα είδος πλειστηριασμού ανάμεσα στις δύο χώρες για την αγορά του. Η αξία του ξεπερνούσε το 1.000.000 λίρες Αγγλίας, ποσό που φάνταζε υπερβολικά υψηλό για τις ελληνικές δυνατότητες.

Οι έρανοι υπέρ του στόλου ανάμεσα στους Έλληνες, κυρίως της διασποράς, όσο και αν είχαν αποφέρει σπουδαία ποσά, δεν μπορούσαν να καλύψουν αυτή την τεράστια δαπάνη. Και ίσως το πλοίο, που συνδέθηκε με την απελευθέρωση του Αιγαίου, να είχε απολεσθεί, αν δεν έσπευδε αρωγός ο μέγας ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ, ο οποίος με μια γενναιόδωρη ενέργεια πρόσφερε ως προκαταβολή ένα μεγάλο μέρος της αξίας του πλοίου. Μπροστά στο ζεστό χρήμα οι Ιταλοί δεν δίστασαν καθόλου και κατακύρωσαν το πλοίο στην Ελλάδα. Και οι Έλληνες τιμώντας τον σπουδαίο Ηπειρώτη έδωσαν το όνομά του στο νέο πλοίο. Το πλοίο αυτό αποτέλεσε πρότυπο κατασκευής και οι Ιταλοί ναυπήγησαν και άλλα όμοιά του αργότερα, υποδεέστερα όμως του «Αβέρωφ», διότι το «Αβέρωφ» είχε εξοπλιστεί με αγγλικό οπλισμό, γαλλικούς λέβητες και γερμανικές ηλεκτρομηχανές, ώστε να καταστεί όσο το δυνατόν πιο ταχύ και αξιόμαχο. Αμέσως έγινε το καμάρι και η ναυαρχίδα του Ελληνικού στόλου. Η τοποθέτηση του Παύλου Κουντουριώτη ως Διοικητή του πλοίου το 1911, ήταν η καλύτερη επιλογή. Το δίδυμο «Κουντουριώτης-Αβέρωφ» αποδείχτηκε ιδανικό, έμελλε να μεγαλουργήσει και να γίνει θρύλος στην ελληνική ιστορία.

Μετά το κλείσιμο της συμφωνίας με το ναυπηγείο ένας αγώνας δρόμου ξεκίνησε ώστε το πλοίο να γίνει ετοιμοπόλεμο όσο το δυνατόν το γρηγορότερο. Διότι είχε μεν καθελκυστεί από το 1910, αλλά δεν είχε γίνει η προμήθεια των πυρομαχικών που καθυστερούσαν να έρθουν από την Αγγλία, μια και η αγγλική κυβέρνηση ακολουθούσε εκείνη την εποχή πολιτική ουδετερότητας απέναντι στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Το καλοκαίρι του 1911 οι δυο χώρες, Ελλάδα και Τουρκία, έφτασαν στα πρόθυρα του πολέμου. Το Αβέρωφ είχε ελάχιστα βλήματα και είναι χαρακτηριστικό ότι δεν είχε ρίξει ούτε μια δοκιμαστική βολή για λόγους οικονομίας. Ήταν ευτύχημα τελικά που δεν άρχισαν εκείνο το καλοκαίρι οι εχθροπραξίες.

Αλλά και το επόμενο έτος τα πράγματα δεν ήταν πολύ καλύτερα. Όταν στις 5 Οκτωβρίου του 1912 το Αβέρωφ ξεκινούσε για τη Λήμνο δεν είχε ρίξει ακόμα ούτε μια βολή. Στην πραγματικότητα ένας αγώνας πονηριάς βρισκόταν σε εξέλιξη. Μετά από παρασκηνιακές ενέργειες ενός ζάπλουτου Έλληνα εμπόρου όπλων, του περίφημου Βασιλείου Ζαχάρωφ, η αγγλική κυβέρνηση δέχτηκε να κάνει τα στραβά μάτια και να επιτρέψει σε ένα μικρό, δήθεν ουδέτερο, εμπορικό πλοίο να φορτώσει τα πυρομαχικά σε κάποια απόμερη προβλήτα του ποταμού Τάμεση. Στη συνέχεια ο ηρωικός καπετάνιος του έπλευσε κινδυνεύοντας να βυθιστεί στον φουρτουνιασμένο Ατλαντικό, χωρίς να μπορεί να πιάσει λιμάνι, διότι θα αποκαλυπτόταν το φορτίο του και κατάφερε να φέρει το φορτίο στον Πειραιά. Τελικά μόλις στα μέσα Νοεμβρίου έφτασαν τα πυρομαχικά του Αβέρωφ στο Μούδρο όπου ναυλοχούσε, μετά την απελευθέρωση του νησιού. Στο μεταξύ είχαν συμβεί πολλά. Φθάνοντας στη Λήμνο ο Στόλος απαίτησε την παράδοση του νησιού, την οποία πέτυχε μετά από μικρές αψιμαχίες στις 8 Οκτωβρίου. Η στρατηγική θέση του νησιού απέναντι από την έξοδο των Στενών και ο ασφαλής, μεγάλος κόλπος του Μούδρου, κατάλληλος για Ναύσταθμος και Ορμητήριο, ήταν οι λόγοι που οδήγησαν τον Κουντουριώτη να σπεύσει, πριν ακόμα από την επίσημη έναρξη του πολέμου να καταλάβει τη Λήμνο. Και ενώ οι Λημνιοί πανηγύριζαν και έστηναν αυτοσχέδια πανηγύρια σε όλο το νησί, ο στόλος ολοκλήρωνε την αποστολή του.

Μετά τη Λήμνο ακολούθησαν: η Θάσος στις 17 Οκτωβρίου, ο Άγιος Ευστράτιος και η Ίμβρος στις 18, η Σαμοθράκη στις 19, τα Ψαρά στις 21, η Τένεδος στις 24, η Ικαρία στις 4 Νοεμβρίου, η Λέσβος στις 8, η Χίος στις 11, οι Οινούσσες στις 20 και λίγους μήνες αργότερα, την 1η Μαρτίου 1913, η Σάμος η οποία τελούσε υπό ειδικό καθεστώς αυτοδιοίκησης. Οι Τούρκοι είχαν πλέον εγκλωβιστεί. Τα περισσότερα πλοία τους βρίσκονταν μέσα στην Προποντίδα και δεν τολμούσαν να ξεμυτίσουν. Οι ενισχύσεις που ανέμεναν τα τουρκικά στρατεύματα στο μακεδονικό μέτωπο, δεν έφτασαν ποτέ, αφού η μεταφορά τους από τη Συρία, όπως προέβλεπαν τα τουρκικά σχέδια, ήταν αδύνατον να γίνει μέσω θαλάσσης, ενώ η χερσαία μεταφορά ήταν πολύ αργή. Η έγκαιρη προώθηση του ελληνικού στόλου στη Λήμνο και στα υπόλοιπα νησιά του ΒΑ Αιγαίου είχε ως αποτέλεσμα να προωθηθεί ταχύτατα ο ελληνικός στρατός στη Μακεδονία και στην Ήπειρο, αφού οι τουρκικές δυνάμεις δεν ήταν αρκετές ώστε να αντισταθούν στην τριπλή επίθεση που δέχονταν από Ελλάδα, Σερβία και Βουλγαρία.

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣ

Μπροστά στη δύσκολη κατάσταση που διαμορφωνόταν οι Τούρκοι επιτελείς έκαναν μια τελευταία προσπάθεια. Αποφάσισαν να αντιπαρατεθούν με τον ελληνικό στόλο ανοιχτά του ακρωτηρίου της Έλλης. Νωρίς το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου ένα μετά το άλλο φάνηκαν τα τουρκικά θωρηκτά «Barbarossa», «Turgut-Reis», «Messoudieh» και «Asaritefik», ακολουθούμενα από τα υπόλοιπα πλοία. Ο «Αβέρωφ» με τα μικρότερα θωρηκτά: «Σπέτσες», «Ύδρα» και «Ψαρά» παρατάχθηκε απέναντι τους παράλληλα με τις ακτές της Ίμβρου. Φοβερός αναβρασμός επικρατούσε ανάμεσα στα πληρώματα. Με βιαστικές κινήσεις όλοι έπαιρναν τις θέσεις και καθώς με το πέρασμα της ώρας, αργά, αλλά σταθερά, οι δυο νηοπομπές συνέκλιναν, όλοι πρόσμεναν με αγωνία το σινιάλο για να ξεκινήσουν. Κρατώντας κυριολεκτικά τις ανάσες τους.

Ήταν φανερό ότι τα πάντα θα κρίνονταν από τις επιδόσεις των δυο ναυαρχίδων: του «Αβέρωφ» και του «Barbarossa». Όταν στις 9:25 άρχισαν τα πυροβόλα να βάλουν φάνηκε αμέσως πως ευστοχία των ελληνικών όπλων ήταν καλύτερη αλλά τα αργά και γερασμένα θωρηκτά «Σπέτσες», «Ύδρα» και «Ψαρά» εμπόδιζαν τον Αβέρωφ, ο οποίος αναγκαζόταν να κάνει κράτει τις μηχανές του για να μην αποκοπεί από τον σχηματισμό. Ο ναύαρχος αμέσως αντιλήφθηκε το πρόβλημα και τότε με μια παράτολμη ενέργεια αποφάσισε να δράσει μόνος του. Κινήθηκε ταχύτατα προς βορρά και ύστερα προς τα ανατολικά θέλοντας να θέσει τα τουρκικά πλοία ανάμεσα σε δυο πυρά. Μπροστά στον κίνδυνο να αποκοπούν από την είσοδο των Στενών τα τουρκικά πλοία άρχισαν, αρχικά να υποχωρούν με τάξη και αργότερα, έπειτα από το σφοδρό πυρ όλων των ελληνικών πλοίων, σκόρπισαν άτακτα σπεύδοντας κοντά στο ακρωτήριο της Έλλης, όπου τα πολυβολεία της ακτής τους πρόσφεραν κάλυψη και προστασία. Ήταν ίσως η πρώτη φορά στην παγκόσμια πολεμική ιστορία, που ένα πλοίο είχε καταφέρει να αναγκάσει ολόκληρο το στόλο του αντιπάλου σε άτακτη υποχώρηση και επομένως να κερδίσει μόνο του μια ναυμαχία. Πράγματι μέσα σε 75 λεπτά είχαν κριθεί όλα.

Οι καταστροφές που είχε υποστεί ο τουρκικός στόλος ήταν τεράστιες. Γερμανοί τεχνικοί κλήθηκαν εσπευσμένα για να επισκευάσουν τα πληγωμένα πλοία, ενώ στις ακτές του Ελλησπόντου θάβονταν με μυστικότητα οι δεκάδες νεκροί Τούρκοι ναύτες, ώστε να μην δημιουργηθεί πανικός. Διότι η μεγαλύτερη ζημιά δεν ήταν τόσο η υλική, όσο η ψυχολογική. Βιαστικά έσπευσαν να συγκαλύψουν τα αποτελέσματα της ναυμαχίας οι Οθωμανοί ιθύνοντες για να μην υπάρξει πανικός ανάμεσα στους πολίτες. Οι τουρκικές εφημερίδες κυκλοφορούσαν την επόμενη ημέρα με φανταστικούς τίτλους, περί δήθεν καταδίωξης του ελληνικού στόλου από τον οθωμανικό και μεγάλης ζημιάς, την οποία είχε υποστεί ο Αβέρωφ, ενώ η πραγματικότητα ήταν σκληρή. Ο Τούρκος ναύαρχος Ramiz είχε καθαιρεθεί και φυλακιστεί και αργότερα πέρασε στρατοδικείο, θεωρηθείς υπεύθυνος της ήττας. Αντίθετα στις τάξεις των Ελλήνων επικρατούσε ενθουσιασμός και πλήθος λαού συγκεντρώθηκε στην παραλία του Μούδρου επευφημώντας το στόλο που επέστρεψε αλώβητος με ελάχιστες ζημιές. Με τιμές τάφηκε στο Μούδρο ο μοναδικός νεκρός, ο άτυχος κελευστής Νίκος Καζιντζάρης, ενώ τα νέα της νίκης διαδόθηκαν ταχύτατα στα πέρατα του κόσμου όπου υπήρχε ελληνισμός. Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις μια εβδομάδα αργότερα όλες οι λεπτομέρειες περιγράφονταν σε επιστολές προς τους Έλληνες των ΗΠΑ. Η περιφανής νίκη είχε συγκλονίσει το πανελλήνιο, διότι όλοι αντιλαμβάνονταν ότι έπειτα από τη ναυμαχία της Έλλης παγιωνόταν οριστικά η κυριαρχία των Ελλήνων στο Αιγαίο.

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ

Εν τω μεταξύ ο νέος Τούρκος ναύαρχος είχε σαφείς εντολές. Έπρεπε πάση θυσία να εξουδετερώσει το πλεονέκτημα του Ελληνικού Στόλου και να βγάλει τον τουρκικό πάλι στο Αιγαίο. Ο σχεδιασμός του ήταν να αιφνιδιάσει τους Έλληνες χτυπώντας μέσα στο αγκυροβόλιο του Μούδρου. Όμως ο αιφνιδιασμός απέτυχε. Και τούτο διότι αφενός οι αναγνωριστικές έξοδοι από τα Στενά κάποιων τουρκικών πλοίων είχαν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τους Έλληνες επιτελείς, αφετέρου υπήρχαν πληροφορίες από κατασκόπους Έλληνες, που εργάζονταν σε εμπορικά πλοία της Κωνσταντινούπολης. Έτσι όταν το πρωί της 5ης Ιανουαρίου 1913, παραμονή των Θεοφανίων, ο τουρκικός στόλος έβγαινε από τα Στενά υπήρχε πλήρης ετοιμότητα. Όταν ο Τούρκος ναύαρχος αντίκρισε σύσσωμο τον ελληνικό στόλο να εξέρχεται από τον κόλπο του Μούδρου δεν πίστευε στα μάτια του. Ανέκοψε πορεία και αναγκάστηκε να πάρει θέση μάχης απέναντι από τις ακτές του νησιού της Λήμνου. Οι ίδιοι οι κάτοικοι του νησιού της Λήμνου, γνωρίζοντας την τεράστια σημασία που είχε η έκβαση της μάχης για την τύχη του νησιού και της ζωής τους ίσως, είχαν συγκεντρωθεί στα υψώματα της ανατολικής ακτής κοντά στους ανεμόμυλους και παρακολουθούσαν με κομμένη την ανάσα βαστώντας τις εικόνες στα χέρια. Από τις πρώτες βολές φάνηκε η υπεροπλία των ελληνικών πλοίων. Πρώτο αποχώρησε το «Messoudieh» με κατεστραμμένους και τους τρεις πύργους του. Ακολούθησε το Barbarossa, στο οποίο μάλιστα είχε αναρτηθεί μια τεράστια κόκκινη σημαία. Μια τεράστια έκρηξη κατέστρεψε τη σημαία μαζί με τη γέφυρα και ανέκρουσε πρύμνα. Ο Κουντουριώτης βλέποντας ότι η τουρκική ναυαρχίδα υποχωρεί, ξέκοψε από τον ελληνικό σχηματισμό και άρχισε να την καταδιώκει, βάλλοντας ταυτόχρονα προς όλες τις κατευθύνσεις.

Επαναλήφθηκε δηλαδή το σκηνικό της ναυμαχίας της Έλλης, αλλά με πολύ χειρότερες συνέπειες αυτή τη φορά για τον τουρκικό σόλο, που επέστρεψε αποδεκατισμένος στα Στενά. Πολλά πλοία αχρηστεύθηκαν, ενώ οι νεκροί ξεπέρασαν τους 400. Χαρακτηριστικό του πανικού που επικράτησε ήταν τα λόγια ενός ναύτη, Έλληνα επιστρατευμένου, που υπηρετούσε στο Barbarossa: «Φεύγαμε κι όλο μας έπεφταν τα βόλια καταπάνω μας, ώσπου επέσανε 25 με 26 μέσα στη μηχανή. Τότες μαζεύτηκαν όλοι εμπρός, μα ο ρεΐσης μας απείλησε να μας τουφεκίσει όλους και ξαναπήγαμε με το στανιό. Εκεί μας βρήκε μια μπάλα και εχάλασε πολλούς. Οι τσιμινιέρες ήταν όλο χαλάσματα και άκουγες βογκητά παντού και δεν ηξέραμε πού να πάμε, για τι από παντού επέφτανε μπόμπες. Άμα φτάσαμε στο Τσανάκαλε όλη νύχτα βγάζαμε πεθαμένους, ως 60, και τους θάψαμε κρυφά και πολλούς λαβωμένους». Στην Τουρκία κηρύχτηκε εθνικό πένθος και ο ίδιος ο αρχηγός του Στρατού ομολογούσε ότι: «Ο στόλος έπραξε ότι ήταν δυνατό, δυστυχώς δεν μπορούμε να περιμένουμε τίποτα από αυτόν». Αντίθετα στην ελληνική πλευρά υπήρξε μόνον ένας επιπόλαιος τραυματισμός. Το Αιγαίο είχε οριστικά σωθεί. Αλλά και η τύχη της Μακεδονίας είχε κριθεί. Διότι η Τουρκία μην έχοντας πλέον άλλη δυνατότητα αντίδρασης έσπευσε να υπογράψει συμφωνία με την οποία αναγνώριζε τα νέα δεδομένα, που είχαν προκύψει από τον α΄ βαλκανικό πόλεμο.

ΠΗΓΕΣ:

*Του Κωνσταντίνου Αραμπάμπασλη (Ιστορικός)


, , , , , , , , , , ,

3 thoughts on “Θωρηκτό Γ. Αβέρωφ: Οι Ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου

  1. https://www.facebook.com/groups/1626894670960743/permalink/2368866560096880/

    Απλα να διευκρινισουμε οτι ο Γ. Αβερωφ ειχε ηδη πεθανη 10 χρονια πριν την αγορα του πλοιου (1899). Στη τοτε διαθηκη του, ειχε δεσμευσει ενα μεγαλο ποσο, γυρω στις 250000 λιρες, για την αγορα ενος εκπαιδευτικου πλοιου για τους ναυτικους δοκιμους, το οποιο ποσο ευτυχως δεν ειχε χρησιμοποιηθη/σπαταληθη και δοθηκε σαν προκαταβολη για το θωρηκτο.

  2. Οι τεραστιας σημασιας Ναυμαχιες της Ελλης και της Λημνου για τον Νεωτερο Ελληνισμο, εκριναν οριστικα την εκβαση του Ά Βαλκανικου Πολεμου, και την Απελευθερωση του Αιγαιου μας.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *