του Παναγιώτη Ήφαιστου,
Για να κατανοηθεί η Ελληνική Επανάσταση του 1821 και η εξέλιξη και κατάληξή της, είναι αναγκαίο να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι επί αιώνες, πέραν της πολιτικής κουλτούρας και των αυτεξούσιων-αυτόνομων αποφάσεών τους, τα Κοινά των Πόλεων, για να επιβιώσουν εθίστηκαν στις κάθε είδους συναλλαγές με υπέρτερες εξουσίες. Βασικά πάνω σε αυτό σκόνταψε ο Καποδίστριας και ίσως αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι ξένοι, ιδιαίτερα οι Βρετανοί.
Διάσπαρτοι όπως ήταν οι Έλληνες –προγενέστερα έγιναν και κάποια αναπόφευκτα ίσως λάθη από διακεκριμένα μέλη της Διασποράς– δεν διέθεταν μια υψηλή εθνική στρατηγική του συνόλου των Πόλεων και της Διασποράς. Αν και όπως λέγεται «το δικαστήριο των εθνών είναι η Ιστορία», προσεκτική μελέτη του στρατηγικού περιβάλλοντος της εποχής δείχνει ότι η κακοτυχία των Ελλήνων δεν ήταν τυχαία.
Ο 18ος αιώνας ήταν βασικά το μεταίχμιο της κορύφωσης της αποικιοκρατίας και των εξισορροπητικών διενέξεων των μεγάλων δυνάμεων που έφερε η εξέγερση στο Παρίσι και ο Ναπολέων. Επιπρόσθετα, υπάρχει κάτι πολύ πιο σημαντικό, το οποίο δεν φαίνεται να λήφθηκε υπόψη από τους ηγέτες των επαναστατών και το οποίο ο Καποδίστριας στην συνέχεια προσπάθησε να το διαχειριστεί.
Η υπερδύναμη της εποχής και μεγάλη θαλασσοκράτειρα, η Βρετανία, ήλεγχε την περίμετρο της Ευρασίας (Ευρώπη, Βαλκάνια, Μέση Ανατολή, Ινδική Χερσόνησο μέχρι την Κίνα). Με το πανίσχυρο ναυτικό της κυριαρχούσε στις θάλασσες, έκανε ναυτικούς αποκλεισμούς της Ευρώπης και κυριολεκτικά απαγόρευε στις ηπειρωτικές δυνάμεις, κυρίως στην Ρωσία, να κατέβουν στα θερμά νερά. Αυτά, λοιπόν, είχαμε στο στρατηγικό επίπεδο όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση.
Ο Καποδίστριας και η Βρετανία
Εκείνη την εποχή, την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διαχειριζόταν το Λονδίνο με στρατηγικό σκοπό να μην διαταραχθεί η κυριαρχία της πάνω στην περίμετρο της Ευρασίας. Να μην υπάρχει ενδεχόμενο να εγερθεί κάποιου είδους νέα Βυζαντινή Αυτοκρατορία που θα μπορούσε να αμφισβητήσει στρατηγικά το Ηνωμένο Βασίλειο, ή και να συμμαχήσει με την Ρωσία.
Προς το τέλος της δεκαετίας του 1820, όταν ο Ιωάννης Καποδίστριας ανέλαβε την διακυβέρνηση των Ελλήνων, η χώρα παρουσίαζε εικόνα χάους και διαιρέσεων. Η Πελοπόννησος ήταν κυριολεκτικά ρημαγμένη. Οι Βρετανοί –και ως προς τούτο έπεισαν και τους Γάλλους– ήθελαν εκεί μόνο αυτοδιοίκηση, όχι κράτος (και μάλιστα φόρου υποτελή στον Σουλτάνο). Η τριετία του Καποδίστρια είναι η σημαντικότερη της νεότερης ελληνικής ιστορίας.
Η δολοφονία του καθόρισε την τύχη μας μέχρι και σήμερα. Δεν είναι του παρόντος. Όμως, μπορεί να ειπωθεί ότι εντυπωσιάζει η πολιτική και διπλωματική δεξιοτεχνία του Καποδίστρια, μιας από τις παγκοσμίως μεγαλύτερες πολιτικές και διπλωματικές φυσιογνωμίες του 18ου αιώνα. Με αριστοτεχνικούς διπλωματικούς ελιγμούς και εν μέσω διαιρέσεων και ειλημμένων βρετανικών στρατηγικών επιλογών, κατόρθωσε να δημιουργήσει κράτος. Να το εκτείνει μέχρι τον Βόλο και την Άρτα και να θέσει αιτήματα για άλλες περιοχές όπου υπήρχαν Έλληνες. Τον δολοφόνησαν. Ποιοί όπλισαν το χέρι;
Η δολοφονία του Κυβερνήτη
Σίγουρα ξέρουμε γι’ αυτόν που τον μαχαίρωσε. Πολλοί άλλοι, μαθαίνουμε, μέσα στην Εκκλησία και στο προαύλιο κρατούσαν διάφορα φονικά όπλα. Αναζητώντας, όμως, τα βαθύτερα αίτια, κύριο δικό μας συμπέρασμα είναι ότι την τριετία μετά το 1828, ο κατά τα άλλα καταμόναχος Καποδίστριας, στην τιτάνια προσπάθειά του να ενώσει κάτω από ένα δημοκρατικό κράτος τους διάσπαρτους και διαιρεμένους Έλληνες, κατόρθωσε να υπερφαλαγγίσει τις αντιρρήσεις της στρατηγικά πανίσχυρης τότε Μεγάλης Βρετανίας.
Ποιοι να ήταν άραγε οι ηθικοί αυτουργοί και ενδεχομένως οι υποκινητές των πολυάριθμων επίδοξων δολοφόνων του Καποδίστρια; Δεν χρειάζεται μεγάλη φαντασία. Ίσως η απόδειξη να μην έχει και μεγάλη σημασία. Οι τότε εμπειρίες, όμως, είναι διδακτικές: Επειδή οι Έλληνες διαιρέθηκαν και κυρίως επειδή κάποιοι συνομιλούσαν με ξένους, η δολοφονία του Καποδίστρια αποτέλεσε αφετηρία της ξενοκρατίας που κρατάει μέχρι και σήμερα, δύο αιώνες μετά.
Οι Βαυαροί δεν άργησαν να καταργήσουν την αυτό-θέσπιση των πόλεων και των κοινών μέσα στο νεοσύστατο κράτος, όπως και στα δικά τους κράτη. Πολιτική Όπως οι Έλληνες κατανοούν την Πολιτική δεν υπήρξε και δεν υπάρχει μέχρι σήμερα. Οι Βαυαροί, όμως, είχαν και έχουν κρατική ελίτ και διοίκηση. Ο Καποδίστριας επειδή γνώριζε καλά τις ανελέητες κρατοκεντρικές λογικές, φέρεται να είπε: «Η νίκη θα είναι δική μας, αν βασιλεύσει εις την καρδία μας μόνο το αίσθημα το Ελληνικό. Ο φιλήκοος των ξένων είναι προδότης».
Έκτοτε, το ζήτημα είναι κατά πόσο η τροχιά εξάρτησης και κυριαρχίας πραιτοριανών υπηρετών των ξένων θα αντιστραφεί για να τεθούν ξανά στο πολιτικό τραπέζι τα αιτήματα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Κυρίαρχο αίτημα να κυριαρχήσει η φιλοπατρία εντός ενός δημοκρατικά προσανατολισμένου και εθνικά ανεξάρτητου κράτους, όπου οι πολίτες, σύμφωνα με τις ελληνικές πολιτικές παραδόσεις, θα είναι εντολείς της ανακλητής εντολοδόχου εξουσίας και όπου ουδείς με θέση ευθύνης θα τολμά να είναι «φιλήκοος ξένων».
Στο ίδιο πλαίσιο, η Εθνική Ανεξαρτησία (το “ιδεώδες της ανεξαρτησίας” στην Κλασική Εποχή) θα είναι για όλους τους πολίτες αδιαπραγμάτευτη έσχατη λογική. Όχι κατασκευαστικά ιδεολογήματα. Δημοκρατικό προσανατολισμό προς την “Ιθάκη” της κοινωνικής και πολιτικής ελευθερίας υπό συνθήκες Εθνικής Ανεξαρτησίας. Πόσο μακριά είμαστε; Μήπως μετά την δολοφονία του Καποδίστρια και την Οδύσσεια δύο αιώνων, τελικά τα μνημόνια ήταν ένα είδος χαριστικής βολής κατά του νεοελληνικού κράτους και όσων Ελλήνων απέμειναν;
“Πολιτική όπως οι Έλληνες κατανοούν την πολιτική”.Ευτυχώς, η ιστορία της Ελλάδας μας παρέχει πιά τόσα στοιχεία γιά την παραπάνω άποψη που καταλαβαίνουμε γιατί οι Έλληνες προτίμησαν στην αρχαιότητα να υποδουλωθούν από τους Ρωμαίους και μαζί να δημιουργήσουν τον κοσμοπολίτικο ελληνορωμαϊκό πολιτισμό και στο Μεσαίωνα να αλωθούν βίαια από τους Οθωμανούς γιά να αλλοιωθούν στη χοάνη της βάναυσης κραταιάς αυτοκρατορίας τους.
Το εγχείρημα των νέων χρόνων είναι μοναδικό,γιατί προσπαθεί να απαλλαγεί από τις αμαρτίες των προγόνων του που έπεσαν τελικά στην προστασία και την υποδούλωση των κραταιών της εποχής,όμως δε γλιτώνει από τα αίτια που προκάλεσαν την καταστροφή δύο φορές του ελληνικού πολιτισμού.
Ποιά είναι τα βασικά μειονεκτήματα των Ελλήνων κάθε εποχής;Η ανυπακοή,η φιλαρχία,η διχόνοια,ο εγωισμός,ο φατριασμός.Οι Έλληνες επιμένουν να διαφωνούν γιά τη λεπτομέρεια κάποιας άποψης κι αυτό να γίνεται γιά αιώνες,βραχυκυκλώνοντας την εξέλιξη της κοινωνίας,ενώ αν είχαν ακολουθήσει έστω τη λαθεμένη άποψη,κάποτε θα τη διόρθωναν και ακολουθούσαν το δρόμο που ακολουθούν κι άλλες χώρες.Δεν έχει τίποτε το ιδιαίτερο η αρχαία ελληνική δημοκρατία.Εμφύλιοι πόλεμοι,εκατοντάδες στρατηγοί και ναύαρχοι που τελικά,όποια ξεχωριστή γνώμη κι αν είχε ο καθένας τους,όλα και όλοι σαρώθηκαν όταν ήρθε η ενοποιητική δύναμη των Μακεδόνων βασιλιάδων.
Όταν και οι διάδοχοι του Μεγαλέξαντρου έκαναν το ίδιο,δεν άργησε πάλι να τα σαρώσει όλα η ρωμαϊκή επέκταση.Η σύζευξη αυτή ήταν τόσο ευεργετική γιά τους Έλληνες,αφού ακόμα κι όταν έπεσε η Πόλη το 1453,ο αυτοκράτορας λεγόταν “αυτοκράτωρ των Ρωμαίων”,αν και δε γνώριζε ούτε μία λατινική λέξη.΄Ήταν ο χριστιανισμός η συγκολλητική ουσία που κρατούσε ζωντανή την ελπίδα γιά πάνω από χίλια χρόνια.Κατά τα άλλα,όταν δόθηκε το πρώτο χτύπημα από τους Λατίνους το 1204,άρχισαν την τραγική αλληλοφαγωμάρα τους οι Άγγελοι και οι Παλαιολόγοι,επειδή στο συλλογικό DNA των Ρωμαιοβυζαντινών επικρατούσε η αρχαία διχόνοια κι ο εγωισμός.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία αντιλήφθηκε έγκαιρα ότι το ρωμαϊκό κέλυφος της διχόνοιας,της φιλαρχίας και των εμφυλίων,γρήγορα θα έδινε τη θέση του σε κάτι άλλο πιό δυνατό και σταθερό,γι’αυτό και οι περισσότεροι εκπρόσωποί της αγκάλιασαν εύκολα τους Οθωμανούς κατακτητές.Αυτή τη φορά όμως,κινδύνευε αληθινά η ύπαρξή του από ακόμα πιό αρρωστημένες συνήθειες και θεσμούς. Γι’αυτό,όταν ήρθε η ώρα,πάλι η Εκκλησία διόρθωσε το λάθος της οργανώνοντας,ετοιμάζοντας και κυρίως μετέχοντας στον εθνικό αγώνα.
Τα αίτια που είπαμε πιό πάνω,στα οποία φωλιάζουν τα κυριότερα μειονεκτήματα που είπαμε,παρέμειναν όμως και μετά την απελευθέρωση του ελληνικού κράτους.Αυτά που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει ο Καποδίστριας,τα συνέχισαν οι Βαυαροί,αυτή είναι η αντικειμενική αλήθεια.Το αποκεντρωτικό του σύστημα,καθιερώθηκε με νόμους της βαυαροκρατίας,άσχετα αν χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο η χώρα προέλευσή τους.Η κατεύθυνση όμως,ήταν η ίδια μ’αυτή του Καποδίστρια.Επίσης,συνεχίστηκε η πολιτική του Καποδίστρια,σύμφωνα με νεότερους ερευνητές.στο θέμα της ανεξαρτητοποίησης της Ελλαδικής Εκκλησίας από το Πατριαρχείο και έγινε τελικά πράξη.Τα μειονεκτήματα όμως συνέχιζαν να υπάρχουν στην ψυχή του λαού κι έτσι,στην πρώτη ευκαιρία,δυστυχώς με το Βενιζέλο το 1911,επέστρεψαν λόγω και του νόμου της αδράνειας,στο παλιό-φυγόκεντρο σύστημα των κοινοτήτων που ίσχυε στην Οθωμανοκρατία.
Σταματώ εδώ,γιατί υπάρχουν πάρα πολλά γεγονότα που γνωρίζουν όλοι μας,τα οποία ακολούθησαν στη συνέχεια, τα οποία κι επιβεβαιώνουν ότι δεν έχει και τίποτα το αξιοζήλευτο να παινευτεί ο νεοέλληνας που κληρονόμησε από τους μακρινούς του προγόνους.Αντίθετα,νομίζω ότι παρά τα πολλά λάθη που έχουν γίνει από όλες τις κυβερνήσεις,η πολιτική της υπακοής και της ελεύθερης συμμόρφωσης στην πρακτική των υπόλοιπων ευρωπαϊκών κρατών,είναι η σωστή πορεία.