Γράφει ο Ευάγγελος Τυπάλδος
Μετά την αναταραχή της γαλλικής επανάστασης του 1789 και των πολέμων που επακολούθησαν και διήρκεσαν 25 χρόνια , ο κόσμος που προήλθε απο το Συνέδριο της Βιέννης , το οποίο σηματοδότησε το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων το 1815 ,φαίνονταν απο πολλές απόψεις ως επιστροφή στο παρελθόν. Μολονότι η Γαλλία ειχε αποκτήσει σύνταγμα στο θρόνο είχε ανέλθει και πάλι ενας βουρβόνος μονάρχης , ενω το υπόλοιπο τμήμα της απέραντης βραχύβιας ναπολεόντιας αυτοκρατορίας ειχε διαμελιστεί ανάμεσα στις απόλυτες μοναρχίες της Αυστρίας, Πρωσίας και Ρωσίας, οπου οι επαναστατικές ιδέες καταπνίγονταν απο το συνδυασμό των στρατιωτικών δυνάμεων με τη μυστική αστυνομία. Στη διάρκεια του 1840 ωστόσο η «Ευρώπη της Αναστήλωσης» βρίσκονταν παλι σε αναταραχή. Μολονότι ο Ναπολέων είχε ηττηθεί οι γαλλικές επαναστατικές ιδέες επιβίωναν . Στη Γαλλία ο λαός δυσανασχετούσε με τη διαφθορά των αξιωματούχων της συνταγματικής κυβέρνησης και τον περιορισμό του δικαιώματος της ψήφου. Αλλού οι υπήκοοι των απόλυτων μοναρχών της Ευρώπης διεκδικούσαν πιο αντιπροσωπευτικούς θεσμούς.
Τον ίδιο χρόνο τα εθνικά αισθήματα βρίσκονταν σε έξαρση σε ολη την Ευρώπη. Η δημιουργία του Zollverein μιας τελωνειακής ένωσης που αποσκοπούσε στη μείωση των δαπανών και της διαδικασίας διακίνησης των προιόντων απο την Πρωσία προς τα κράτη της Γερμανικής Ομοσπονδίας ,ειχε προβάλει τη δυνατότητα της ένωσης ολων των γερμανικών κρατών σε ενα. Στην αυστριακή αυτοκρατορία αναπτύσσονταν εθνικιστικά κινήματα μεταξύ των τσέχων της Βοημίας, κροατών της Αδριατικής, ρουμάνων της Τρανσυλβανίας ενω οι ούγγροι ζητούσαν ανοικτά αυτονομία. Τέλος, οι οργανώσεις της Ιταλίας με επικεφαλείς συγγραφείς οπως ο Γκιουζέπε Ματσίνι ζητούσαν ενοποίηση της Ιταλίας.
Εκτός αυτου στην Ευρώπη αναπτύσσονταν μια άλλη επαναστατική διεργασία, έναντι της οποίας η αστυνομία και ο στρατός ηταν ανίσχυροι: η εκβιομηχάνιση. Στα μέσα του αιώνα , η Βρετανία, εξακολοθούσε να ειναι η μόνη χώρα της οποίας το 20% του πληθυσμού ηταν αστικός , αλλα η Γαλλία , οι Κάτω Χώρες και η Γερμανία βάδιζαν προοδευτικά στην ίδια οδό των καπνών των εργοστασίων. Διαμορφώνονταν μια νέα τάξη εργατών της πόλης , των οποίων ο μοχθος δημιουργούσε ενα πλούτο στον οποίο οι ίδιοι πολύ σπάνια συμμετείχαν. Με χαμηλό βιοτικό επίπεδο ,χωρις να εχουν αποκτήσει ακομα τη δική τους πολιτική συνείδηση , τα μέλη του προλεταριάτου των πόλεων αντιπροσώπευαν μια επικίνδυνη μάζα συρρωρευμένης δυσαρέσκειας , και ειχαν ηδη αρχίσει να οργανώνονται. Άρχισαν να διαδίδονται σοσιαλιστικές ιδέες , τον Ιανουάριο του 1848 ο Καρλ Μαρξ και ο εύπορος συνεργάτης του Φρειδερίκος Ένγκελς δημοσίευσαν το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, που καλούσε τους εργάτες να οργανωθούν κατά των αφεντικών τους.
Μια σειρά απο κακές σοδειές που έπληξαν την Ευρώπη απο το 1845 και εξής επιδείνωσαν την αθλιότητα στις πόλεις και στην ύπαιθρο. Οι ταραχώδεις διαμαρτυρίες γίνονταν ολο και πιο συχνές- ειδικότερα μετά τη κακή σοδειά πατάτας του 1846 κ 1847. Στις 12 Φεβρουαρίου το 1846 οι χωρικοί της αυστριακής Γαλικίας ξεσηκώθηκαν κατα των ντόπιων ευγενών , μεσα σε μια νύχτα σκότωσαν 1000 άτομα. Τρεις μέρες αργότερα η ελεύθερη πόλη της Κρακοβίας ανακηρύχθηκε σοσιαλιστική δημοκρατία . Τα αυστριακά στρατεύματα δεν έχασαν καιρό, κατέπνιξαν την εξέγερση και προσάρτησαν την Κρακοβία. Αλλα το 1847 η ειρήνη της Ευρώπης διαταράχτηκε και πάλι, στην Ελβετία, μετά απο ένα μήνα εμφυλίου πολέμου, οι ριζοσπαστικές δυνάμεις κατέλαβαν την εξουσία . Καθώς πλησίαζε το 1848 φαίνονταν οτι μεγάλο μέρος της «Ευρώπης της Αναστήλωσης» ταλαντεύονταν στο χείλος του γκρεμού.
Τα πρώτα σημαδια αναταραχής εμφανίστηκαν τον Ιανουάριο του 1848 ,οποτε οι σικελοί επαναστάτησαν κατα της εγκατεστημένης στο Παλέρμο της προσωρινής κυβέρνησης του βουρβόνου βασιλιά της Νεάπολης . Βέβαια το Βασίλειο των Δύο Σικελιών του οποίου η μοναρχία είχε γίνει παροιμιώδης για την ανικανότητα της, ηταν ενα ασήμαντο κράτος της Ευρώπης. Αλλα τον επόμενο μήνα η εξέγερση ξέσπασε στη Γαλλία , την επαναστατική πυριταποθήκη της Ευρώπης. Αφορμή στάθηκε η απαγόρευση απο το βασιλιά Λουδοβίκο Φίλιππο ενος συμπόσιου που οργανώθηκε απο παρισινούς δημοσιογράφους και πολιτικούς κατα της κυβερνητικής πολιτικής .Οι δρόμοι ηταν γεμάτοι με άνεργους και πεινασμένους , οποτε η απαγόρευση πυροδότησε διαδηλώσεις. Οταν οι στρατιώτες έχασαν τη ψυχραιμία τους και άνοιξαν πυρ κατα του πλήθους οι διαδηλώσεις μετατράπηκαν σε ταραχές. Μέσα σε δύο μέρες σχηματίστηκε μια δημοκρατική προσωρινή κυβέρνηση . Στο τέλος Φεβρουαρίου ειχαν δημιουργηθεί «εθνικά εργαστήρια» για την ανακούφιση της ανεργίας, ο Λουδοβίκος Φίλιππος ειχε εξοριστεί στο Λονδίνο, και ανακηρύχθηκε η δεύτερη γαλλική δημοκρατία. Στο μεταξύ ο τακτικός στρατός παρέμενε εξω απο το Παρίσι, ενω η δημόσια τάξη ειχε ανατεθεί σε μια λαϊκη εθνοφρουρά.
Τα νέα γεγονότα στη Γαλλία άναψαν τη φωτιά της εξέγερσης σε ολη την Ευρώπη. Το ένα μετά το άλλο τα πριγκιπικά κρατίδια της Γερμανίας παραχώρησαν συντάγματα , συνήθως χωρίς αιματοχυσία. Στο Βερολίνο ,ύστερα απο μια αδέξια προσπάθεια ένοπλης κατάπνιξης , ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δ της Πρωσίας απέσυρε τα στρατεύματα του απο την πρωτεύουσα του και συμφώνησε για την εκλογή μιας εθνοσυνέλευσης με καθολική ψηφοφορία των αντρών. Τάχθηκε επίσης υπερ της ενοποίησης της Γερμανίας. Το Μάιο συνήλθαν στη Φρανγκφούρτη αντιπρόσωποι απο ολη τη Γερμανία για να αποφασίσουν για το μέλλον του έθνους.
Στη Βιέννη ο αυτοκράτορας Φερδινάνδος απομάκρυνε τα στρατεύματα του απο τη πόλη και συγκατατέθηκε στη σύγκληση μιας εθνοσυνέλευσης ,ενω ο μισητός καγκελάριος του, πρίγκιπας Κλέμενς Μέτερνιχ ,διέφυγε στο Λονδίνο για να σώσει τη ζωή του. Παρόμοια γεγονότα συνέβησαν και στην υπόλοιπη μεγάλη αλλα διαλυμένη αυστριακή αυτοκρατορία. Οι μιλανέζοι έδιωξαν απο τη πόλη το διοικούμενο απο τον 83χρονο αρχιστράτηγο Ραντέτσκι αυτοκρατορικό στρατό, στη Πάρμα ξέσπασε εξέγερση, η Βενετία ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη δημοκρατία, η ουγγρική Δίαιτα στο Πρεσβούργο άρχιζε να θεσπίζει δικούς της νόμους ,απο την Πράγα έφτασε στη Βιέννη μια αποστολή που ζητούσε την ανεξαρτησία της Βοημίας , και οι ρουμάνοι εθνικιστές ζητούσαν αυτονομία, μια διεκδίκηση που πρόβαλαν επίσης και οι συμπατριώτες τους στα οθωμανικά πριγκιπάτα της Βλαχίας και Μολδαβίας.
Η κατάσταση στην Ιταλία περιπλέχτηκε ακόμα περισσότερο απο το βασιλιά Κάρολο Αλβέρτο Σαρδηνίας-Πεδεμοντίου, ο οποίος είχε ηδη παραχωρήσει σύνταγμα στο λαό του και δέχονταν να αναλάβει την ηγεσία της νέας ανεξάρτητης και ενωμένης Ιταλίας. Στις 24 Μαρτίου κήρυξε τον πόλεμο κατα της Αυστρίας και έστειλε τα στρατεύματα του στη Λομβαρδία για να υποστηρίξουν τους εξεγερμένους μιλανέζους.
Κατα το Μάρτιο και Απρίλιο , η επαναστατική υπόθεση θριάμβευε παντού. Οι εθνοσυνελεύσεις και οι προσωρινές κυβερνήσεις εξέδωσαν έντονες διακηρύξεις ,ενω τα Δικαιώματα του Ανθρώπου , το δόγμα της γαλλικής επανάστασης , άρχισαν και παλι να συγκινούν τα πλήθη , οπως το 1789. Όπως έγραψε αναστατωμένος ο τσάρος Νικόλαος Α στη βασίλισσα Βικτωρία της Βρετανίας « Τι απέμεινε όρθιο στην Ευρώπη; Η Μεγαλη Βρετανία και η Ρωσία».
Ωστόσο είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται η αντίσταση. Οι γάλλοι που ειχαν ξεσηκώσει το θόρυβο ήταν εκείνοι που έδειξαν πως έπρεπε να καταλήξει. Στα μεσα Μαρτίου μια καταστροφική οικονομική κρίση κλόνισε τους υποστηρικτές της προσωρινής κυβέρνησης .Τον Απρίλιο κατα τις εκλογές για τη νέα συντακτική συνέλευση πλειοψήφησαν οι εύποροι μετριοπαθείς , οι οποίοι απέρριψαν αμέσως κάθε πρόταση για άλλες μεταρρυθμίσεις . Οι σοσιαλιστές αποκλείστηκαν απο την πενταμελή εκτελεστική επιτροπή που συγκροτήθηκε στις αρχές Μαϊου , ενω η ολοένα και λιγότερη επαναστατική κυβέρνηση παρακολουθούσε με ανησυχία την αναταραχή στις γραμμές του παρισινού προλεταριάτου, που ενισχύονταν απο τους χιλιάδες άνεργους των επαρχιών , οι οποίοι προσελκύστηκαν απο τα εθνικά εργαστήρια. Όπως περιγράφει τη κατάσταση ο σύγχρονος γάλλος ιστορικός Αλεξίς ντε Τοκεβίλ « Η κοινωνία χωρίστηκε στα δύο, σε αυτούς που δεν εχουν τίποτα και τους ενώνει ο κοινός φθόνος και σε αυτους που εχουν τα πάντα και τους ενώνει ο κοινός τρόμος».
Η κατάσταση έγινε σύντομα εκρηκτική . Στις 21 Ιουνίου η εκτελεστική επιτροπή βέβαιη για την υποστήριξη του στρατού , κατάργησε τα εθνικά εργαστήρια. Η αντίδραση των εργατών ηταν αναμενόμενη . Αλλα ενω ο Λουδοβίκος Φίλιππος ειχε ετοιμάσει τις βαλίτσες του , η νέα δημοκρατία έστελε τακτικά στρατεύματα υπο το στρατηγό Καβενιάκ να σφαγιάσουν τους ριζοσπάστες. Οι νεκροί ξεπέρασαν τους 3000. Σε οτι αφορά τη Γαλλία η επανάσταση του 1848 τερματίστηκε , και οπως το 1789, οι επαναστάτες του Φεβρουαρίου ειχαν διαιρεθεί σε έχοντες και μη έχοντες. Και οπως το 1789 η αρχική συμμαχία τους μετατράπηκε σε σκληρή σύγκρουση , η οποία λύθηκε απο την ένοπλη δύναμη- που αποτελούσε μονοπώλιο των εχόντων.
Στις χώρες που ειχαν μιμηθεί τη Γαλλία σημειώθηκε η ιδια περίπου εξέλιξη . Οι μεσαίες τάξεις και οι διανοούμενοι μεταρρυθμιστές ,οι οποίοι επιζητούσαν την καθιέρωση συνταγματικής διακυβέρνησης , ένιωθαν απέναντι στους σοσιαλιστές και τους νεοεμφανιζόμενους κομμουνιστές τον ίδιο φόβο, οπως για τους απόλυτους μονάρχες. Εκτός αυτου ολοι ουσιαστικά οι παλιοί μονάρχες ειχαν διατηρήσει τους θρόνους τους , ενω η στρατιωτική δύναμη βρίσκονταν αποκλειστικά στα χέρια τους.
Μακριά απο το Βερολίνο ο πρωσικός στρατός δεν έμεινε αδρανής. Στα μέσα Μαϊου μερικές μονάδες είχαν εισβάλει στη Δανία , παρά την επανάσταση ο Φρειδερίκος Γουλιέλμος ειχε εμπλακεί σε ενα δυναστικό πόλεμο για την επαρχία του Σλέσβιχ-Χολστάιν. Τα στρατεύματα δε συμπαθούσαν τους επαναστάτες , όταν η πρωσική εθνοσυνέλευση διέταξε το στρατό να ορκιστεί πίστη στο νέο σύνταγμα αυτος αρνήθηκε ωμά. Τελικά τον Οκτώβριο ξέσπασαν ταραχές στο Βερολίνο , ο βασιλιάς κήρυξε το θρόνο σε κίνδυνο και ο στρατός κατέλαβε την πρωτεύουσα . Η αιματοχυσία ηταν περιορισμένη, αλλα η επανάσταση τερματίστηκε και στην Πρωσία.
Τα γεγονότα στην αυστριακή αυτοκρατορια ακολούθησαν παράλληλο δρόμο. Τον Ιούνιο ο βετεράνος στρατηγός Αλφρεντ Βίντισγκρετς κατέπνιξε στη γέννηση της την επανάσταση στη Πράγα,ενω ο γηραιός Ραντέτσκι επικράτησε τελικά στη Βόρεια Ιταλια αφού νίκησε τα στρατεύματα του Πεδεμόντιου-Σαρδηνίας . Η τελική πράξη παίχτηκε στη Βιέννη τον Οκτώβριο ,οποτε ο Βίντισγκρετς υποχρέωσε σε βομβαρδισμό και υποταγή τους εξεγερμένους. Όλα αυτα ήταν πάρα πολλά για τον Φερδινάνδο, πριν το τέλος του έτους παραιτήθηκε υπερ του σκληροτράχηλου ανιψιού του ,Φραγκίσκου Ιωσήφ. Φυσικά υπήρχαν ακομα εκκρεμότητες .Η Ουγγαρία βρίσκονταν ακομα σε εξέγερση , αντίθετα απο τους άλλους επαναστάτες ,οι ούγγροι ειχαν 100.000 στρατό , και μονο με τη ρωσική βοήθεια καταπνίγηκε η εξέγερση τον επόμενο χρόνο.
Χωρίς την υποστήριξη της Αυστρίας ή της Πρωσίας η εθνοσυνέλευση της Φραγκφούρτης διαλύθηκε τον Ιούνιο του 1848. Τον Νοέμβριο του 1848 οι φλόγες της επανάστασης δεν ειχαν σβήσει παντού , ο πάπας εκδιώχθηκε απο τη Ρώμη απο τις εθνικιστικές δυνάμεις και τρεις μήνες αργότερα συγκροτήθηκε μια νέα ρωμαϊκή δημοκρατία .Αλλα και αυτή ηταν βραχύβια , τον Ιούλιο τα γαλλικά στρατεύματα ,δημοκρατικά κατ όνομα επανέφεραν τον πάπα στο θρόνο του Βατικανού. Εκτελούσαν τις διαταγές του Λουδοβίκου Ναπολέοντα (ανιψιού του Μ.Ναπολέοντα) ο οποίος ειχε αυτοκρατορικές φιλοδοξίες και ήθελε να εξασφαλίσει την υποστήριξη των καθολικών. Η τελευταία σπίθα της επανάστασης έσβησε στην Βενετία, μετά απο πολιορκία πέντε εβδομαδων απο τους αυστριακούς .
Το εκπληκτικό έτος 1848 ήλθε και παρήλθε, ενω το παλαιό καθεστώς εξακολουθούσε να ειναι γερά εδραιωμένο . Όπου ειχαν παραχωρηθεί συντάγματα αποσύρθηκαν ή τροποποιήθηκαν , έτσι ωστε να μην περιέχουν επαναστατικές αρχές. Αλλα τα μαθήματα του 1848 δεν έπαψαν να αντηχούν κατα τη διάρκεια του υπόλοιπου αιώνα. Μέσα σε μια γενιά η παροχή κάποιας μορφής συντάγματος έγινε ο κανόνας στην Ευρώπη, ωστόσο το παλαιό καθεστώς είχε αποδειχτεί πολύ πιο ανθεκτικό απο οσο νομιζαν οι αντίπαλοι του. Έπρεπε να περάσουν 70 χρόνια ακόμα και να έρθει ο κατακλυσμός του Α παγκόσμιου πόλεμου για να εξαφανιστεί σχεδόν ολοκληρωτικά.
