Του Ρότζιου Γεωργίου, Αποφοίτου του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
Κατά την διάρκεια της Οθωμανοκρατίας πολλοί Έλληνες (κυρίως Μακεδόνες και Ηπειρώτες) μετοίκησαν προς τις βόρειες οθωμανικές επαρχίες, την κεντρική Ευρώπη και την Αυστροουγγαρία.
Η οικονομική δυσπραγία, η αδυναμία των ορεινών, δασωδών περιοχών να θρέψουν τον αυξανόμενο πληθυσμό, ο Ζυγός των Οθωμανών και οι ταραγμένοι πολεμικά καιροί από την κατάπνιξη των ελληνικών επαναστατικών κινημάτων ήταν μερικοί από τους λόγους που οδήγησαν τους Έλληνες να μεταναστεύσουν προς τον χώρο της πρώην Γιουγκοσλαβίας και να ιδρύσουν σημαντικές ελληνικές παροικίες.
Οι απόδημοι, όπως ήταν λογικό, κατέφυγαν εκεί που υπήρχαν οι κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη των εμπορικών και μη εργασιών τους. Έτσι, η πλειοψηφία των ελληνικών παροικιών αναπτύχθηκε κατά μήκος των μεγάλων χερσαίων και υδάτινων οδών στις όχθες των ποταμών Δούναβη και Μοράβα.
Εξέχουσα θέση μεταξύ των ελληνικών παροικιών (πέρα από αυτές της Βιέννης, του Ζάγκρεμπ, του Νόβι Σαντ, του Νις κ.α.) κατείχε η ελληνική κοινότητα που αναπτύχθηκε στο Σεμλίνο (Zemun) πλησίον του Βελιγραδίου.
Από το πρώτο ήμισυ του 18ου αιώνα έως και τον 19ο , δημιουργήθηκε στο Σεμλίνο ισχυρή ελληνική παροικία. Τα μέλη της κατείχαν τις σημαντικότερες θέσεις της διοικητικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής του.
Στα χρόνια της ακμής του ελληνικού στοιχείου αναδείχθηκαν τρεις Δήμαρχοι ελληνικής καταγωγής. Πρώτος, ο έμπορος Ιωάννης Καλλιγράφου ή Κυρίτσας από το Βογατσικό Καστοριάς, ανέλαβε την δημαρχία του Σεμλίνου στα 1803. Δεύτερος, ο ζωέμπορος Κωνσταντίνος Αθανασίου Πέτροβιτς από την Βλάστη Κοζάνης ανέλαβε προς τα τέλη του 19ου αιώνα. Τρίτος Έλληνας Δήμαρχος Σεμλίνου ήταν ο τραπεζίτης Παναγιώτης Μόρφης, καταγόμενος από την Κατράνιτσα της Μακεδονίας, τους σημερινούς Πύργους Κοζάνης.
Η ιστορική πορεία της πόλης σημαδεύτηκε από την ελληνική παρουσία, καθώς πέραν του διαμετακομιστικού εμπορίου οι Έλληνες ήλεγχαν όλες σχεδόν τις χρηματιστηριακές, διπλωματικές, μεταφορικές και ταχυδρομικές εργασίες.
Από τα πρώτα χρόνια εγκατάστασης των Ελλήνων στο Σεμλίνο φρόντισαν να πάρουν άδεια οικοδόμησης εκκλησίας και σχολείου. Μέχρι το 1780 υπήρχαν στην πόλη δύο ελληνορθόδοξες εκκλησίες αφιερωμένες στον Άγιο Νικόλαο και στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Όσον αφορά το σχολείο, ιδρύθηκε με μεγάλες προσπάθειες και δωρεές το 1794. Έλαβε την χαρακτηριστική ονομασία «Ελληνομουσείον» και λειτούργησε ως ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα (με πολλούς αλλοεθνείς μαθητές) έως το 1879, αφού προηγουμένως είχε ανακαινιστεί το 1821.
Πολλές ήταν οι περιπτώσεις των οικογενειών που απολάμβαναν ευρείας κοινωνικής αναγνώρισης και καταξίωσης. Η οικογένεια Σπίρτα από την Κλεισούρα Καστοριάς με τον τραπεζικό της οίκο στιγμάτισε το οικονομικό γίγνεσθαι του Σεμλίνου (Zemun). Το σπίτι της οικογένειας σήμερα στεγάζει Μουσείο του Σεμλίνου, ενώ στο νεκροταφείο της πόλης, σώζεται ο μνημειώδης τάφος της οικογένειας με τελευταίο ενταφιασθέν μέλος της το 1909.
Οικογένειες όπως αυτές των αδελφών Τουρουντζά, των Φυλακτού, του Σουτάρη, του Μόρφη και του διπλωμάτη Πέτρου Ίτσκου από την Κατράνιτσα (σημ. Πύργοι), των Γεωργίου από την Βλάστη, του εμπόρου Μαντζαρλή ήταν μερικές μόνο από τις ελληνικές οικογένειες που πρωταγωνίστησαν στην κοινωνικο-οικονομική ζωή του τόπου.
Στην πόλη σήμερα, δεσπόζουν αναπαλαιωμένα τα αρχοντικά της οικογένειας Σπίρτα, του διπλωμάτη Ίτσκου (που τιμάται ιδιαίτερα από τους Σέρβους) και της οικογένειας Καραμάτα που είχε λαμπρή παρουσία στο Σεμλίνο.
Οικογένεια Καραμάτα
Η οικογένεια Καραμάτα μετοίκησε στο Σεμλίνο από την ξακουστή, εκείνη την εποχή, μακεδονική κωμόπολη της Κατράνιτσας , τους σημερινούς Πύργους Κοζάνης, γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα. Με λίγα χρόνια διαφορά, πρώτοι, οι αδελφοί Αθανάσιος και Δημήτριος Καραμάτας, μαζί με την σύζυγο του δευτέρου Μαρία, εγκατέλειψαν την πατρίδα τους.
Ο Δημήτριος Καραμάτας μαζί με την σύζυγο του, μετά την εγκατάσταση τους στο Σεμλίνο το 1745, δημιούργησαν ένα από τα καλύτερα καταλύματα ύπνου και φαγητού στην πόλη. Το πανδοχείο που κατείχαν ήταν μια πολύ προσοδοφόρα επιχείρηση. Με τον καιρό απέκτησαν τρία παιδιά: τον Αναστάσιο, τον Φίλιππο και τον Ιωάννη.
Οι τρείς υιοί του Δημητρίου Καραμάτα ασχολήθηκαν με το εμπόριο ζώων. Η καλή οργάνωση και οι πλατιές εμπορικές συναλλαγές (και με Σέρβους επαναστάτες) έφεραν στην οικογένεια σημαντικά πλούτη και την βοήθησαν να επιβληθεί στην κοινωνία του Σεμλίνου. Ο Αναστάσιος υπήρξε η ψυχή της ελληνικής παροικίας και συνέβαλε τα μέγιστα στην ανέγερση του ελληνικού σχολείου το 1794.
Ο Ιωάννης Δημητρίου Καραμάτας απέκτησε με την γυναίκα του Marija Jovica τρία παιδιά. Ο γιος τους Μάρκος, υπήρξε γραμματέας του Σέρβου ηγεμόνα Ομπρένοβιτς. Η θυγατέρα τους Ιουλιανή, παντρεύτηκε με το Djordje Musicki, διευθυντή του λοιμοκαθαρτηρίου Σεμλίνου και συγγένεψαν έτσι οι Καραμάτα με την επιφανή οικογένεια των Musicki. Το τρίτο παιδί ο Αθανάσιος, ακολούθησε οικονομικές σπουδές στην Βιέννη και επιστρέφοντας στο Ζέμουν ασχολήθηκε με την πολιτική, ενώ παράλληλα ανέλαβε την οικονομική διεύθυνση της αυτόνομης πλέον περιοχής της Volvodina.
Πεθαίνοντας στα 1868 ο Αθανάσιος Ιωαν. Καραμάτας άφησε πίσω του τον γιο του Όζρεν, Συνταγματάρχη Πυροβολικού, τον Κωνσταντίνο, καθηγητή του Σερβικού Γυμνασίου, τον Στέφανο, διευθυντή της Σερβικής Τράπεζας στην Βουδαπέστη και τον Ιωάννη, ο οποίος ίδρυσε στο Σεμλίνο το πρώτο μεγάλο τυπογραφείο της Σερβίας.
Το τυπογραφείο του Καραμάτα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πνευματική ζωή του Σεμλίνου. Όλη η πνευματική «ελίτ» της σερβικής επιστήμης και των καλών τεχνών, χωρίς υπερβολή πέρασε για δημοσιεύσεις και εκδόσεις από το τυπογραφείο. Εκτός από το σπουδαίο περιοδικό Javor, πολλά αξιόλογα βιβλία και μονογραφίες (πάνω από 50 αυτοτελείς εκδόσεις) έχουν επισημανθεί την δεκαετία 1888-1898.
Το κτήριο του τυπογραφείου στην οδό Marsala Tita 7, δίπλα ακριβώς από το αρχοντικό της οικογένειας Σπίρτα έχει αποκατασταθεί και σήμερα στεγάζει το υποκατάστημα της Alpha Bank του Zemun. Το κτίσμα έχει μπαρόκ χαρακτήρα με στοιχεία κλασικισμού. Στην πρόσοψη έχουν αποκατασταθεί και οι ελλείπουσες διακοσμήσεις.
Ο Στέφανος Αθ. Καραμάτας (1864-1940), αδελφός του τυπογράφου Ιωάννη, απέκτησε πέντε παιδιά. Τον Ozren, τον Κonstantino, τον Srdja, την Smiljka και τον Jovan (Ιωάννη) προς τιμήν του αδελφού του.
Ο Jovan Stef. Karamata (1902-1967) έμελλε να παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στον επιστημονικό χώρο της Σερβίας. Ασχολήθηκε με την μαθηματική επιστήμη και αποτέλεσε (μέχρι και σήμερα) έναν από τους μεγαλύτερους Μαθηματικούς της Σερβίας. Από το 1930 ως βοηθός καθηγητής έως και το 1950 ως καθηγητής πρώτης βαθμίδας, δίδαξε στη Μαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Βελιγραδίου, ενώ το 1951 διορίστηκε καθηγητής του Πανεπιστημίου Γενεύης στο οποίο δίδαξε έως και τον θάνατο του στις 14 Αυγούστου 1967.
Το γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας Καραμάτα, συνεχίστηκε και κάρπισε έως τις μέρες μας, με τα τέκνα του αδελφού του Jovan, Ozren. Η Κωνσταντίνα και ο Στέφανος ήταν τα δύο τέκνα του.
Ο Στέφανος Καραμάτας (Stevan Karamata) υπήρξε μεγάλος καθηγητής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Βελιγραδίου για πολλά χρόνια καθώς και αντεπιστέλλον μέλος της Σερβικής Ακαδημίας Επιστημών. Έφυγε από την ζωή τον Ιούλιο του 2015 και άφησε πίσω του, τον Ozren Karamata βιολόγο και την κόρη του Jelena Jevtovic Karamata, σύζυγο του dr. Djordje Jevtovic, καθηγητή της Ιατρικής Σχολής Βελιγραδίου. Μέχρι σήμερα διαμένουν στο μέγαρο του Σεμλίνου, που στεγάζει την μακεδονική οικογένεια από το 1779.
Μέγαρο Οικογένειας Καραμάτα
Η υψηλή κοινωνική καταξίωση της οικογένειας Καραμάτα αντανακλάται και από το μεγαλοπρεπές σπίτι της οικογένειας που σώζεται μέχρι σήμερα στην οδό Karamatina 17 στο Σεμλίνο (Zemun), που σήμερα είναι μια επαρχία του Βελιγραδίου.
Το αρχικό κτίσμα, χτίστηκε το 1763 και το έτος 1779 αγοράστηκε από τον γενάρχη της οικογένειας Δημήτριο Καραμάτα από την Κατράνιτσα. Με χρήματα των υιών του, το σπίτι αποκαταστάθηκε συνολικά και αναπτύχθηκε στα τρία τμήματα που χωρίζεται και σήμερα. Το ισόγειο, τον πρώτο όροφο με την απλή οροφή και τον ψηλότερο όροφο με την οροφή που βρίσκεται ψηλότερα.
Με βάση την επίσημη ιστοσελίδα του Zemun, το σπίτι αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά πολιτιστικά μνημεία της πόλης καθώς συνδέεται με πολλά ιστορικά γεγονότα.
Τέτοιο ήταν το μέγεθος του πλούτου της οικίας Καραμάτα που φιλοξενήθηκε σε αυτό, μέσα στο διάστημα 1788-1789, ο αυτοκράτορας της Αυστροουγγαρίας Ιωσήφ ο Β. Συν τοις άλλοις, εκτός του αυτοκράτορα, πολλοί επιφανείς διανυκτέρευσαν στο μέγαρο Καραμάτα. Ο τελευταίος αυτοκράτορας Franz, ο Πατριάρχης Σερβίας Joseph Rajacic, ο γλωσσικός μεταρρυθμιστής Vuk Karadzic και άλλοι.
Εντός του οικήματος σώζονται αντικείμενά μεγάλης πνευματικής και πολιτισμικής αξίας. Προσωπικά αντικείμενα, θυρεοί, κρυστάλλινα ποτήρια και σερβίτσια με χαραγμένο το μονόγραμμα της οικογένειας, εντυπωσιακή διακόσμηση και επίπλωση. Ο μεγαλύτερος θησαυρός ίσως, είναι η συλλογή πορτρέτων των μελών της οικογένειας από τον 18ο αιώνα έως σήμερα. Το σπίτι σήμερα λειτουργεί και ως μουσειακή έκθεση. Στο νεκροταφείο της πόλης, η επιτύμβια στήλη του κοινού οικογενειακού τάφου των Καραμάτα σώζεται και μπορεί να δώσει στον ιστορικό ερευνητή πολλά χρονολογικά και ιστορικά στοιχεία.
Στο πρόσωπο των ζώντων επιγόνων της οικογένειας, οι Πύργοι Κοζάνης, η μακρινή μικρή πατρίδα της οικογένειας, τιμά την λαμπρή μακεδονική οικογένεια που δόξασε την παλιά Κατράνιτσα στις παραδουνάβιες περιοχές.
Οι φωτογραφίες του εσωτερικού του σπιτιού εντυπωσιάζουν:
Οι πηγές για την συλλογή πληροφοριών και συγγραφή του άρθρου, ήταν η σειρά ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ «Βαλκάνιος Πραματευτής», το άρθρο το καθηγητή κ. Ιωάννη Παπανδριανού «Οι ελληνικές παροικίες στην πρώην Γιουγκοσλαβία 17ος -20ος αιώνας», η εργασία της κ. Θεοδωρίδου Σόνιας «ο Ελληνισμός στο Σεμλίνο», η επίσημη ιστοσελίδα του Zemun zemun.rs/eng/kultura.php καθώς και η σερβική έκδοση της Wikipedia με τα λήμματα : Стеван Карамата, Земун, Карамате, Димитрије Карамата, Кућа породице Карамата.
