του Χρίστου Δαγρέ,
Ενώ η απέλαση των γερμανόφωνων πληθυσμών της Αν. Ευρώπης έχει απασχολήσει εκτεταμένως τους ιστορικούς, υπάρχουν ελάχιστες αναφορές για αντίστοιχα φαινόμενα στη Δ. Ευρώπη. Κυριότερη ήταν η “επιχείρηση Μαύρη Τουλίπα” (Operatie Black Tulip) δηλαδή το σχέδιο της ολλανδικής κυβέρνησης να απελάσει περίπου 25.000 γερμανούς υπηκόους που ζούσαν ακόμη εκεί μετά την απελευθέρωση της χώρας με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του σχεδίου έγιναν από τον ολλανδό υπουργό Δικαιοσύνης Hans Kolfschoten, εκλεγμένο με το Χριστιανολαϊκό Κόμμα (Katholieke Volkspartij). Το σχέδιο ήταν αποτέλεσμα της έντονης εχθρότητας για κάθε τι γερμανικό που είχε προκαλέσει στην ολλανδική κοινωνία η γερμανική κατοχή. Οι Γερμανοί των Κάτω Χωρών εξάλλου είχαν ήδη χαρακτηριστεί ως “εχθροί του κράτους” από την μετακατοχική κυβέρνηση και είχαν ήδη συλληφθεί πολλοί συνεργάτες του φιλοναζιστικού καθεστώτος.
H υλοποίηση του σχεδίου ξεκίνησε από το Άμστερνταμ, αργά τη νύχτα της 11ης Σεπτεμβρίου του 1946. Οι Γερμανοί που ζούσαν στην πόλη δέχτηκαν αιφνιδιαστική επίσκεψη από τις αρχές, οι οποίες τους έδωσαν περιθώριο μίας ώρας για να ετοιμάσουν τις αποσκευές που θα έπαιρναν μαζί, βάρους έως 50 κιλών, και χρηματικό ποσό που δεν θα ξεπερνούσε τις 100 γκίλντες. Τα υπόλοιπα υπάρχοντα τους κατασχέθηκαν από το κράτος.
Οι εκτοπισμένοι συγκεντρώνονταν από το στρατό αρχικά σε στρατόπεδα κράτησης κοντά στα γερμανολλανδικά σύνορα, με κυριότερο το στρατόπεδο στο Mariënbosch, σε ένα δάσος στα περίχωρα του Νijmegen το οποίο κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε λειτουργήσει ως χώρος προσωρινής κράτησης βρετανών και καναδών στρατιωτών που θα επαναπατρίζονταν. Το στρατόπεδο ήταν περιφραγμένο με συρματόπλεγμα και είχε 86 ημικυλινδρικά μεταλλικά υπόστεγα για τους απελαθέντες και ξύλινα καταλύματα στρατωνισμού για τη φρουρά.
Από την αρχή ωστόσο το ολλανδικό σχέδιο συνάντησε τη σφοδρή αντίδραση των Συμμάχων, ειδικά των Αγγλοαμερικανών, “συμμάχων” που καθώς δεν είχαν βιώσει τη βαναυσότητα της γερμανικής κατοχής είχαν όλη τη συναισθηματική, κοινωνική και πολιτική “μεγαλοψυχία” να δίνουν προτεραιότητα στα στρατηγικά τους συμφέροντα έναντι της λαϊκής απαίτησης για να αποδοθεί δικαιοσύνη στις χώρες που είχαν υποστεί τα γερμανικά δεινά. Οι σύμμαχοι φοβήθηκαν ότι εάν ακολουθούσαν το ολλανδικό παράδειγμα και άλλες χώρες της Δ. Ευρώπης, η Δ. Γερμανία δεν θα μπορούσε να αντέξει το βάρος τόσων προσφύγων και, τελικά, η αποσταθεροποίηση της θα λειτουργούσε ανασταλτικά στα σχέδια τους για τον διαφαινόμενο τότε “Ψυχρό Πόλεμο” (1). Τελικά, η επιχείρηση έληξε το 1948, έχοντας έως τότε απελαθεί μόλις 3.691 Γερμανοί, περίπου το 15% όσων ζούσαν στις Κάτω Χώρες (γερμανικές πηγές θεωρούν το “επίσημο” νούμερο μικρότερο του πραγματικού). Θα ήταν ενδιαφέρον να γίνει γνωστό κάποια στιγμή εάν υπήρχε σχέση των απελαθέντων με το φιλοναζιστικό καθεστώς κατοχής καθώς έχει διατυπωθεί η άποψη ότι επρόκειτο για χαμηλόβαθμους συνεργαζόμενους. Υπάρχουν μαρτυρίες δε, ότι τελικά δεν απελάθηκαν Γερμανοί πολίτες που μπόρεσαν να αποδείξουν ότι βοήθησαν την Αντίσταση.
Για τους ίδιους λόγους οι Αγγλοαμερικάνοι σταμάτησαν και το ολλανδικό σχέδιο (γνωστό ως “σχέδιο Bakker-Schut”) για να προσαρτηθεί στην Ολλανδία μεγάλο κομμάτι της Γερμανίας. Οι Ολλανδοί με το τέλος του Β’ΠΠ ζητούσαν αποζημιώσεις ύψους 25 δις γκιλντών και καθώς τους είχε γίνει ξεκάθαρο ότι δεν θα υπάρξουν χρηματικές αποζημιώσεις, αντιπρότειναν να τους δοθεί ως αντάλλαγμα ένα τμήμα της Γερμανίας που, μεταξύ άλλων, θα περιλάμβανε τις πόλεις της Κολωνίας, του Άαχεν, του Μύνστερ και του Όσναμπρυκ. Σύμφωνα με το σχέδιο οι περισσότεροι Γερμανοί θα απομακρύνονταν από την περιοχή ενώ όσοι μιλούσαν βορειογερμανική διάλεκτο, τα Plattdüütsch (συγγενής με τα ολλανδικά) θα “ολλανδοποιούνταν”. Η αρχική πρόταση (σχέδιο Α) ονομάστηκε “γραμμή Βέσερ” καθώς πρότεινε ως σύνορο τον ομώνυμο ποταμό της Σαξωνίας (“τα σύνορα μας είναι στον Βέσερ” ήταν ένα δημοφιλές σύνθημα της εποχής). Ακολούθησαν άλλες δύο, πιο μετριοπαθείς, προτάσεις που επίσης απορρίφθηκαν για να καταλήξουν τελικά σε μικρές εδαφικές παραχωρήσεις συνολικής επιφάνειας 69 τετρ. χιλιομέτρων (με λίγα χωριουδάκια και μία κωμόπολη, 10 χιλιάδων κατοίκων συνολικά) τα οποία τελικά επιστράφηκαν, όλα εκτός από ένα λόφο, στη Δ. Γερμανία το 1963 αφού πρώτα πλήρωσε 280 εκατομ. γερμανικά μάρκα ως αποζημίωση.
Ο αντίλογος που διατυπώνεται από γερμανικές πηγές είναι ότι η στοχοποίηση της “γερμανικής μειονότητας” στην Ολλανδία λειτούργησε ως αποδιοπομπαίος τράγος για να μετατοπιστεί η προσοχή από την υποστήριξη που είχε το κατοχικό καθεστώς του Anton Mussert (αρχηγός του ολλανδικού ναζιστικού κόμματος, ο οποίος καταδικάστηκε και εκτελέστηκε) από ένα μικρό αλλά όχι ασήμαντο ποσοστό Ολλανδών. Μεταπολεμικά, υπολογίζεται ότι περίπου 170 χιλιάδες Ολλανδοί είχαν συνεργαστεί με το καθεστώς Mussert, ενώ πολλοί ήταν όσοι στελέχωσαν τις ολλανδοβελγικές μεραρχίες των SS. Ο αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος των 25 χιλιάδων Γερμανών της Ολλανδίας, γεγονός που δείχνει ότι δεν ήταν αμελητέος ο αριθμός των Ολλανδών συνεργατών. Από την άλλη βεβαίως, αναλογικά μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι οι συνεργάτες μεταξύ των μελών της “γερμανικής μειονότητας” θα ήταν σαφώς υψηλότερος ενώ κάποιοι που συνυπολογίζονται σε αυτήν, στην πραγματικότητα είχαν μετακομίσει στην Ολλανδία κατά τη διάρκεια του πολέμου για να στελεχώσουν τη βιομηχανία και τη διοίκηση των Ναζί, επομένως η απέλαση τους ήταν δικαιολογημένη.
Σίγουρα χωράει συζήτηση για τις (μαξιμαλιστικές) απαιτήσεις των Ολλανδών σε σχέση με το μέγεθος της καταστροφής που υπέστησαν, αν και πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η χώρα δεν υπήρξε ούτε σύμμαχος των Γερμανών, ούτε επιτήδεια ουδέτερη κατά τη διάρκεια του πολέμου. Είναι όμως αδιαμφισβήτητο ότι η μεγάλη ένοχος του Β’ΠΠ, η Γερμανία, τιμωρήθηκε δυσανάλογα ελαφρά για το μέγεθος του πόνου και της καταστροφής που προκάλεσε. Κι ενώ η ίδια παρέκαμψε την πληρωμή αποζημιώσεων ανάλογων των εγκλημάτων της, αυτό δεν την εμπόδισε να δίνει ηθικολογικά μαθήματα λίγες δεκαετίες αργότερα. Τέλος, από αυτήν την ιστορία απομένει κι μια νεδιαφέρουσα υπόθεση εργασίας: πόσο διαφορετική (καλύτερη πιθανόν και σίγουρα πιο ισορροπημένη) θα ήταν η Ευρώπη σήμερα εάν υλοποιούνταν το σχέδιο Bakker-Schut;
(1) Υπάρχει αναφορά, την οποία δεν μπόρεσα να διασταυρώσω, ότι ο βρετανικός στρατός απέλασε 100 χιλιάδες Ολλανδούς από τη Γερμανία στην προσπάθεια των Βρετανών να βάλουν φραγμό στην επιχ. Μαύρη Τουλίπα. Προσωπικά, ακόμη κι αν όντως συνέβη κάτι τέτοιο (πράγμα για το οποίο αμφιβάλω ώσπου να βρω αξιόπιστη πηγή), βρίσκω εξαιρετικά υπερβολικό το νούμερο. Είναι ενδιαφέρον πάντως ότι ως πηγή δίνεται ένα άρθρο του αγγλόφωνου περιοδικού για τους κατοίκους του Μάαστριχτ “Crossroads magazine” το οποίο έχει κατέβει από την ιστοσελίδα.
