“Ήδη μεν αυτοκρατούντος μετά πατέρα του
Λάσκαρι Θεοδώρου, ο επί θυγατρί αυτανεψίου
εκείνου γαμβρός ο Παλαιολόγος Μιχαήλ τωι
του μεγάλου κονοσταύλου διαπρέπων αξιώματι
ύποπτος μεν εις βασιλείαν αεί ποτ’ ήν και δήλος”
Γεώργιος Παχυμέρης: Μιχαήλ Παλαιολόγος
Γράφει ο Δημήτριος Ρωμανός
Ιστορικός του Ελληνικού Πολιτισμού
Επί των ημερών του ασκήθηκε για τελευταία φορά οικουμενική πολιτική από το βυζαντινό κράτος. Βέβαια, για να επιτύχει στην πολιτική του εξήντλησε τους πόρους του κράτους, έχοντας προσωρικά αποτελέσματα. Μόλις απεβίωσε ανέλαβαν ανίκανοι διάδοχοι, ενώ ορισμένοι εξ αυτών ενεπλάκησαν σε μακροχρόνιες εμφύλιες συγκρούσεις, γεγονός που επέφερε την κατάρρευση του οικοδομήματος του Μιχαήλ.
Όταν ακόμη συμβασίλευε με τον ανήλικο Ιωάννη, κατάφερε να συντρίψει στην Μάχη της Πελαγονίας 1259 τον Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β’, τον βασιλιά της Σικελίας Μαμφρέδο και τον πρίγκιπα της Αχαΐας Γουλιέλμο Βιλλεαρδουίνο. Στην συμμαχία των τριών ηγεμόνων συμμετείχαν και οι Σέρβοι, οι οποίοι αναγκάστηκαν να παραδώσουν τα Σκόπια και την Πρίλαπο ενώ ο Μιχαήλ κατέλαβε επιπλέον την Αχρίδα, την Πρέσπα και την Καστοριά. Στην μάχη αιχμαλώτησε τον Γουλιέλμο Βιλλεαρδουίνο. Το 1261, χρονιά που στέφεται αυτοκράτωρ στην Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, υπογράφει την Συνθήκη του Νυμφαίου με την οποία παραχωρεί οικονομικές διευκολύνσεις στην Γένουα. Την ίδια χρονιά ο Μιχαήλ απελευθερώνει τον Γουλιέλμο Βιλλεαρδουΐνο και ως αντάλλαγμα λαμβάνει την Μονεμβάσια, τον Μυστρά, το Γεράκι και τη Μάνη. Στις 24 με 25 Ιουλίου του 1261 ο Αλέξιος Στρατηγόπουλος βρίσκει την ευκαιρία και ανακαταλαμβάνει την Κωνσταντινούπολη για λογαριασμό του Μιχαήλ Η’. Ο Ενετικός στόλος έλειπε σε μία εκστρατεία στον Εύξεινο Πόντο ενώ η πόλη δεν φυλάσσονταν καλά. Στις 15 Αυγούστου ο Μιχαήλ στέφεται αυτοκράτωρ με συναυτοκράτορα τον γιο του Ανδρόνικο.
-Το 1262 καταλαμβάνει την Αγχίαλο και τη Μεσημβρία
-Το 1263 οι Γενουάτες και ο Μιχαήλ ηττώνται από την Βενετία στα ανοιχτά των Σπετσών
-Το 1264 αναγκάζει τον Δεσπότη της Ηπείρου να αποδεχθεί την επικυριαρχία του
-Το 1266 ο Κάρολος Ανδεγαυός, αδερφός του βασιλιά της Γαλλίας, νικά στην Μάχη του Βενεβέντο τον Μανφρέδο και κατακτά το βασίλειό του. Έκτοτε γίνεται θανάσιμος αντίπαλος των βυζαντινών εποφθαλμιώντας την Κωνσταντινούπολη
-Το 1268 ο Μιχαήλ προβαίνει σε ανανέωση των παλαιών εμπορικών προνομίων της Βενετίας από την εποχή του κράτους Νικαίας. Η συνθήκη ανανεώσεως είναι πενταετής, σύμφωνα με την νέα πρακτική των Βενετών
-Το 1272, μετά από τις καταστρετικές επιδρομές των Τατάρων της Χρυσής Ορδής, υπογράφει συνθήκη μαζί τους
Ο Κάρολος Ανδεγαυός έλαβε μέρος σε μία Σταυροφορία στους Αγίους Τόπους και άφησε, προς στιγμήν, τις διεκδικήσεις του έναντι του Βυζαντίου. Από τη στιγμή, όμως, που επέστρεψε το 1270, ξεκίνησε, εκ νέου, την προσπάθεια για την κατάλυση του βυζαντινού κράτους. Ήταν άλλωστε δεδηλωμένη η επιθυμία του Καρόλου να καταλύσει την αυτοκρατορία και γνωστές οι σχετικές συνεννοήσεις του με τον πάπα. Ο Μιχαήλ εις απάντησιν συνήπτε παράλληλες συνθήκες με διαφορετικούς συμμάχους. Έτσι καθώς ο Κάρολος ενίσχυε τους Φράγκους της Πελοποννήσου με τη βοήθεια των Βουλγάρων, των Σέρβων, των δεσποτών της Ηπείρου και των Αλβανών, ο Μιχαήλ έστρεψε τους Ούγγρους κατά των Σέρβων και τους Τατάρους κατά των Βουλγάρων.
Ο Μιχαήλ για πολιτικούς λόγους απέστειλε εκπροσώπους στη Σύνοδο της Λυών στις 7 Μαΐου του 1274 οι οποίοι ανέγνωσαν ενώπιον των δυτικών ιερέων και του πάπα τις ομολογίες πίστεως του αυτοκράτορα Μιχαήλ αλλά και του συναυτοκράτορα Ανδρονίκου. Στις 6 Ιουλίου του 1274 επήλθε συμφωνία και υπογράφηκε η πράξη της Ενώσεως των Εκκλησιών. Ο Γεώργιος Ακροπολίτης ορκίστηκε εξ ονόματος του αυτοκράτορα πίστη στον πάπα και αποδοχή του ρωμαϊκού Πιστεύω (Credo). Η Ένωση, αν και δημιούργησε αντίδραση και δυσαρέσκεια στην Ανατολή προέβαλλε την εικόνα του αυτοκράτορα στη Δύση και απέτρεψε προσωρινά τις επιθέσεις των καθολικών ηγεμόνων κατά της αυτοκρατορίας.
Το 1274 καθ’ υπόδειξιν του Πάπα Γρηγορίου Ι’ ο Κάρολος Ανδεγαυός υποχρεώνεται να παραιτηθεί των σχεδίων του κατά του Βυζαντίου. Mετά την Σύνοδο στην Λυών ανανεώνεται η βυζαντινοβενετική Συνθήκη. Προηγουμένος ο Πάπας εμπόδιζε την ανανέωση εάν δεν είχε την έμπρακτη ομολογία του Μιχαήλ για την Ένωση των Εκκλησιών. Για να επικυρωθεί η Έκκλησιαστική ο Πατριάρχης Ιωάννης Βέκκος συνεκάλεσε Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 1276 όπου αναθεμάτισε τους δεσπότες της Ηπείρου και της Θεσσαλίας. Ο Ιωάννης Βέκκος ήταν πολύτιμος σύμμαχος του Μιχαήλ στην δυτική πολιτική του. Για να τον ανεβάσει στον πατριαρχικό θώκο είχε καθαιρέσει τον Ιωσήφ και πιο πριν τον Αρσένιο. Ο τελευταίος είχε όμως πολλούς και φανατικούς οπαδούς οι οποίοι απετέλεσαν το πρόπλασμα των Ανθενωτικών. Οι Αρσενιάτες διαφωνούσαν με την Ένωση των Εκκλησιών και εκφράζονταν ανοικτά εναντίον της. Ο αυτοκράτορας εξαπέλυσε διωγμούς κατά των ανθενωτικών πολλοί από τους οποίους θανατώθηκαν ή εξορίστηκαν. Μερικοί κατέφυγαν στους Βυζαντινούς ηγεμόνες της Τραπεζούντας και της Ηπείρου, που επίσης είχαν αντιρρήσεις για την Ένωση. Στην Ήπειρο συνεκλήθη Σύνοδος με αντικείμενο την καταδίκη της Ενώσεως. Η Σύνοδος αυτή αναθεμάτισε τον Πάπα.
Το 1277 ο Μιχαήλ και ο γιος του Ανδρόνικος ομολογούν πίστη στην Ρωμαϊκή Εκκλησία σε τελετή που έλαβε χώραν στο ανάκτορο των Βλαχερνών, αναγνώριση των πρωτείων της Αγίας Έδρας της Ρώμης και πίστη στο Ρωμαϊκό πιστεύω, στο Credo. H συγκεκριμένη τελετή είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθούν ακόμα περισσότερο οι αντιδράσεις του λαού για την Ένωση και να αυξηθεί το χάσμα μεταξύ ανατολικής και δυτικής πίστης.
Το 1280 ο Κάρολος Ανδεγαυός που στράφηκε, για άλλη μία φορά κατά του Βυζαντίου, ηττάται στο Βεράτιον. Το 1282, ενώ ετοιμαζόνταν για νέα εκστρατεία με τις ευλογίες του Γάλλου Πάπα Μαρτίνου Δ’, οι κάτοικοι της Σικελίας, με βυζαντινή υποκίνηση, ξεσηκώνονται ενατίον του και κατακρεουργούν τους Γάλλους. Η αρχή έγινε στο Παλέρμο. Πρόκειται για τον Σικελικό Εσπερινό. Ο Μιχαήλ είχε σε αυτό την βοήθεια του Πέτρου Γ’ της Αραγωνίας που ήταν ο διάδοχος του Μανφρέδου. Κατόποιν τούτου ο Ανδεγαυός ματαιώνει οριστικά τα σχέδιά του για την κατάκτηση του Βυζαντίου.
Η εσωτερική πολιτική που εφαρμόστηκε στα χρόνια μετά την ανακατάκτηση επιβάρυνε πολύ τον πληθυσμό της αυτοκρατορίας. Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος έχοντας καταλάβει τον θρόνο ως ένα βαθμό παρανόμως, εκτοπίζοντας τον Ιωάννη Δ΄, τον οποίο είχε ορκιστεί να προστατεύει, για να προλάβει ενδεχόμενες αντιδράσεις των ανώτερων τάξεων χορήγησε σε αυτές προνόμια με τη μορφή φορολογικών απαλλαγών ενώ επέλεξε να μετατρέψει τον θεσμό της Πρόνοιας σε κληρονομικό. Με αυτό τον τρόπο χάθηκαν για πάντα τα έσοδα του δημοσίου, διαιωνίστηκε η πίεση προς τον λαό και ταυτόχρονα ενισχύθηκε η τάση για ανάπτυξη της μεγάλης γαιοκτησίας εις βάρος των μικροκαλλιεργητών. Το κλίμα στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας επιδεινώθηκε επιπλέον μετά την ένωση των Εκκλησιών που δίχασε για πολλά χρόνια τους πολίτες του κράτους.
Πρώτη δημοσίευση: Geopolitics and Daily News
Πηγές
Γεώργιος Παχυμέρης: Μιχαήλ Παλαιολόγος
Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου: Βυζαντινή Ιστορία
Georg Ostrogorsky: Ιστορία του Βυζαντινού κράτους
Α.Vasiliev: Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
Ιωάννης Καραγιαννόπουλος: Το Βυζαντινό κράτος
