Τσάκωνες / Λάκωνες, οι Δρακελληνες του Βυζαντινού Στρατού

1262 μΧ ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Παλαιολόγος ο Ελευθερωτής αποφασίζει την αναδιοργάνωση του Αυτοκρατορικού στόλου και διορίζει Μέγα Δουξ τον Αλέξανδρο Φιλανθρωπινό. Το πρώτο που κάνει είναι να ναυτολογησει νέα πληρώματα έτσι , ναυτολογει τους Προσελωντες και οργανώνει ένα νέο σώμα που θα μπορεί να δρα και στην θάλασσα και στη ξηρά. Τους Αυτοκρατορικούς πεζοναύτες. Έτσι δημιουργεί το Γασμουλικο σώμα και τους Τσάκωνες.

Ποίοι όμως ήταν οι Τσάκωνες ή Λάκωνες;

Του Γεωργίου Ε. Γεωργά, προπονητή Ξιφασκίας και Οπλομαχίας, εκπαιδευτή Παμμάχου και scholar researcher του Meyer’s Freifechter Guild

Αναδημοσίευση από Ακαδημία Ιστορικών Ευρωπαϊκών Πολεμικών Τεχνών ‘Λέοντες‘

Ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ κάλεσε στη Κωνσταντινούπολη οικογένειες από την Μονεμβασιά, την Λακωνία, το Μυστα, την Βόρειο ανατολική Πελοπόννησο και την Νότιο ανατολική Μάνη , τις οποίες τις εγκατέστησε έξω μέσα στη Πόλη με σκοπό να επανδρώσει τον αυτοκρατορικό στόλο αυτούς. Οι άνδρες αυτοί είχαν ετήσιο μισθό και πολλά δικαιώματα. Άλλωστε αιώνες τώρα είχαν μεγάλη παράδοση στις στρατιωτικές αρετές. Από τα τέλει του 10ου αιώνα οι στρατιώτες αυτοί επάνδρωναν φρουρές κάστρων , φυλούσαν περάσματα και κλεισουρες και ονομάζονταν τότε Καστροφυλακες ή Τσάκωνες. Στο Περί Βασιλείου Τάξεως ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος σχολιάζει: ” Εις τους πεζούς προφανως κατατάσσοντο οι φτωχοί ή αυτοί που πτώχευσαν εκ των στρατιωτών, οι οποίοι ουδέ δια συνδοτων υδηναντο να συντηρηθούν. Κατά την Εκθεσιν οι τοιούτοι κατετασσοντο εις τους απελατας, εκ των οποίων ωριζοντο και οι Τσάκωνες εις τα κάστρα. Ετελουν δε οι Τσάκωνες ούτοι φαίνεται έργα Καστροφυλακος , όπως και ταξεωται.”

Λόγω του ιδιαίτερου καθήκοντος που είχαν οι Τσάκωνες να φυλούν δυσπρόσιτες, ορεινές περιοχές η φύλαξη που κάνανε ονομάζονταν Τζακωνικη Φύλαξη. Η φύλαξη αυτή ήταν από την φύση της δύσκολη υπηρεσία και όσοι απαλλάσσονταν από αυτή θεωρούταν εύνοια του Αυτοκράτορα.
Την εποχή του Μιχαήλ Παλαιολόγου οι Τσάκωνες εκτός από πεζοναύτες του Στόλου υπηρετούσαν σε όλα τα μέρη της Αυτοκρατορίας ακόμα ως Καστροφυλακες, φρουροί σε κλεισουρες. Οι πιο έμπιστοι και οι πιο αξιομαχοι είχαν την τιμή υπηρετήσουν στην Φρουρά του Ιερού Παλατίου ως σωματοφύλακες του Αυτοκράτορα.

Ο Κωδινος περιγράφει και τον εξοπλισμό των Σωματοφυλάκων του Αυτοκράτορα :
” Ειτα ευρίσκονταιοι ονομαζομενοι Τσάκωνες, φέροντας και ούτοι πιλατικια , και μετά τούτους έτεροι , πεζοί μεν και ούτοι, ονομαζομενοι Μυρτατοι , τόξα έκαστος φέροντες άι μέντοι παραμοναι μετά σκιαδιων, οι Τσάκωνες μετά καπασιων , φορουντες και επάνω κλιβανα ηερανεα, Λέοντας περί το στήθος έχοντα ιστάμενους λευκούς, ορωντας αντίκρυ κατά πρόσωπο, ωσαύτως και όπισθεν. “
Ο αρχηγός αυτών καλούνταν Στρατοπεδάρχης.
Οι υπόλοιποι Τσάκωνες υπηρετούσαν σε όλη την Αυτοκρατορία ειδικά στην Μικρά Ασία αλλά και στον Πόντο, αφήνοντας στο πέρασμα του τοπονυμια, έργα τέχνης που μαρτυρούν την παρουσία αλλά και τραγούδια.

Όταν ο Αυτοκράτορας Ανδρόνικος διάλυσε τον Αυτοκρατορικό Στόλο, οι Τσάκωνες έχασαν την δουλειά τους ως πεζοναύτες. Οι πιο πολλοί πήραν γη οπότε εγκαταστάθηκαν στην Θράκη, άλλοι στην Μικρά Ασία και άλλοι μετανάστευσαν στην Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Αυτό φαίνεται και από το γράμμα του Επισκόπου Κύπρου Γρηγορίου ο οποίος γράφει ότι Δωριείς και Πελοποννήσιοι εγκαταστάθηκαν στην Ηράκλεια της Θράκης. Αντίθετα οι Καστροφυλακες και οι Φρουρά του Ιερού Παλατίου συνέχισαν να υπάρχουν καινή τελευταία τους καταγραφή ήταν το 1429μΧ.

Σύμφωνα με τον Γεώργιο Σφρατζη αλλά και το βιβλίο De ceremonies του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου, αλλά και από τον βιογράφο του Αγίου Νίκωνα του Μετανοείτε μαθαίνουμε ότι οι Τσάκωνες είχαν μεγάλη φήμη ως φρουροί και υπερασπιστές φρουρίων από τον 8ο αιώνα. Και όταν λέμε για α Τσάκωνες μιλάμε για όλους τους κατοίκους της Λακωνίας όπου οι Βυζαντινοί την συγκεκριμένη περίοδο τους ονόμαζαν Τσάκωνες ( ίσος εσφαλμένα αν και γλωσσολογικά υπάρχει μια θεωρία,ότι η λέξη σημαίνει ορεσίβιος ). Το 746 μΧ η Μονεμβασιά ήταν μεγάλο ναυτικό κέντρο όλης της Αυτοκρατορίας. Σε αυτή ήταν εγκατεστημένοι Τσάκωνες οι οποίοι μιλούσαν την Δωρική διάλεκτο και αυτό ίσχυε και 700 χρόνια αργότερα. Επίσης μαθαίνουμε ότι τον καιρό του Αγίου Νίκωνα του Μετανοείτε οι Τσάκωνες υπηρετούσαν στον Αυτοκρατορικό Στόλο. Το 1429 μ.Χ οι άνθρωποι της Μονεμβασιάς θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως πιστούς Ρωμαίους αλλά ταυτόχρονα ελεύθερους όπως οι πατέρες τους από την Σπάρτη. Από την άλλη πλευρά οι συγκεκριμένοι είχαν μεγάλη φήμη σε όλη την Αυτοκρατορία και όχι μόνο ως τρομεροί οπλίτες, έξοχοι ιππείς ( καβαλαρηκον) αλλά και καλοί ναυτικοί.
Γράφει ο Γεώργιος Σφρατζης: ” … στη γη και στη θάλασσα είναι άριστοι, είναι καλοί ναυτικοί , έχουν πολλά καράβια και πολλοί είναι καραβοκύρηδες και καπετάνιοι, όχι μόνο στα δικά του πλοία αλλά και στα Αυτοκρατορικά πλοία, όπου πολλοί από αυτούς είναι διοικητές. Ταυτόχρονα στη γη είναι εξαιρετικοί ιππείς και πολεμιστές που ειδικεύονται στην ρίψη του ακοντίου , αλλά είναι και ισχυροί οπλίτες. Οι διοικητές τους είναι σοφοί, και πονηροί αλλά ταυτόχρονα είναι και φιλεύσπλαχνοι αφού δίνουν φιλοξενία στους ταξιδιώτες. Όμως πάνω από όλα αυτό που τους χαρακτηρίζει είναι πιστή τους στον Θεό και στην Ρωμαϊκή εξουσία. Για αυτές τους τις αρετές , της πίστης και της αγάπης , έχουν λάβει μεγάλες τιμές αυτές τις δύσκολες μέρες…”

Ο εξοπλισμός των Τσακώνων / Λακώνων μπορεί να ανιχνευθεί στις αγιογραφίες αγίων της Ανατολικής Πελοποννήσου και να συγκριθεί με τις αγιογραφίες που έχουν βρεθεί σε εκκλησίες και μοναστήρια που ζούσαν Τσάκωνες / Λάκωνες εκτός Πελοποννήσου. Οι διαφορές τους είναι ελάχιστες, ενώ οι ομοιότητες πολλές.
Ένα από τα σύμβολα τους εκτός του Λέοντα που είχαν στην πανοπλία τους, ήταν το σύμβολο που είχαν στις ασπίδες τους.
Για παράδειγμα η αγιογραφία του Αγίου Γεωργίου του Κάστρου στο Γεράκι μας παρουσιάζει την πιο συνηθισμένο σύμβολο που υπάρχει στην ασπίδα του. Η ασπίδα του είναι στρογγυλή και έχει λευκές τελείες που υπάρχουν περιμετρικά στο στεφάνι της ασπίδας και συμβολίζουν άστρα. Ενώ στον ομφαλό της ασπίδας έχει ένα μισοφέγγαρο όπου μέσα σε αυτό υπάρχει ένας ήλιος με 8 ακτίνες ( σε άλλες αντί για αστέρια έχει μεανδρους). Το σύμβολο αυτό παρουσιάζετε σε πολλές αγιογραφίες της Παλαιολόγειας περιόδου σε τοιχογραφίες στρατιωτικών αγίων σε εκκλησίες της ευρύτερης περιοχής. Τα σύμβολα αυτά είναι πανάρχαια και ανάγονται σε δοξασίες πριν την έλευση του Χριστού , που όμως πέρασαν στην παράδοση.

Στην αρχαία Ελληνική παράδοση το σύμβολο αυτό, δηλαδή, ο ήλιος και το φεγγάρι είναι τα μάτια του αιώνιου θεού , ο ουρανός το κεφάλι του και τα άστρα τα μαλλιά του. Αργότερα στα στην αρχαία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το καιρό του Septimius Severus συμβόλιζε το θεό Ήλιο και την θέα Σελήνη και παράλληλα συμβόλιζε στον υλικό κόσμο τον θεϊκό αυτοκράτορα και την αυτοκράτειρα που και τα δυο σύμβολα μαζί παράγουν την ιδέα της Αιώνιας Αυτοκρατορίας ( Aeternitas Imperii ).
Τα ίδια σύμβολα τα βρίσκουμε επί Αυτοκράτορα Καρακάλλα στις ασπίδες των Λακώνων που υπηρέτησαν στις Λεγεώνες ( Laconicos και Pitanatis ) οι οποίοι είχαν λάβει μέρος στη εκστρατεία του εναντίον των Πάρθων.
Τα σύμβολα αυτά θέλουν να δείξουν την συνέχεια των Ελλήνων μέσα στο Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αλλά και την αρχαία παράδοση.
Έτσι τα σύμβολα αυτά των Τσακώνων είναι τα Ελληνικά Λακωνικά σύμβολα που δηλώνουν το αρχαιοελληνικό παρελθόν τους αλλά και την Αιώνια Αυτοκρατορία ( Aetenitas Imperii ) , καθώς και τον Αυτοκράτορα ως αντιπρόσωπο του Θεού στη γη.
Σε μεσαιωνικά βιβλία της Δύσης παρουσιάζονται εικόνες ιπποτών οι οποίοι έχουν σημαία ένα μισοφέγγαρο και τον ήλιο. Περιγράφουν τον στρατό των Τσακώνων που πολέμησαν στο πλευρό των Σελτζούκων εναντίων των Μογγόλων. Αυτή ήταν και η σημαία των Τσακώνων.

Οι Τσάκωνες ή Λάκωνες στην λαϊκή παράδοση έχουν άλλο όνομα. Τα μεταγενέστερα ακριτικά τραγούδια του Πόντου τους λένε Δρακελληνες ή Δρακελλενους , γιατί κάπως έτσι τους έβλεπαν να πολεμούν τον εχθρό , έχοντας μια δρακόντεια δύναμη. Σε ένα ποίημα μάλιστα ο Διγενής Ακρίτας έρχετε αντιμέτωπος με αυτούς γιατί του κλείνουν τον δρόμο σε ένα γεφύρι και βγαίνουν από το κάστρο τους για να τον σταματήσουν. Έτσι τους έβλεπαν οι Πόντιοι τους Τσάκωνες, σαν τους γενναίους Έλληνες οπλίτες της Λακωνικής γης που ήρθαν να σταματήσουν τον εχθρό. Ακόμα και στην λαϊκή παράδοση των Ακριτικών τραγουδιών της Κύπρου αναφέρονται κεκαλυμμένα οι θρυλικοί Τσάκωνες.

Πηγές:

-Bartusis, The late Byzantine Army
-Pitselas, Περί Λακώνων
-Raffael Damato, The last Marines of the Byzantium
-De ceremonies, Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος
-Περι Βασιλείου τάξις, Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος
– Οι Τσάκωνες και η Τσακωνια, Χαράλαμπου Συμεωνίδη, Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών
– Κυριακίδου, Διγενής Ακρίτας
– Βυζαντινά έγραφα της εν Άθω Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου, Γούδας
-Το χρονικό της Μονεμβασιάς
– Τα χρονικά, του Γεώργιου Σφραντζη
– Δημοτικά τραγούδια Ακριτικά, Χ.Μακη
– Λαοί και φιλαι της Μικράς Ασίας, Σκαλιστή

Στα Βίντεο Βυζαντινή Οπλομαχία:

( Κάνε εγγραφή τώρα στο κανάλι μας για να είσαι ενημερωμένος )

Φωτογραφία 1: Ανακτορική Φρουρά του Ιερού Παλατίου. Ξιφομάχος και Αναβιωτης της Ακαδημίας Ιστορικών Ευρωπαϊκών Πολεμικών Τεχνών ‘Λέοντες’.

Φωτογραφία 2: Τσακώνικο σύμβολο στην αγιογραφία του Αγίου Γεωργίου του Μεγαλομάρτυρος στον Ιερό Ναό του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου.

Φωτογραφία 3: Τσάκωνες/ Λάκωνες ιππείς. Στις σημαίες φαίνονται τα σύμβολα τούς.

Φωτογραφία 4: Ελαφρύ ιππικό των Τσακώνων / Λακώνων . Στην σημαία φαίνεται το σύμβολο τους.

Φωτογραφία 5: Ανακτορική Φρουρά του Ιερού Παλατίου. Ξιφομάχος και Αναβιωτης της Ακαδημίας Ιστορικών Ευρωπαϊκών Πολεμικών Τεχνών ‘Λέοντες’.