Ελληνιστικά επιτεύγματα (πρώτο μέρος)

Κατά την Ελληνιστική περίοδο η αυτοκρατορία του Μ.Αλεξάνδρου θα μοιραστεί στους στρατηγούς του,οι οποίοι δεν θα αργήσουν να συγκρουστούν μεταξύ τους τόσο εδαφικά όσο και πολιτισμικά. Οι δίαδοχοι θα ανταγωνιστούν στο ποιος θα φτιάξει το μεγαλύτερο κτήριο,πλοίο,πολιορκητική μηχανή κλπ. Τα ελληνιστικά βασίλεια επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη των γραμμάτων και των επιστημών. Γνωστός είναι ο ανταγωνισμός των Πτολεμαίων και των Ατταλιδών για την ίδρυση βιβλιοθηκών έτσι στην Μ.Ανατολή, Αίγυπτο,Μικρά Ασία, Μακεδονία και Σικελία θα δημιουργηθούν αξιόλογα ελληνιστικά κέντρα με πολλά μεγάλα και λαμπρά κτήρια.

του Χρήστου Χατζηλία,

Ο ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ.
Άρχισε να χτίζεται περί το 283-282 π.Χ.,από τον Σώστρατο τον Κνίδιο επί Πτολεμαίου Α’, και ολοκληρώθηκε κατά τη βασιλεία του γιου του, Πτολεμαίου Β’, περί το 270 π.Χ. Το όνομά του το πήρε από τη νησίδα Φάρο στον κόλπο της Αλεξάνδρειας (και όχι το αντίστροφο), λειτουργώντας πια ως πρότυπο για το πώς πρέπει να χτίζονται οι φάροι. Ο Πτολεμαίος παρήγγειλε έναν φανό στο ανατολικό άκρο του νησιού για τη διευκόλυνση των πλοίων, συνδέοντάς το με την ηπειρωτική χώρα μέσω ενός υπερυψωμένου μονοπατιού (ένα είδος γέφυρας) που είπαν «Επταστάδιο», αφού είχε μήκος επτά σταδίων. Καθώς η διαμόρφωση του λιμανιού ήταν εντελώς επίπεδη, ο Πτολεμαίος ήθελε να προειδοποιεί κάπως τα διερχόμενα πλοία με κάποιου είδους σινιάλο για την προσέγγιση στο λιμάνι.
Ο φανός στην είσοδο του λιμανιού, που θα οδηγούσε τους ναυτικούς με ασφάλεια στην Αλεξάνδρεια, έπρεπε να είναι αντάξιος της πόλης του Αλεξάνδρου. Ο Σώστρατος κατέφτασε με πρόσκληση του Πτολεμαίου Α’, ο οποίος πέθανε ωστόσο το 282 π.Χ. και δεν είδε ποτέ το μεγαλεπήβολο δημιούργημα του μηχανικού του. Το έργο ανέλαβε τώρα ο διάδοχός του, Πτολεμαίος Β’ Φιλάδελφος, ο οποίος πήρε τα ηνία του βασιλείου το 283 π.Χ. Ο Σώστρατος επόπτευσε το λιμάνι και θεώρησε καταλληλότερη θέση για τον φάρο του το νησάκι του Φάρου, Στο ψηλότερο τμήμα του υπήρχε ένας θεόρατος καθρέφτης (ή ορειχάλκινο κάτοπτρο) για να κάνει σινιάλο στους ναυτικούς την ημέρα, ενώ το βράδυ έκαιγε μια τεράστια πυρά. Όπως ήταν φυσικό, η κατασκευή του θεωρήθηκε από την αρχή ιδιαιτέρως φιλόδοξη και μαγνήτισε το ενδιαφέρον ιστορικών και επιστημόνων. Στην κορυφή του Φάρου στέκονταν περίλαμπρο ένα άγαλμα, του Δία ή του Ποσειδώνα ή του Απόλλωνα. Ήταν χτισμένο σε τέσσερα επίπεδα (ή τρία) και διακοσμημένο με λευκό μάρμαρο, ώστε να αντανακλά τις ακτίδες του ηλίου και να φαίνεται από χιλιόμετρα μακριά. Κατάφερε να διασωθεί εώς την σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή του από τρεις σεισμούς που έλαβαν χώρα το 796, το 1303 και το 1323 μ.Χ. Το 1325 ο Άραβας περιηγητής Ιμπν Μπατούτα επισκέφτηκε το μισοκατεστραμμένο φάρο και τον περιέγραψε ως ένα πολύ ψηλό τετράγωνο οικοδόμημα το οποίο είχε στο εσωτερικό του πολλά δωμάτια. Το 1349 επισκέφθηκε τον φάρο για δεύτερη φορά κατά το ταξίδι της επιστροφής του και ανέφερε ότι αυτή τη φορά ήταν σε τόσο κακή κατάσταση που ήταν αδύνατο για κάποιον να μπεί μέσα, από τα πολλά ερείπια που είχαν συγκεντρωθεί. Το 1480 μ.Χ. ο Σουλτάνος της Αιγύπτου, Καΐτ-μπεης, χρησιμοποίησε τα εναπομείναντα ερείπια μεταφέροντάς τα για το χτίσιμο κάστρου στον ίδιο χώρο, πάνω στη θεμελίωση του Φάρου. Αλλά και αυτό το φρούριο αν και είχε ανακαινισθεί στις αρχές του 19ου αι. κατεδαφίστηκε από τους Άγγλους το 1882. (ΠΗΓΗ:News Beast,Βικιπέδια)

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
ιδρύθηκε επί  Πτολεμαίου Α’ ,του Σωτήρος, με την παρότρυνση του Δημήτριου Φαληρέα, και έγινε το εκδοτικό κέντρο του τότε γνωστού κόσμου, υπερσκελίζοντας ως προς τον πλούτο των χειρογράφων της κάθε άλλη γνωστή βιβλιοθήκη της εποχής της και του παρελθόντος. Η μαζική παραγωγή χειρογράφων, ωστόσο, επετεύχθη από τον εξόριστο Δημήτριο Φαληρέα κατ’ εντολήν του Πτολεμαίου . Κατά την εποχή του Δημητρίου οι ελληνικές βιβλιοθήκες ήταν στην πραγματικότητα ιδιωτικές συλλογές χειρογράφων, όπως εκείνη του Αριστοτέλη. Όσον αφορά στην Αίγυπτο, είναι γνωστό ότι στους ναούς υπήρχαν βιβλιοθήκες με θρησκευτικά και κρατικά έγγραφα, όπως σε ορισμένα μουσεία, στην ελληνική επικράτεια. Ήταν η μεγάλη φιλοδοξία του Πτολεμαίου να συσσωρεύσει όλη τη γνώση, που οδήγησε αυτές τις μικρές συλλογές στην επικράτεια μιας αληθινής βιβλιοθήκης. Ο Τζέτζης αναφέρει, αρκετούς αιώνες αργότερα, ότι ο Καλλίμαχος κατέγραψε 400.000 μικτούς παπύρους (πιθανώς αυτοί που περιείχαν πάνω από ένα κεφάλαιο, έργο ή συγγραφέα) και 90.000 αμιγείς. Σε αυτούς βέβαια θα πρέπει να προσθέσουμε και 42.000 παπύρους που βρίσκονταν στο Σαράπειο. Οι μέθοδοι που χρησιμοποίησαν οι διάδοχοι του Πτολεμαίου προκειμένου να πετύχουν το σκοπό τους ήταν σίγουρα μοναδικές. Ο Πτολεμαίος Γ΄ συνέταξε μια επιστολή “προς όλους τους ηγεμόνες του κόσμου”, ζητώντας να δανειστεί τα βιβλία τους, (Γαλην. 17.1). Όταν οι Αθηναίοι του έστειλαν τα κείμενα του Ευριπίδη, του Αισχύλου και του Σοφοκλή, εκείνος τα αντέγραψε και επέστρεψε πίσω τα αντίγραφα, κρατώντας τα πρωτότυπα για τη βιβλιοθήκη. Επίσης, όλα τα πλοία που ελλιμενίζονταν στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας, ήταν υποχρεωμένα να υποστούν έρευνα όχι για λαθρεμπόριο, αλλά για παπύρους που αντιγράφονταν και παραδίδονταν πίσω στους κατόχους τους, αν το επιθυμούσαν.Στην βιβλιοθήκη επίσης εργάστηκαν σπουδαίοι έλληνες σοφοί όπως ο Ερατοσθένης,ο Ζηνόδοτος,ο Αρίσταρχος ο Σάμιος και ο Καλλίμαχος.Μαθηματικοί όπως ο μαθηματικός Ευκλείδης,ο αστρονόμος Αρίσταρχος και ο γεωγράφος Ερατοσθένης. Για τους αλεξανδρινούς αστρονόμους η αστρονομία δεν ήταν απλά μια προβολή της τρισδιάστατης Γεωμετρίας στο χρόνο, αν και έτσι την κατέταξαν πολλοί από τους Έλληνες επιστήμονες. Οι κινήσεις των άστρων και του ήλιουήταν ουσιαστικές για τον καθορισμό και τη χαρτογράφηση των ορίων περιοχών. Για την Αίγυπτο μια τέτοια γνώση ήταν ουσιαστική, καθώς η ετήσια πλημμύρα του Νείλου έσβηνε τα φυσικά ορόσημα ανάμεσα σε διαφορετικές ιδιοκτησίες. Επίσης, για την Αλεξάνδρεια ήταν ζωτικής σημασίας η χρήση των ουράνιων κινήσεων για τη ναυσιπλοΐα, αφού ήταν κέντρο εξαγωγής παπύρου και σιτηρών για όλες τις χώρες της Μεσογείου και η συντόμευση των ταξιδιών ήταν απαραίτητη. Οι προγενέστεροι αστρονόμοι είχαν επικεντρωθεί στα θεωρητικά μοντέλα του σύμπαντος. Οι Αλεξανδρινοί ήταν εκείνοι που προχώρησαν σε λεπτομερείς παρατηρήσεις και μαθηματικά συστήματα, τα οποία μετέτρεψαν την αστρονομία σε εφαρμοσμένη επιστήμη.  υπήρχαν βουδιστικά κείμενα, εξαιτίας των ανταλλαγών που έλαβαν χώρα ανάμεσα στον Ασόκα και τον Φιλάδελφο (Corp. Inscript.Indic. Ι. σελ. 48). Η διανοητική περιέργεια και το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον αναμφίβολα ώθησαν τους λόγιους να μελετήσουν και να γράψουν για τις ανατολικές και τις αρχαίες θρησκείες, αλλά οι ουσιαστικοί λόγοι για τους οποίους έγιναν κάποιες μεταφράσεις, διακρίνονται στην προσπάθεια μετάφρασης της Παλαιάς Διαθήκης. Τούτη η μετάφραση από τα Εβραϊκά στα Ελληνικά ήταν πρακτικά αναγκαία για τη μεγάλη ιουδαϊκή κοινότητα της Αλεξάνδρειας, ήδη εξελληνισμένη κατά το τέλος του 3ου π.X. Η πρώτη μεγάλη καταστροφή έρχεται με την πολιορκία του Ιουλίου Καίσαρα στο Βρουχείον από τον Αχίλα. Θέλοντας να εμποδίσει τον αντίπαλό του από την ελεύθερη είσοδο στο λιμάνι, ο Ιούλιος Καίσαρας έκαψε το ρωμαϊκό του στόλο, αποτελούμενο από 72 πλοία, μαζί με εκείνα που κατασκευάζονταν στα ναυπηγεία. Η φωτιά μεταδόθηκε στην ξηρά στο λιμάνι και τότε κάηκε η βιβλιοθήκη του Βρουχείου. To γεγονός πιστοποιεί ο Σενέκας (De tranquillitate animi ΙΧ), παραπέμποντας στον Τίτο Λίβιο, ο Πλούταρχος (Βίος Καίσαρος), ο Δίων Κάσσιος και ο Αμμιανός Μαρκελλίνος. Η δεύτερη καταστροφή συνέβη επί αυτοκράτορα Καρακάλλα. Ο Καρακάλλας, επιθυμώντας να εκδικηθεί τους Αλεξανδρινούς για τα δηκτικά τους σχόλια σε βάρος του, όχι μόνον κατέσφαξε όλη τη νεολαία της ευγενούς τάξης, αλλά και δήμευσε και την περιουσία του Μουσείου, του ενός από τα τρία φημολογούμενα κτίρια της Βιβλιοθήκης, έδιωξε τους σοφούς και κατέστρεψε τη βιβλιοθήκη.Κατά την εποχή της ρωμαϊκής κατάκτησης σταμάτησε η απόκτηση νέων χειρογράφων, τα πολυτιμότερα από αυτά έπαιρναν το δρόμο για τη Ρώμη. Οι μεγάλες ταραχές και συχνές πολιορκίες επιτάχυναν την αποσύνθεση. To 270 στην πολιορκία του Αυρηλιανού κατασκάφτηκε το μεγαλύτερο τμήμα του Βρουχείου. Με τη σειρά του στον Σουΐδα αναφέρεται πως ο Διοκλητιανός στο τέλος του 3ου αιώνα έλαβε νομοθετικά μέτρα για τη διοίκηση των βιβλιοθηκών και έδωσε εντολή να καούν τα χειρόγραφα που πραγματεύονταν την αιγυπτιακή χημεία. Το 391, με παρακίνηση του αρχιεπισκόπου Αλεξανδρείας Θεόφιλου, καταστράφηκε ο ναός του Σέραπι, με το διατάγμα του Θεοδοσίου Α΄. Τον 7ο αιώνα ο χαλίφης Ομάρ της Δαμασκού κατέλαβε την πόλη της Αλεξάνδρειας και διέταξε την καταστροφή των έργων της βιβλιοθήκης που έρχονταν σε αντίθεση με το Κοράνι. Οι στρατιώτες του έκαψαν όλα τα βιβλία εκτός από εκείνα του Αριστοτέλη. Τους πήρε 6 μήνες για να τα καταστρέψουν και μάλιστα χρησιμοποιούσαν τη φωτιά για να ζεστάνουν τα δημόσια λουτρά όπου διασκέδαζαν….
(Wikipedia Η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας,http://www.mixanitouxronou.gr/ipopti-gia-tin-katastrofi-tis-vivliothikis-tis-alexandrias-ta-senaria-ke-diafonies-ton-istorikon/)

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΓΑΜΟΥ
Άλλη περίφημη βιβλιοθήκη της αρχαιότητας ήταν η βιβλιοθήκη της Περγάμου, που ιδρύθηκε τον 2ο αιώνα π.Χ. από τον Άτταλο Α΄,περιείχε περίπου 200.000 τόμους βιβλίων.Το συγκρότημα της Bιβλιοθήκης είχε αναπτυχθεί πάνω στην ακρόπολη και γειτνίαζε δυτικά με το θέατρο και νότια με μια διώροφη στοά, η οποία οροθετούσε και τον εξώστη όπου είχε ανεγερθεί ο ναός της Πολλιάδος Αθηνάς: μια πολεοδομική και αρχιτεκτονική διαμόρφωση που έγινε κατά την περίοδο της βασιλείας του Ευμένη Β΄ (197-159 π.X.). Στο ανώγειο της στοάς αυτής είχαν αναπτυχθεί σε σειρά τέσσερις μεγάλες αίθουσες, η πρώτη και μεγαλύτερη από τις οποίες αντιπροσώπευε το «μουσείο», δηλαδή την κυρίως επίσημη αίθουσα της «βιβλιοθήκης». Μια κεντρική πύλη οδηγούσε προς την ορθογώνια αυτή αίθουσα, διαστάσεων 13,50×16 μ. και ύψους 6,50 μ. περίπου. Απέναντι από την είσοδο και στον δεξιό πλευρικό τοίχο υπήρχε μια «συστάδα» παραθύρων, σε ύψος 3,70 μ. περίπου από το έδαφος. Στους τρεις πλευρικούς τοίχους και σε απόσταση 0,50 εκ. υπήρχε βάθρο σε σχήμα κεφαλαίου Π (που ίσως σχημάτιζε τοιχίο) πάνω στο οποίο είχαν τοποθετηθεί 20 κόγχες, μέσα στις οποίες ενσωματώθηκαν ισάριθμα ξύλινα ερμάρια – μια κατασκευή που έφθανε σε ύψος τριών μέτρων. Στον άξονα των βιβλιοστασίων αυτών και ακριβώς απέναντι από την κεντρική πύλη, υπήρχε βάθρο στο οποίο ήταν στημένο το μεγαλόσχημο άγαλμα της Αθήνας, ενώ ως επιστέγασμα των ερμαρίων πιθανόν να υπήρχαν προτομές ποιητών και συγγραφέων,  το 133 π.Χ. το βασίλειο της Περγάμου έγινε Ρωμαϊκή επαρχία και η βιβλιοθήκη πέρασε στην κατοχή των Ρωμαίων, ο Μάρκος Αντώνιος επίσης είχε χαρίσει στην Κλεοπάτρα  χιλιάδες βιβλία από την Βιβλιοθήκη της Περγάμου, Ο πρώτος βιβλιοθηκάριος ήταν ο φιλόσοφος και γραμματικός Κράτης Μαλλώτης, ο οποίος φρόντισε για την πρώτη κατάρτιση της βιβλιοθήκης. Γραπτή μαρτυρία έχουμε για τον Αθηνόδωρο τον Σάνδωνος ή Κανανίτη, ο οποίος διετέλεσε βιβλιοθηκάριος στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ. (Wikipedia.Η Βιβλιοθήκη της Περγάμου, http://aboutlibraries.gr/stage/gr/arxaiotitas/i-vivliothiki-tis-pergamou.html)

(Διαβάστε ΕΔΩ το δεύτερο μέρος για τα επιτεύγματα της Ελληνιστικής περιόδου)