Ο «Ηπειρώτης ήρως» Σκεντέρμπεης

Γράφει ο Μανόλης Πλούσος

Ο 15^ος αιώνας είναι για τους Οθωμανούς η περίοδος της εξάπλωσης της επικράτειάς τους στην βαλκανική. Η αυτοκρατορία του Βυζαντίου, κατακερματισμένη σε πλήθος αδύναμων δεσποτάτων, σε καμία περίπτωση δεν μπορούσε να αντιτάξει σοβαρή αντίσταση. Αλλά και οι λοιπές χριστιανικές δυνάμεις της Ευρώπης φάνηκαν ανήμπορες, ή και απρόθυμες πολλές φορές, να συνασπιστούν μπροστά στον εξ ανατολών κίνδυνο. Το Βελιγράδι, στις παρυφές της Ευρώπης, πολιορκήθηκε ανεπιτυχώς από του Οθωμανούς δυο φορές, στα 1440 και στα 1456, ενώ στα 1444 στην μάχη της Βάρνας ο συνασπισμένος χριστιανικός στρατός των Ούγγρων και των Πολωνών σχεδόν αφανίστηκε από τα στίφη του Μουράτ Β΄. Επίσης στα 1448, στην δεύτερη μάχη του Κοσσυφοπεδίου, οι Οθωμανοί επικράτησαν ξανά των χριστιανικών δυνάμεων, των οποίων ηγείτο ο Ιωάννης Ουνιάδης. Το αποφασιστικό βήμα της κατάληψης των Βαλκανίων έγινε με την κατάκτηση της Κων/πολης στα 1453, με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να αποδεικνύονται, για μια ακόμη φορά, κατώτερες των περιστάσεων.

Και ενώ το σύνολο των βαλκανικών περιοχών υπέκυπτε στην οθωμανική επέλαση, μια σχετικά μικρή ορεινή περιοχή στην σημερινή Αλβανία αρνούταν να δεχτεί τη νέα κατάσταση. Στα 1444 έκανε δυναμική εμφάνιση στην περιοχή αυτή ο Γεώργιος Καστριώτης, ένας ικανότατος στρατηγός και ηγεμόνας, που δίκαια, όπως θα δούμε, ονομάστηκε στα τούρκικα «Σκεντέρμπεης» (Iskander στα τουρκικά σημαίνει Αλέξανδρος). Γεννημένος, πιθανόν, στα 1404 είχε πατέρα έναν από τους δυνατούς άρχοντες της Αλβανίας, τον Ιωάννη Καστριώτη και μητέρα την Βοϊσάβα από τον σερβικό οίκο των Μπράνκοβιτς. Στα 1423, όταν οι Οθωμανοί εισέβαλαν στην Μακεδονία και στην Ήπειρο, ο Ιωάννης Καστριώτης, χριστιανός στο θρήσκευμα, έγινε φόρου υποτελής στον Μουράτ Β΄ και αναγκάστηκε να του παραδώσει τους 4 γιούς του ως ομήρους. Μεταξύ των τεσσάρων ήταν και ο Γεώργιος Καστριώτης, ο οποίος στην Αδριανούπολη, τότε έδρα του Σουλτάνου στα Βαλκάνια, ασπάστηκε το Ισλάμ και εκπαιδεύτηκε στην τέχνη του πολέμου. Ο Μουράτ Β΄ τον ξεχώρισε εξ αρχής για την γενναιότητα και τις πολεμικές ικανότητές του και τον έκανε διοικητή σώματος 5.000 ιππέων. Ο βιογράφος του, και ουσιαστικά η μόνη πηγή για την δράση του, Μαρίνο Μπαρλέτι (Marinus Barletius), αναφέρει δυο περιστατικά όπου ο νεαρός Γεώργιος επιβλήθηκε σε μονομαχίες, πρώτα ενάντια σε έναν Τάρταρο και αργότερα ενάντια σε δυο Πέρσες. Ο Ν. Δραγούμης στο βιβλίο του «Ιστορία του Γ. Καστριώτου του επιλεγομένου Σκεντέρμπεη», που στηρίζεται στην διήγηση του Μπαρλέτι, όπως την επεξεργάστηκε στα γαλλικά ο Παγανέλ, αναφέρει για την συμπάθεια που του έδειχνε ο Μουράτ Β΄: «Την ανδρείαν ταύτην του Ηπειρώτου θαυμάζων ο Μουράτης παρελάμβανεν αυτόν εις πάσας τας εκστρατείας, και εις την πολιορκίαν της Προύσης, και εις την της Οτρείας, και εις την της Νικομηδείας…».

Στα 1437, αμέσως μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Σκεντέρμπεης προσεγγίστηκε από αρκετούς ηγεμόνες της Αλβανίας που τον παρακάλεσαν να αναλάβει την εξουσία. Ο Σκεντέρμπεης ευγενικά αρνήθηκε, μη θέλοντας ακόμη να έρθει σε ρήξη με τον Μουράτ Β΄. Στην μάχη, όμως, της Νις το 1443 έβαλε σε εφαρμογή το σχέδιο του. Βλέποντας τα χριστιανικά στρατεύματα του βασιλιά της Πολωνίας και Ουγγαρίας Βλάντισλαβ Γ΄ και του βοεβόδα της Τρανσυλβανίας Ιωάννη Ουνιάδη να κερδίζουν, αυτομόλησε στο χριστιανικό στρατόπεδο και αφού συνέλαβε τον γραμματέα του Μουράτ Β΄ τον ανάγκασε να συντάξει πλαστό σουλτανικό φιρμάνι με το οποίο ο Σκεντέρμπεης οριζόταν ως κύριος του ισχυρότατου φρουρίου της Κρόιας (Kruje). Μόλις το κατέλαβε βαφτίστηκε ξανά χριστιανός καθολικός, λαμβάνοντας το χριστιανικό του όνομα Γεώργιος, μαζί με τον ανιψιό του που ονομάστηκε από Χαμζά σε Βρανάς. Φαίνεται πως αυτή η αλλαξοπιστία είχε και πολιτικά κίνητρα, αφού εκείνη την περίοδο στην Αλβανία δεν υπήρχαν καθόλου μουσουλμάνοι, αλλά ορθόδοξοι χριστιανοί, που όμως αναγνώριζαν τα πρωτεία του Πάπα, αυτοί που αργότερα θα ονομαστούν από τους ορθοδόξους «ουνίτες», και καθολικοί στις παράλιες περιοχές του βορρά που ήταν υπό την άμεση επιρροή της Βενετίας. Ο Σκεντέρμπεης αμέσως μετά, το καλοκαίρι του 1444, συγκάλεσε στην πόλη Λέζα (Lezhe), την αρχαία Λισσό, στην βορειοδυτική Αλβανία, συνάντηση των αρχόντων της Αλβανίας και της Σερβίας με σκοπό να δημιουργήσει ένα κοινό μέτωπο ενάντια στους Οθωμανούς. Στην «Λίγκα της Λέζα» προσήλθαν οι ισχυρότεροι παράγοντες της περιοχής. Ο Αριαμνήτης Τόπιας ο Κομνηνός, που είχε ξεσηκωθεί και κατά το παρελθόν ενάντια στους Οθωμανούς, προσχώρησε από τους πρώτους. Μαζί του ενώθηκε και ο αδερφός του Ανδρέας Τόπιας, κύριος του Δυρραχίου, ο δεσπότης Γεώργιος Στρεζίου, οι Νικόλαος και Παύλος Δυκαγίνος, η φατρία των Μουζακαίων, ο Ζαχαρίας Λέκκας, ο Πέτρος Σπαν και ο δεσπότης του Μαυροβουνίου Στέφανος Κζέρνοβιτς. Στην συνέλευση συμμετείχε, ως παρατηρητής και η Βενετία, που παρά τις αντιρρήσεις της για τις κινήσεις του Σκεντέρμπεη, συνομολόγησε συμμαχία μαζί του αργότερα, τον Οκτώβριο του 1448, κρίνοντας ότι ο Μουράτ Β΄ ήταν μεγαλύτερος κίνδυνος για τις κτήσεις της στην Ήπειρο.

Πράγματι, ο Μουράτ Β΄ μαθαίνοντας για τον αλβανικό συνασπισμό έστειλε τον Ιούνιο του 1444 τον Αλή Πασάεπικεφαλής 40.000 ανδρών για να καταπνίξει την εξέγερση εν τη γενέσει της. Ο Σκεντέρμπεης με 8.000 ιππείς και 7.000 πεζικό αντιμετώπισε στην πεδιάδα του Τόρβιολ, κοντά στην σημερινή αλβανική πόλη Peshkopi, τους εισβολείς νικώντας τους. Η νίκη αυτή του Σκεντέρμπεη δημιούργησε μεγάλη εντύπωση στους χριστιανούς ηγεμόνες και αμέσως ο Βλάντισλαβ Γ΄ τον κάλεσε σε συμμαχία ενάντια στους Οθωμανούς. Γράφει ο Ν. Δραγούμης σχετικά με την πρόσκληση: «Ταύτην λαβών την πρόσκλησιν ο ήρως της Ηπείρου συνεκάλεσε τους στρατηγούς και εζήτησε την γνώμην αυτών. Και απεφάνθησαν μεν πάντες υπέρ της συμμαχίας, τινές όμως δεν συγκατετίθεντο εις την από της Αλβανίας έξοδον του Σκεντέρμπεη, θεωρούντες αυτόν ως το ισχυρότερον της χώρας προπύργιον». Πράγματι, οι συνασπισμένοι στρατοί Πολωνίας και Ουγγαρίας αντιμετώπισαν στη Βάρνα το Νοέμβριο του 1444 έναν ογκώδη οθωμανικό στρατό από περίπου 100.000 στρατιώτες, ενώ οι δυνάμεις των χριστιανών δεν υπερέβαιναν τις 30.000. Οι δυνάμεις που ανέμεναν από την Αλβανία του Σκεντέρμπεη δεν έφτασαν ποτέ, λόγω της αλλαγής στάσης του Γεωργίου Μπράνκοβιτς, κράλη της Σερβίας, ο οποίος εμπόδισε τον στρατό του Σκεντέρμπεη να διαβεί δια της Σερβίας προς την Βάρνα. Σε αντίποινα ο Σκεντέρμπεης λεηλάτησε την περιοχή του κράλη και επέστρεψε στην βάση του στην Κρόια. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ν. Δραγούμης για τον Μπράνκοβιτς: «Κείμενος ως περ όριον μεταξύ Τούρκων και χριστιανών, αλλά ποτέ μεν προς τούτους ποτέ δε προς εκείνους κλίνων, ο Βράγκοβιτς συνέχεε, κατά τα συμφέροντα, το Ευαγγέλιον μετά του Κορανίου».

Ο Μουράτ Β΄ βλέποντας τον προσφιλή του Σκεντέρμπεη να έχει εδραιώσει την εξουσία του στα αλβανικά όρη, προσπάθησε να τον προσεγγίσει με διπλωματία. Το καλοκαίρι του 1445 απέστειλε στον κύριο της Κρόιας επιστολή για συνδιαλλαγή. Γράφει ο Ν. Δραγούμης για την επιστολή του Μουράτ Β΄: «Αλλ’ ο σουλτάνος πριν ή επιχειρήση νέαν εκστρατείαν έγραψε εξ Ανδριανουπόλεως την 15 Ιουνίου 1445 επιστολήν […]. Και πρώτον μεν απηρίθμει εν τη επιστολή τας προς τον Σκεντέρμπεην ευεργεσίας, και καταδείκνυε την αγνωμοσύνην του ευεργετηθέντος˙ έπειτα δε υπέσχετο να συγχωρήση αυτόν, και να παραχωρήση την Κρόιαν μετά τινών άλλων πόλεων αίτινες ανήκον τω πατρί του αποστάτου, αλλ’ επί δυσίν όροις˙ ν’ αποδώση πάσας τας χώρας όσας κατακτήσας απέσπασεν απ’ αυτού και από των συμμάχων αυτού, και να επανορθώση δια χρημάτων τας γενομένας ζημίας». Η απάντηση του Σκεντέρμπεη ήταν αναμενόμενη. Απέκρουε τις προτάσεις του Μουράτ Β΄ και τόνιζε την απόφασή του να αγωνιστεί μέχρι τέλους ενάντια στους Οθωμανούς. Έτσι, την ίδια χρονιά ο Φιζούρπασας επικεφαλής 9.000 ανδρών προσπαθεί να εισβάλει στην Αλβανία, αλλά ηττάται κοντά στην σημερινή Οχρίδα, στην κοιλάδα της Μοκρένας. Την ίδια τύχη είχαν και οι εκστρατείες του Μουσταφάμπεη στα 1446 και στα 1447.

Ο Μουράτ Β΄ αφού νίκησε στην δεύτερη μάχη του Κοσσυφοπεδίου τον Οκτώβριο του 1448 τον στρατό του Ιωάννη Ουνιάδη, κινήθηκε ο ίδιος το 1449 με όλο του τον στρατό ενάντια της Αλβανίας. Κατέκτησε το στρατηγικής σημασίας φρούριο του Σβέτιγκραντ, (Svetigrad, στα ανατολικά σύνορα της σημερινής Αλβανίας με τα Σκόπια) και την επόμενη χρονιά ξεκίνησε για να καταλάβει το κέντρο του Σκεντέρμπεη, την Κρόια, με 150.000 άνδρες και περίπου 10 κανόνια. Ο Ν. Δραγούμης αναφέρει για την πολιορκία: «Την 5^η Απριλίου 1450 η εμπροσθοφυλακή των Τούρκων, ήτοι οι Ακιντζήδες, εστρατοπεδεύσατο περί την Κρόιαν, εντολή έχουσα να διακόψη πάσαν μετά των έξω συγκοινωνίαν των εν τω φρουρίω. Ο δε Σκεντέρμπεης, ίνα λιμοκτονήση το ιππικόν του εχθρού, έκοψε τρεις ημέρας προ της εισβολής πάντα τον χόρτον των αγρών, και ανεχώρησεν εις όρος, επί τέσσαρα μεν μίλια απέχον της Κρόιας, εύκαιρον όμως ορμητήριον». Εδώ αξίζει να κάνουμε μια μνεία των τακτικών που ακολουθούσε ο δαιμόνιος Σκεντέρμπεης. Ένεκα του ορεινού εδάφους της Αλβανίας χρησιμοποιούσε κατά κόρον τακτικές αντάρτικες. Όσο τα τουρκικά στρατεύματα προέλαυναν στην επικράτεια του αυτός φρόντιζε με μικρές επιδρομές να τα αποψιλώνει και να δημιουργεί πανικό στους αντιπάλους του. Στις μάχες σε ανοιχτές εκτάσεις αξιοποιούσε άριστα το ιππικό φροντίζοντας είτε να πλαγιοκοπεί τους εχθρούς, είτε να επιτίθεται στα νώτα τους. Παρόμοια χρήση του ιππικού έκανε και ο Μέγας Αλέξανδρος. Έτσι, και κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Κρόιας ο Σκεντέρμπεης επέπεσε στους πολιορκητές από τα νώτα δημιουργώντας τους πανικό. Συνεχίζοντας την περιγραφή της πολιορκίας ο Ν. Δραγούμης γράφει: «Η ορμή υπήρξε εκατέρωθεν ακατάσχετος˙ διότι οι μεν υπερασπίζοντες το τείχος ημύνοντο υπέρ της όλη πατρίδος, οι δε πολιορκηταί ηγωνίζοντο ν’ αποπλύνωσι το αίσχος των πριν καταστροφών, υποσχεθέντος μάλιστα του σουλτάνου και πλουσίας αμοιβάς. Αλλ’ ενώ οι Τούρκοι προσανέβαινον αλαλάζοντες, ηκούσθη αίφνης φωνή προς τα απώτερα του στρατοπέδου καλούσα τους στρατιώτας εις τα όπλα, διότι ο Σκεντέρμπεης εισβαλών μετά πέντε χιλιάδων ιππέων κατέκοπτε παν το προστυχόν.[..] Μάτην ο Μουράτης επαναλάμβανε τας εφόδους˙ διότι ειδοποιούμενος εγκαίρως ο ήρως ηπειρώτης είτε δια πυρών αναπτομένων επί των ορέων, είτε υπό κατασκόπων, είτε δια της ιδίας ακαταγωνίστου δραστηριότητος απεσκέδαζε πάσας τας προσβολάς. Και νυν μεν εκυρίευε των εφοδίων των πολεμίων, άλλοτε δε εισχωρών εις το στρατόπεδον αυτών, έφερε πανταχού πυρ και σίδηρον». Η γενναία αντίσταση των Αλβανών προβλημάτισε τον Σουλτάνο, ο οποίος προσπάθησε να κλείσει ειρήνη με του πολιορκημένους ζητώντας από τον Σκεντέρμπεη ετήσιο φόρο 10.000 δουκάτων. Νέα άρνηση ακολούθησε την πρόταση ειρήνης και η πολιορκία συνεχίστηκε για ακόμη 4 μήνες. Τέλος, βλέποντας το μάταιο του εγχειρήματος ο Μουράτ Β΄ τον Σεπτέμβριο αποτραβήχτηκε ταπεινωμένος. Γράφει ο Ν. Δραγούμης για τον αντίκτυπο της αποτυχίας του Μουράτ Β΄ στην Ευρώπη: «Εν τοσούτω πλήθος ξένων συνέρρευσε πανταχόθεν επιθυμούντες να ίδωσι το ένδοξον θέατρον των ηρωικών εκείνων πράξεων˙ διότι σύμπας ο χριστιανικός κόσμος συνησθάνετο την χαράν της Ηπείρου. Ο Πάπας Νικόλαος ο Ε΄, ο βασιλεύς της Ουγγαρίας, ο δούξ της Βουργουνδίας έστειλον πρέσβεις προς τον Σκεντέρμπεην φέροντας άφθονα βοηθήματα, όπως ανκουφισθώσι τα δεινά τοιούτου πολέμου. Ο βασιλεύς της Αραγονίας, της Νεαπόλεως και της Σικελίας Αλφόνσος Ε΄ ο μεγαλοπρεπής, προ πολλού θαυμάζων και αγαπών τον ήρωα της Ηπείρου, ου μόνον χρυσόν. Αλλά και μοδίων σίτου χιλιάδας τριακοσίας, και εκατόν άλλας κρίθης επεδαψίλευσεν αυτώ».

Τον Φεβρουάριο του 1451 ο θάνατος βρήκε τον ταλαιπωρημένο Μουράτ Β΄. Διάδοχος του ο γιός του Μωάμεθ Β΄ ο οποίος θέτει ως προτεραιότητα των κατακτήσεων του την Κων/πολη. Γράφει ο Κ. Παπαρηγόπουλος: «Ο Μωάμεθ Β΄ κατάλαβε ότι το κράτος των Τούρκων στην Ευρώπη δε θα επιστεγαστεί ούτε θα έχει ασφαλή αφετηρία για παραπέρα κατακτήσεις αν δεν πάρει το ιερό της Αγίας Σοφίας και δεν κυριαρχήσει στην πόλη εκείνη, που κρατούσε το κλειδί των δυο θαλασσών της Ανατολής και αποτελούσε γέφυρα μεταξύ Ασίας και Ευρώπης». Τον Μάη του 1451 ο Σκεντέρμπεης θα πάρει για γυναίκα του την Ανδρονίκη Κομνηνή, κόρη του Αρριανήτη Κομνηνού, μεγαλοδεσπότη της νότιας Αλβανίας και θα δώσει την αδελφή του Μάμιζα στον Κάρολο Μουζάκη Τόπια, σφυρηλατώντας έτσι ισχυρούς δεσμούς με την ντόπια αριστοκρατία. Την ίδια περίοδο θα εντείνει τις επαφές του και με τον βασιλιά Αλφόνσο Ε΄ της Αραγονίας και θα υπογράψει μαζί του την συνθήκη της Γκαέτα (παραθαλάσσια πόλη στην περιοχή του Λάτσιο) με την οποία ο Σκεντέρμπεης γινόταν προστατευόμενος του βασιλιά με αντάλλαγμα στρατιωτική βοήθεια. Επίσης, ο δραστήριος Ηπειρώτης θα προσεγγίσει στα 1454 και τον Πάπα Νικόλαο Ε΄ προκειμένου να βολιδοσκοπήσει τις διαθέσεις του για μια σταυροφορία ενάντια στους Οθωμανούς μετά και την πτώση της Πόλης. Πράγματι, ο Πάπας θα αποστείλει στον Σκεντέρμπεη 3.000 δουκάτα και ο Αλφόνσο Ε΄ 500 άνδρες με πυροβόλα όπλα, τοξότες καθώς και προμήθειες σε τρόφιμα. Ενώ, όμως, οι επαφές του με το εξωτερικό είχαν θετικά αποτελέσματα, ρήγματα άρχισαν να εμφανίζονται στο στρατόπεδό του. Μεταξύ 1455 και 1457 δυο από τους σπουδαιότερους στρατηγούς του, ο Μωυσής Γολέμης και ο ανιψιός του Χαμζά Καστριώτης, αυτομόλησαν στο τουρκικό στρατόπεδο, πιθανόν έχοντας λάβει διαβεβαιώσεις από το Σουλτάνο για χρήματα και αξιώματα. Στην απόφαση τους ρόλο έπαιξε και η πρώτη αποτυχία του Σκεντέρμπεη κατά την προσπάθεια του να καταλάβει το ισχυρό φρούριο στο Μπεράτ(σημερινό Berati) στα 1455. Πάντως και οι δυο θα επιστρέψουν στο στρατόπεδο του Σκεντέρμπεη όταν ο τελευταίος τους αντιμετώπισε επιτυχώς σε δυο μάχες. Τον Μωυσή Γολέμη τον αντιμετώπισε στη μάχη της Δίβρης (το σημερινό Debar στα δυτικά της Β. Μακεδονίας) και τον Χαμζά στη μάχη της Αλμπουλένα (κοντά στο σημερινό Lac στη βόρεια Αλβανία), όπου είχε εκστρατεύσει μαζί με τον Ισάκμπεη Εβρένος.

Ο θάνατος του Πάπα Νικολάου Ε΄ και η άνοδος στον παπικό θρόνο του Καλλίστου Γ΄ ενέτεινε ακόμη περισσότερο τις σχέσεις του Σκεντέρμπεη με το Βατικανό. Ο Κάλλιστος Γ΄ του απένειμε και τον τίτλο του «Athleta Christi», γεγονός που δείχνει πόσο πολύ υπολόγιζαν στη Δύση της υπηρεσίες αυτού του μαχητή στον αγώνα ενάντια στην εξάπλωση των Οθωμανών. Στα 1458 φεύγει από τη ζωή και ο προστάτης του Σκεντέρμπεη Αλφόνσο Ε΄ και στο θρόνο ανεβαίνει ο γιος του Φερδινάνδος, ο οποίος από την πρώτη στιγμή αντιμετώπισε την καχυποψία των Ιταλών βαρόνων, κυρίως λόγω της σκληρότητάς του στην διακυβέρνηση. Και ενώ ο Σκεντέρμπεης υπολόγιζε στην συνέχεια της υποστήριξης από το βασίλειο της Νάπολης, αναγκάστηκε ο ίδιος τώρα να προσφέρει στον Φερδινάνδο χείρα βοηθείας. Στα 1459 εκδηλώθηκε ανοιχτή εξέγερση και οι Ναπολιτάνοι προσέφεραν το στέμμα στον Ιωάννη των Ανζού. Στην διαμάχη προσκλήθηκε από τον Φερδινάνδο και ο Σκεντέρμπεης που έσπευσε στην Ιταλία προς βοήθεια του. Αναφέρει ο Ν. Δραγούμης για την εκστρατεία του Σκεντέρμπεη στην Ιταλία: «Της έριδος ταύτης (ενν. ανάμεσα στον Φερδινάνδο και τους οπαδούς του Ιωάννη των Ανζού) εγένοντο κοινωνοί πάντες σχεδόν της Ιταλίας οι ηγεμόνες˙ και ο μεν δούξ Μεδιολάνων Φραγκίσκος Σφόρζας και ο Πάπας Πίος Β΄ (σημ. ο Πάπας Κάλλιστος Γ΄ είχε πεθάνει τον Αύγουστο του 1458), εκηρύχθησαν υπέρ του Φερδινάνδου, οι δε πλείους των άλλων ως και οι ανώτεροι των νεαπολιτών ευπατρίδων υπέρ Ιωάννου του εξ Ανδεκαβίας. Εις τοιαύτην περιελθών ακμήν ο Φερδινάνδος επεκαλέσατο την βοήθειαν του Σκεντέρμπεη, ζητήσας προηγουμένως την έγκρισιν του πάπα. Αλλά και της Αλβανίας ο ηγεμών επιθυμών να δεχθή την πρόσκλησιν ταύτην, ενέδωκε εις την πολλάκις προταθείσαν παρά του Μωάμεθ ανακωχήν, τηρήσας όλως μυστικήν την εις Ιταλίαν εκστρατείαν». Ο Σκεντέρμπεης αναχώρησε τον Αύγουστο του 1461 με 5.000 πεζικό και 2.500 χιλιάδες ιππείς και αποβιβάστηκε στο Μπάρι, όπου βρισκόταν πολιορκούμενος ο Φερδινάνδος. Για την υποδοχή του γράφει ο Ν. Δραγούμης: «Αλλ’ οι πολιορκηταί μόλις είδον τα πλοία, και απεχώρησαν μετά σπουδής μακράν της πόλεως. Ο Φερδινάνδος έδραμε τότε εις προϋπάντησιν του Σκεντέρμπεη˙ και μετά τας πρώτους εγκαρδίους προρρήσεις διευθύνθησαν προς Βάριον, μεταξύ ευφημιών, διότι οι λαοί μαθόντες την άφιξιν του ήρωος, ού τινος η φήμη είχε διαδοθή πανταχού, συνέρρεον όπως θαυμάσωσιν αυτόν». Πράγματι, στις μάχες της Μπαρλέτα και του Τράνι ο Σκεντέρμπεης έδειξε για ακόμη μια φορά τις πολεμικές του ικανότητες, εξασφαλίζοντας τον θρόνο του Φερδινάνδου. Εν συνεχεία προετοιμάστηκε να επιστρέψει στην Αλβανία παίρνοντας πλούσια δώρα από τον ευγνώμονα βασιλιά και την υπόσχεση του Πάπα ότι θα έκανε το παν για μια σταυροφορία ενάντια στους Οθωμανούς και πως θα ανακήρυσσε τον Σκεντέρμπεη αρχιστράτηγο των χριστιανικών δυνάμεων.

Ο Σουλτάνος από τη μεριά του συνέχιζε την πίεση προς τους ανυπότακτους Αλβανούς. Τρεις στρατιές υπό τους Σινάνπασα, Χουσείνμπεη και Καρατζάμπεη αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία από τον Σκεντέρμπεη, γεγονός που οδήγησε τον Μωάμεθ Β΄ να συναινέσει σε 10ετή ανακωχή. Η ανακωχή αυτή, όμως, δεν διήρκησε ούτε έναν χρόνο. Το Νοέμβριο του 1463 ο Πάπας Πίος Β΄ κήρυξε σταυροφορία ενάντια στους Οθωμανούς, πρόσκληση στην οποία ανταποκρίθηκε ο Σκεντέρμπεης μαζί με την Βενετία. Η «Γαληνότατη» απέστειλε στον Σκεντέρμπεη 500 ιππείς και άλλους τόσους πεζούς υπό τον Antonio de Cosenza. Η επιχείρηση αυτή έμεινε τελικά ημιτελής αφού ο Πάπας Πίος Β΄ απεβίωσε τον Αύγουστο του 1464. Οι επιτυχίες του Σκεντέρμπεη στα πεδία των μαχών καθώς και η υποστήριξη που αυτός λάμβανε από την χριστιανική Δύση δημιουργούσαν έντονη δυσαρέσκεια στον Σουλτάνο, ο οποίος αποφάσισε να εκστρατεύσει αυτοπροσώπως και να υποτάξει την ατίθαση Αλβανία στα 1466. Γράφει ο Ν. Δραγούμης σχετικά: «Ο δε Μωάμεθ, όστις εθριάμβευε κατά πάσας τας άλλας επιχειρήσεις, δυσκόλως έφερε τα εν Αλβανία δυστυχήματα˙ εφρόνει μάλιστα ότι η ακαταγώνιστος αντίστασις της ηπειρωτικής εκείνης γωνίας προς τους νικηφόρους της ημισελήνου στρατούς, ηπείλει ολόκληρον την εξουσίαν αυτού. […] όθεν, ιν’ απαλλαγή δια παντός από της ολεθρίας ταύτης μάστιγος, απεφάσισε να εισβάλη αυτοπροσώπως μετά μεγάλων δυνάμεων εις Αλβανίαν, και να πολιορκήση κατά πρώτον την Κρόιαν, καρδίαν ούσαν όλης της χώρας». Μαθαίνοντας για τις προετοιμασίες των Οθωμανών ο Σκεντέρμπεης αποφάσισε να μεταβεί ο ίδιος στην Αγία Έδρα για να ζητήσει βοήθεια από τον νέο Πάπα Παύλο Β΄. Το ταξίδι του το κράτησε κρυφό και έφτασε στην Ρώμη τον χειμώνα του 1466-67. Τα αποτελέσματα, όμως, της διπλωματικής προσπάθειας του Σκεντέρμπεη δεν στέφθηκαν με επιτυχία. Αναφέρει ο Ν. Δραγούμης για τα αποτελέσματα της αποστολής: «Δυστυχώς όμως αντί βοηθείας, αντί στρατιωτών, τιμαί μόνον εδαψιλεύθησαν τω Σκεντέρμπεη˙ ο πάπας εδωρήσατο αυτώ πίλον και ξίφος ευλογηθέντα παρ’ αυτού, προσθείς και χρηματικήν τινά χορηγίαν εκ τρισχιλίων σκούδων. [..] Ναι μεν ο πάπας έγραψε προς τους χριστιανούς ηγεμόνας ζητών βοήθειαν, αλλ’ ουδείς εδείχθη πρόθυμος να πράξη θυσίαν, οποίαν πρώτος αυτός ο ανώτατος αρχηγός της ρωμαϊκής εκκλησίας απέφυγεν».

Η δεύτερη πολιορκία της Κρόιας ξεκίνησε το 1466 με τον ίδιο τον Μωάμεθ Β΄ επικεφαλής στρατού 30.000 ανδρών. Οι υπερασπιστές της Κρόιας αριθμούσαν κάτι παραπάνω από 4.000, αλλά ήταν πολύ καλά οχυρωμένοι και οργανωμένοι από τον στενό φίλο του Σκεντέρμπεη Τανούσιο Τόπια. Έπειτα από μερικούς μήνες ο Μωάμεθ Β΄ κατάλαβε αυτό που και ο πατέρας του 16 χρόνια πριν είχε καταλάβει. Το φρούριο της Κρόιας ήταν αδύνατο να κατακτηθεί. Ο Σουλτάνος αποσύρθηκε στην Κων/πολη αφήνοντας την αρχηγία της πολιορκίας στον Βαλαβάνπασα με 10.000 άνδρες. Οι πηγές αναφέρουν ότι κάποιος πυροβολητής, ονόματι Γεώργιος Αλεξίου, κατάφερε να σημαδέψει τον Βαλαβάνπασα ο οποίος έπεσε νεκρός. Ευθύς αμέσως οι πολιορκητές αποχώρησαν αφήνοντας πίσω τους πλήθος πολεμοφοδίων. Το καλοκαίρι του 1467 ο Μωάμεθ Β΄ επιχείρησε εκ νέου πολιορκία της Κρόιας αποτυγχάνοντας ξανά. Ο Σκεντέρμπεης ήταν πλέον 63 ετών και καταπονημένος από τους συνεχείς αγώνες που πάντα έδινε από την πρώτη γραμμή. Η υγεία του κλονίστηκε όταν προσβλήθηκε από ελονοσία οπότε και κατέληξε στις 17 Ιανουαρίου 1467. Γράφει ο Ν. Δραγούμης: «Ετάφη δε ο Σκεντέρμπεης εν τω ναώ του Αγίου Νικολάου εν Λησσώ, παρόντων των συμμάχων, των στρατηγών και των στρατιωτών αυτού. Η Ήπειρος άπασα εθρήνησε τον θάνατον του μεγάλου ανδρός, και η χριστιανική Ευρώπη, η μη συνδραμούσα αυτόν ζώντα επένθησεν αποθανόντα». Ο Μωάμεθ Β΄ αντίθετα γεμάτος χαρά για τον θάνατο του ανυπότακτου Αλβανού προσπάθησε ξανά να κατακτήσει την χώρα του. Όμως ο Σκεντέρμπεης έχοντας προνοήσει για τις κτήσεις του είχε αναθέσει την κηδεμονία του γιου του και της κόρης του στην Βενετία, η οποία είχε φροντίσει να οχυρώσει καλά την Κρόια, την Λισσό και τη Σκόδρα.

Πολλά έχουν γραφτεί σχετικά με την εθνικότητα του ήρωα αυτού. Ο Κ. Παπαρηγόπουλος, αν και στην αρχή υιοθέτησε τις απόψεις του Γερμανού Karl Hopf που υποστήριζε ότι ο Σκεντέρμπεης ήταν Σλάβος, εν συνεχεία ανακάλεσε και δέχτηκε την αλβανική καταγωγή του. Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και ο ιστορικός Α. Μηλιαράκης ο οποίος αναφέρει στο δοκίμιο του «Ολίγαι λέξεις περί της καταγωγής του Σκενδέρμπεη» τα εξής: «Δεν φθάνωμεν μέχρι του σημείου ν’ αποκαλέσωμεν τον Σκενδ. Έλληνα, αφόβως όμως και κατά πεποίθησιν, έχοντας τας σαφείς μαρτυρίας του Βαρλετίου […] δυνάμεθα ν’ αποκαλέσωμεν αυτόν Αλβανόν, καταγόμενον εξ ελληνικού γένους εξαλβανισθέντος, αλλά διατηρήσαντος άχρι τέλους το ελληνικόν οικογενειακόν επώνυμον […] Η έρευνα περί της καταγωγής του Σκενδ. ουδεμίαν έχει σημασίαν ιστορικήν˙ ο ανήρ εγεννήθη εν Αλβανία υπέρ αυτής ειργάσθη και ηγωνίσθη, είναι ήρως εθνικός αυτής, η δε καταγωγή αυτού ουδεμίαν έσχε δράσιν επί της ιστορίας αυτής, αλλά μόνον η ικανότης και η ανδρεία…». Επίσης και ο Μαργ. Δήμιτσας στο βιβλίο του «Κριτικαί έρευναι περί της καταγωγής και εθνικότητος Γεωργίου Καστριώτου του Σκενδέρμπεη» καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα: «Κατά ταύτα τοίνυν εξάγεται ότι ο Γεώργιος Καστριώτης ο Σκενδέρμπεης, ο ήρως της Αλβανίας, ήν Αλβανός Ηπειρώτης».

Το να προσπαθεί κανείς να προσεγγίσει το ζήτημα με εθνικά κριτήρια είναι μάταιο, αφού την περίοδο εκείνη στα Βαλκάνια η λέξη έθνος, με τη σημασία που της αποδίδεται σήμερα, είναι άγνωστη. Κυρίαρχο στοιχείο του αυτοπροσδιορισμού των ανθρώπων ήταν κατά βάση το θρήσκευμα. Αυτό ίσχυε στο θεοκρατικό Βυζάντιο, το ίδιο συνέχισε να ισχύει και στη διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τα περιβόητα οθωμανικά millet δεν αναφέρονταν σε εθνικές ομάδες, πράγμα άγνωστο για το καθεστώς της Σαρίας, αλλά σε θρησκευτικές. Ο Σκεντέρμπεης αναφέρεται στις πηγές άλλες φορές ως Αλβανός, άλλες ως Ηπειρώτης, άλλες ως Σλάβος. Όλες όμως τον προσδιορίζουν πρώτιστα ως «χριστιανό» και η θρησκεία του ήταν πάντα αυτό που προέβαλε στην αντίστασή του ενάντια στους Οθωμανούς. Στην πολυεθνική περιοχή της Ηπείρου άλλοτε απευθυνόταν στους υπηκόους του στα αλβανικά, άλλοτε στα ελληνικά, άλλοτε στα σλαβικά. Στα περίπου 20 χρόνια που πέρασε στην αυλή του Μουράτ Β΄ τελειοποίησε τα τούρκικα, ενώ στις επαφές του με τους Ιταλούς χρησιμοποιούσε τα ιταλικά… Τώρα, όσον αφορά στο δόγμα, σίγουρα δεν ήταν ορθόδοξος, αφού από το 1443 είχε βαφτιστεί καθολικός και έκτοτε δεν αλλαξοπίστησε ξανά. Στις πολλές του περιπέτειες στα 25 χρόνια που μεσουράνησε, δεν ήρθε σε επαφή με την Κων/πολη, ακόμη και όταν αυτή πολιορκούταν από των Μωάμεθ Β΄. Αλλά και ούτε φαίνεται να δέχτηκε βοήθεια από τους Βυζαντινούς δεσπότες της νότιας Ελλάδας. Όσο κυβερνούσε κύριοι σύμμαχοι του υπήρξαν το βασίλειο της Νάπολης, η Βενετία και το Βατικανό. Ο Βασίλης Ραφαηλίδης στο βιβλίο του «Οι λαοί των Βαλκανίων» σχολιάζει εύστοχα για τον Σκεντέρμπεη: «Η προσωπική ιστορία του Γεωργίου Καστριώτη ή Σκεντέρμπεη είναι τόσο μπερδεμένη, όσο και η ιστορία της Αλβανίας. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που γίνεται υπ’ αριθμόν ένα ήρωας των Αλβανών ένας άνθρωπος που είχε πατέρα Έλληνα και μητέρα Σερβίδα, αλλά ένιωθε, λέει, βέρος Αλβανός, παρόλο που έμοιαζε μάλλον με Τούρκο αν και ήταν πάντα στενός φίλος των Βενετσιάνων».

Διαβάστε:

• «Ιστορία Γεωρ. Καστριώτου του επιλεγομένου Σκεντέρμπεη», Ν. Δραγούμης, εκδ. Κ. Αντωνιάδου.
• «Ολίγαι λέξεις περί της καταγωγής του Σκενδέρμπεη», Α. Μηλιαράκη, εκδ. Ελλ. Ανεξαρτησίας.
• «Κριτικαί έρευναι περί της καταγωγής και εθνικότητος Γεωρ. Καστριώτου του Σκενδέρμπεη», Μ. Δήμιτσα, εκδ. Βιλλαρά.
• «Ιστορία του ελληνικού έθνους», Κ. Παπαρηγόπουλος, εκδ. Αλέξανδρος.
• « Οι Λαοί των Βαλκανίων», Β. Ραφαηλίδης, εκδ. του Εικοστού πρώτου. eranistis.net