Τρία κείμενα για το φαινόμενο της ληστείας στη νεότερη Ελλάδα
Ο Ληστής
Η ληστεία της Κατερίνης επανέφερεν επί του τάπητος το αιώνιον ελληνικόν ζήτημα, την ληστείαν. Και μαζύ με τα διάφορα σχόλια δεν παραλείπεται και η εκπομπή απειλών και παχυτάτων λόγων. Κανένας όμως δεν ανεζήτησε την αλήθειαν, μιάν αλήθειαν, η οποία είναι ελληνική και ιστορική διά την Ελλάδα. Κανείς δεν εξεκαθάρισε τα πράγματα. Κάθε χώρα έχει και από εν διακριτικόν, και η Ελλάς την ληστείαν. Δεν ημπορεί να υπάρξη Ελλάς δίχως ληστάς, δίχως κλαρί, δίχως βασιλείαν του βουνού. Η Ελληνική ληστεία, ζυμωμένη με τα ιερώτερα εθνικά κατορθώματα, δεν είναι δυνατόν να τερματίση την παράδοσιν. Και ο Μπαμπάνης, ο Γιαγκούλας και οι λοιποί βασιλείς των ορέων κρατούν με αυταπάρνησιν την Ελληνικήν παράδοσιν […] Καθ’ ην εποχήν, μέσα εις την πνιγηράν κίνησιν των πόλεων και εις τα πλακόστρωτα των χρηματαγορών των οι διάφοροι υλισταί κατακλέβουν τον κόσμον και ασωτεύουν εις τα καμπαρέ, σάς ερωτώ, πώς να μην είνε ευχαριστότεροι και συμπαθητικώτεροι οι λησταί των ορέων, οι οποίοι ληστεύουν αλλά δεν κλέβουν, ληστεύουν αλλά δεν ασωτεύουν, ληστεύουν διά να παντρέψουν τα ορφανά;
Ιδού το διακριτικόν της Ελληνικής ληστείας. Εγκλείει μέσα εις τα έργα της μίαν σειράν φιλανθρωπικών και ιπποτικών παραστάσεων. Και εναντίον μιάς τοιαύτης παλληκαριάς, μα τον Θεόν, θεωρώ εγκληματικόν και αντεθνικόν και ανθελληνικόν το έργον του κ. Κονδύλη, της κινητοποιήσεως δηλαδή όλων των δυνάμεων κατά των βασιλέων του βουνού. Έννοια σας όμως, και ο θεός του Ολύμπου σώζει τους πιστούς του. ΣΩΦΡΟΝΙΟΣ.
Πηγή: Εφημερίς των Βαλκανίων, φ. 27-2-1925, στο Θεόδ. Α. Νημάς, «Η ληστοκρατία στη Βορειοδυτική Θεσσαλία από την απελευθέρωσή της (1881) έως το 1930 περίπου», Τρικαλινά, 20 (2000), σελ. 188.
Η ληστεία ως έκφραση αντιπαράθεσης
Ωστόσο, η σχεδόν θεσμοθετημένη […] τούτη έκφραση αντιπαράθεσης στην καθεστηκυία τάξη και τις αγροτικές κοινωνίες που υποτάσσονται σ’ αυτήν, δεν είναι μοναδικό φαινόμενο στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας. Η σημαντική ανάπτυξη που γνωρίζει η ληστεία από τον καιρό της δημιουργίας του ελληνικού κράτους ως τις αρχές του αιώνα μας, δεν αποτελεί παρά τη συνέχιση της κλέφτικης και αρματολίτικης παράδοσης, που, κι αυτή με τη σειρά της, πηγάζει από την παμπάλαιη παράδοση της ληστείας στα Βαλκάνια και τη Μ. Ασία.
Πηγή: Στάθης Δαμιανάκος, Παράδοση ανταρσίας και λαϊκός πολιτισμός. Μτφρ. Γ. Σπανός, Αθήνα, Πλέθρον, 1987, σελ. 75.
Ληστεία και «Στρατιωτική ζωή» ή «Κότα πήτα»
Ο στρατιώτης είναι πανταχού άνθρωπος μεταβατικός- σήμερον η υπηρεσία τον καλεί εις πόλιν, αύριον η ανάγκη τον στέλλει εις πλοίον, ή και εις την κορυφήν βουνού. […] Επομένως θα απομακρυνθή από τον στρατώνα όπου έχει την κλίνην του, και θα στερηθή την ευκολίαν του συσσιτίου, το οποίον τον τρέφει όλην την ήμέραν με μόνον δεκαέξ λεπτά.
Η μεταβατική υπηρεσία του ανθρώπου αυτού εμπορεί να είναι και μιας ημέρας, εμπορεί όμως να διαρκέση και τρεις και εξ μήνας αλλά και μιας αν είναι ημέρας, η συντήρησις του στρατιώτου αποβαίνει προβληματική εις τοιαύτην περίστασιν. Η Κυβέρνησις της Ελλάδος χορηγεί εις τον στρατιώτην δι’ εκάστην ημέραν μεταβατικής υπηρεσίας δεκατέσσαρα λεπτά ως επιμίσθιον. Τα δεκατέσσαρα αυτά προστιθέμενα εις τα άλλα δεκαέξ του συσσιτίου, κάμνουν τριάκοντα και όλα αυτά τα τριάκοντα αμφιβάλλω αν αρκούν εις Κινέζον, και όχι εις Ευρωπαίον, να ζήση μίαν ημέραν. Ως εκ τούτου εις την Ελλάδα, καθώς και εις πολλά άλλα Κράτη, ο μεταβατικός στρατιώτης ευρίσκεται φορτωμένος εις την ράχην του πολίτου. Ο πολίτης, κατά νόμον σιωπηλόν και παράλογον, άγραφον όμως, είναι ηναγκασμένος να τω παραχωρήση στέγην και τροφήν. Εις τας πόλεις, όπου σχεδόν πάντοτε υπάρχουν στρατώνες και στρατιώται άλλοι, το κακόν τούτο σπανίως έρχεται, αλλ’ εις τα χωρία συμβαίνει συχνότατα, και μάλιστα εις την Ελλάδα, της οποίας τα βουνά και αι κοιλάδες δεν παύουν ακόμη να αιματώνται από των ληστών τα κακουργήματα.
Ο χωρικός λοιπόν, ο μάλλον φορολογούμενος, φορολογείται κατ’ ανάγκην και από τον στρατιώτην ιδιαιτέρως, διά την συντήρησιν του οποίου πληρώνει όμως εις την Κυβέρνησιν πολλούς άλλους φόρους.
Αν ο μεταβατικός στρατιώτης, ο εις την ράχην του πολίτου, ή μάλλον ειπείν του χωρικού, φορτωμένος, ήτον εις θέσιν να εννοήση την θέσιν του, η «κότα πήτα» δεν θα είχε την απαίσιον εκείνην σημασίαν, η οποία ανατριχιάζει τον χωρικόν. Δεν είναι δυστυχώς εις θέσιν να την εννοήση, διότι ούτε ανώτερος ποτέ του την απέδειξεν, ούτε νόμος τις του την εξήγησεν απ’ εναντίας η συνήθεια τον έκαμε να θεωρή ως δικαίωμα του ό,τι βλέπει να εξακολουθώ γινόμενον χωρίς καμμίαν φιλονεικίαν. Αφ’ ου δε άπαξ εθεώρησε δικαίωμά του το να συντηρήται από τον πολίτην κατά την μεταβατικήν του υπηρεσίαν, επόμενον ήτο ότι το δικαίωμα αυτό ηθέλησε και να ασκήση όσον το δυνατόν με τρόπον συμφέροντα εις αυτόν. Ο στρατιώτης έγινεν απαιτητικός, ο χωρικός δεν ετόλμησε να αντισταθή, και τοιουτοτρόπως άμα στρατιωτικόν απόσπασμα φθάση εις χωρίον, και άμα διανεμηθώσι τα καταλύματα, ο χωρικός, ο δεχόμενος ένα ή δύο στρατιώτας, ηξεύρει ότι η κότα του, την οποίαν αυτός ελυπείτο να φάγη, πρέπει να θυσιασθή, και πήτα πρέπει αμέσως να ετοιμασθή. Η συνήθεια, η τάξις, ο κανών, είναι αυτός. Αληθέστατον όμως είναι ότι και ο τοιούτος κανών έχει τας εξαιρέσεις του».
Πηγή: Η Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι. Χειρόγραφον Έλληνος υπαξιωματικού. Επιμέλεια Mario Vitti, Αθήνα, Ερμής, 1977, σελ. 111-112.
Οι φωτογραφίες είναι από το ένθετο της Ελευθεροτυπίας «Ιστορικά».
