«Έκατομβαιῶνος δέ πρώτη» του έτους 1296 φθάνουν τα νέα στην Κωνσταντινούπολη ότι ο Αρχιστράτηγος της Μ. Ασίας (πιγκέρνης) Αλέξιος Φιλανθρωπηνός στασίασε.
Ο ανηψιός του Ανδρόνικου Β΄, Φιλανθρωπηνός, είχε σταλεί εκεί επιτυγχάνοντας συνεχείς νίκες κατά των Τουρκομάνων. «Τό κύριον ἔρεισμα τοῦ στρατού, ὄν ἐκ τοῦ προχείρου συνεκρότησεν, ἦσαν τρισχίλιοι περίπου Κρῆτες», γράφει ο Παπαρηγόπουλος· απόγονοι όσων δεν ανέχονταν τον Ενετικό ζυγό και κατέφυγαν στην Μ. Ασία, όπου ο Ανδρόνικος Β΄ τους υπεσχέθη στέγη και μισθό (ρόγα). Ανακουφισμένοι πια από τις επιδρομές των ατάκτων των μπεηλικιών οι Ρωμαίοι της Ιωνίας υποστηρίζουν θερμά τον Φιλανθρωπηνό. Και πολλοί Τουρκομάνοι βλέποντας τις νίκες και την ικανότητα του στρατηγού αυτομολούν και τάσσονται με τη δύναμη του.
Αλλά ο Ανδρόνικος δεν πληρώνει.
Οι Κρήτες ζητούν από τον Φιλανθρωπηνό να στασιάσει και επικρατεί ανατραχή.
«διαγανακτοῦντες εἴ αὐτοί μεν διά πόνων χωροῦντες καί τῶν ἐσαεί κινδύνων ἔτέροις τήν ἔξουσίαν χαρίζονται, ἐκείνοι δ’ ἐν άνέσει τρυφῶντες»,
αγανακτούντες για τους πόνους και τις θυσίες, γράφει ο Παχύμερης, χαρίζοντας την εξουσία σε αυτούς που ζουν στις ανέσεις. Τα πολλά τοπικά μοναστήρια και οι ηγούμενοι συγκαταθέτουν στην παροχή των προμηθειών τους στο στράτευμα και μνημονεύουν το όνομα του Φιλανθρωπηνού αντί του Αυτοκράτορα:
«ήν δέ που καί μονναῖς παραβάλλη (πολλαί δ’ αύται καί μέγισται), οὐ βασιλέως ἦν όνομα τό μνημονευόμενον, ἀλλ’ αύτοῦ γε καί μόνου κατά τι κράτος άρχοντικόν καί αὐτοδέσποτον ὄνομα.»
«ἀφ’ ὦν καί πολλά δεσποτικῶς ἀφαιρούμενος τοῖς στρατιώταις παπεῖχεν, ἀσμένως τῶν ἐχόντων κατατιθεμένων.»
Πού πήγαν οι ρόγες όμως;
Το 1294 αναλαμβάνει Μεσάζων, «πρωθυπουργός», ο Νικηφόρος Χούμνος. Οποίος με «δωροδοκίες, πώληση αξιωμάτων και εκτεταμένη φορολογία», όπως γραφει ο Kazhdan, απεκόμισε τεράστια περιουσία· ειδικά εκτάσεις στη Μακεδονία. Μετά το 1305 όπου η Μ. Ασία χάνεται, αναλαμβάνει Μεσάζων ο αντίπαλος του Μετοχίτης, ο οποίος μέχρι το τέλος της βασιλείας του Ανδρόνικου γίνεται από τους πιο πλούσιους ανθρώπους της εναπομείνασας Αυτοκρατορίας. Στον ελεύθερο χρόνο τους και οι δύο εκπονούν μελέτες για τους Αρχαίους συγγραφείς και «χορηγούν» ψηφιδωτά.
Με τα λεφτά των φορολογουμένων, που μέσα στο χάος που ακολούθησε την προδοσία του Φιλανθρωπηνού από δωροδοκημένους Κρήτες αξιωματικούς του και τη διάλυση του Ρωμαϊκού στρατού, πολλοί καταφεύγουν με όσους Τούρκους υποστήριζαν τον Στρατηγό στα Μπεηλίκια.
Και το κωμικοτραγικό της υπόθεσης: Αφού οι παροικούντες το Παλάτιον ανέθεσαν στους Καταλανούς την υπεράσπιση της Μ. Ασίας, που στο τέλος κατασφάζουν και πουλούν δούλους τους Ρωμηούς, ανακαλούν τον γέροντα, τυφλωμένο Φιλανθρωπηνό ο οποίος καταλαμβάνει διπλωματικά τη Φιλαδέλφεια το 1327 και διάγει νίκες το 1336 στη Λέσβο κατά Λατίνων και Τούρκων.
Oxford Dictionary of Byzantium, Α. Kazhdan
Η παρουσία και το κίνημα του πιγκέρνη Αλεξίου Φιλανθρωπηνού στη Μικρά Ασία (1293-1295), Β. Γεωργιάδου
ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΣΕΛΙΔΑ FACEBOOK ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
