Γράφει ο Μανώλης Χατζημανώλης*
Το 455 π.Χ η Ρώμη ήταν πολιτικά διχασμένη για ακόμα μία φορά. Τα κύρια ζητήματα της σύγκρουσης των λαϊκών πληβείων με την τάξη των αριστοκρατών πατρικίων ήταν κυρίως δύο: Αφενός το αγροτικό ζήτημα. Σύμφωνα με την απογραφή (census) του 458 π.Χ η πόλη διέθετε 132.409 πολίτες [Λίβιος] εκ των οποίων οι περισσότεροι δεν διέθεταν έγγειο ιδιοκτησία. Βασικό αίτημά τους λοιπόν ήταν ο αναδασμός της γης, κάτι που φυσικά οι πατρίκιοι γαιοκτήμονες ούτε καν ήθελαν να συζητήσουν και που πυροδοτούσε συνεχώς διενέξεις μεταξύ των δύο τάξεων.
Το δεύτερο αίτημα των πληβείων αφορούσε την σύνταξη ενός κώδικα νόμων απέναντι στον οποίον όλοι οι πολίτες θα ήταν ίσοι. Έως τότε ίσχυε το εθιμικό δίκαιο το οποίο γνώριζαν και εφάρμοζαν κατά το δοκούν οι μορφωμένοι αριστοκράτες της Ρώμης, ενώ οι πληβείοι ήταν έκθετοι στις αυθαιρεσίες των δύο αριστοκρατών υπάτων (consules/”σύμβουλοι”) που ασκούσαν την εκτελεστική εξουσία στην πόλη. Μετά την Πρώτη Απόσχιση των Πληβείων τα έτη 495-493, οι τελευταίοι είχαν εξασφαλίσει τo δικαίωμα εκλογής αρχικά πέντε και στην συνέχεια δέκα δημάρχων (tribuni plebis), λαϊκών αρχόντων που θα λειτουργούσαν ως θεσμικό αντίβαρο προς την εξουσία των πατρικίων και διέθεταν δικαίωμα αρνησικυρίας απέναντι στις αποφάσεις των υπάτων και της Συγκλήτου. Δεν ήταν μάλιστα σπάνιο το φαινόμενο να προσάγονται πρώην ύπατοι σε δίκη από τους δημάρχους και να καταδικάζονται σε εξοντωτικά πρόστιμα από την φυλέτιδα εκκλησία (comitia tributa), όπου κυριαρχούσαν οι ψήφοι των αριθμητικά πολυπληθέστερων πληβείων. Η σχεδόν συνεχής διένεξη μεταξύ των δύο παράλληλων θεσμών θα χαρακτήριζε την πολιτική ιστορία της Ρώμης κατά τον 5ο αιώνα π.Χ.
Παράλληλα οι πληβείοι ήταν αυτοί που επωμίζονταν το κύριο βάρος των πολέμων της Ρώμης, έχοντας να αντιμετωπίζουν τις σχεδόν σε ετήσια βάση επιδρομές των Ουόλσκων του Λατίου και των ορεσίβιων Σαβίνων και Αίκουων, καθώς η τάξη των αγροτών ήταν αυτή που στελέχωνε κατά κύριο λόγο τις λεγεώνες της πόλης.
Χαρακτηριστική του αισθήματος της αδικίας που βίωνε η μεγάλη πλειοψηφία των Ρωμαίων πολιτών, που ενώ έδιναν το αίμα τους για την πόλη που τους είχε γεννήσει αντιμετωπίζονταν από τις αρχές της ως πολίτες δεύτερης διαλογής, είναι η μαρτυρία του βετεράνου Λούκιου Σίκκιου Δεντάτου, όπως διασώζεται από τον Διονύσιο Αλικαρνασσέα στο Βιβλίο X των Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων του:
“Aν επέλεγα ω πληβείοι να απαριθμήσω τα κατορθώματά μου ένα προς ένα, μία μέρα δεν θα μου αρκούσε. Ως εκ τούτου θα κάνω μια απλή περίληψη με όσα λιγότερα λόγια μπορώ. Αυτή είναι η τεσσαρακοστή χρονιά που εκστρατεύω για την πατρίδα μου και η τριακοστή που θα έχω κάποια στρατιωτική διοίκηση, κάποιες φορές μια κοόρτη (σημ. 500-800 άνδρες), άλλες μια ολόκληρη λεγεώνα (4.000 άνδρες), ξεκινώντας κατά το έτος της υπατείας του Γάιου Ακουιλίου και του Τίτου Σίκκιου, στους οποίους η Σύγκλητος είχε αναθέσει τον πόλεμο εναντίον των Ουόλσκων. Ήμουν τότε 27 ετών και σε βαθμό ακόμα κατώτερος από έναν εκατόνταρχο, όταν κατά την υποχώρηση σε μια μεγάλη μάχη, όπου ο διοικητής της κοόρτης είχε φονευθεί και τα λάβαρα είχαν βρεθεί στα χέρια του εχθρού, εγώ μόνος εκθέτοντας τον εαυτό μου για λογαριασμό όλων ανέκτησα τα λάβαρα για την κοόρτη, απώθησα τον εχθρό και ήμουν ξεκάθαρα αυτός που έσωσε τους εκατόνταρχους από αέναη ατίμωση -που θα καθιστούσε τις ζωές τους χειρότερες από τον θάνατο- όπως και οι ίδιοι παραδέχθηκαν στεφανώνοντάς με με χρυσό στεφάνι και με τον ύπατο Σίκκιο, που με διόρισε διοικητή της κοόρτης, μάρτυρα. Και σε μια άλλη μάχη, στην οποία έτυχε ο primus pilus (σημ. ο αρχαιότερος εκατόνταρχος της πρώτης κοόρτης της λεγεώνας) να πέσει στο έδαφος και ο αετός της λεγεώνας να πέσει σε εχθρικά χέρια, πολέμησα κατά τον ίδιο τρόπο προς υπεράσπιση ολόκληρης της λεγεώνας, ανέκτησα τον αετό και έσωσα τον primus pilus. Ως ανταπόδοση της βοήθειας που του έδωσα τότε ζήτησε να παραιτηθεί από την διοίκησή του υπέρ μου και να μου παραχωρήσει τον αετό. Όμως αρνήθηκα και τα δυο, καθώς ήμουν απρόθυμος να στερήσω τον άνθρωπο που του είχα σώσει τη ζωή από τις τιμές που απολάμβανε και την ικανοποίηση που αντλούσε από αυτές. Και ο ύπατος ευχαριστημένος από την συμπεριφορά μου μου έδωσε την θέση του primus pilus στην Λεγεώνα Ι, που είχε χάσει τον διοικητή της στην μάχη.
Αυτές ω πληβείοι είναι οι ευγενείς πράξεις που μου χάρισαν διάκριση και προαγωγές. Όταν πλέον είχα ήδη κερδίσει περικλεή δόξα και ήμουν διάσημος, υπέμεινα και τις κακουχίες όλων των άλλων συγκρούσεων, νιώθοντας ντροπή να αμαυρώσω την μνήμη των τιμών και της εύνοιας που είχα λάβει λόγω των προηγούμενων πράξεών μου. Και από τότε συνέχισα να συμμετέχω στις εκστρατείες και να υπομένω τις αντιξοότητες άφοβα και χωρίς να λογαριάζω τον κίνδυνο. Από όλες αυτές τις εκστρατείες έλαβα βραβεία ανδρείας, λάφυρα, στεφάνια και άλλες τιμές από τους υπάτους. Κοντολογίς, στα σαράντα χρόνια που συνέχισα να υπηρετώ πολέμησα σε περίπου εκατόν είκοσι μάχες και έλαβα σαράντα πέντε λαβωματιές, όλες μπροστά και καμία πίσω. Δώδεκα από αυτές τις απέκτησα σε μια μέρα, όταν ο Ερδόνιος ο Σαβίνος κατέλαβε την ακρόπολη και το Καπιτώλιο. Ως ανταμοιβές για την ανδρεία μου κέρδισα από αυτούς τους αγώνες δεκατέσσερις coronae civicae, που μου απένειμαν αυτοί που έσωσα στις μάχες, τρεις coronae murales επειδή αναρριχήθηκα πρώτος και κράτησα εχθρικά τείχη και οχτώ ακόμα για τα κατορθώματά μου στο πεδίο της μάχης, τα οποία μου απένειμαν οι στρατηγοί. Και κοντά σε αυτά ογδοντα οκτώ χρυσά κολάρα, εκατόν εξήντα χρυσά βραχιόλια, δεκαοχτώ λόγχες, εικοσι πέντε έξοχα παράσημα… -λείπει αρχαίο κείμενο- …εκ των οποίων εννέα αντιμετώπισα εθελοντικά και νίκησα όταν προκάλεσαν κάποιον από τους άντρες μας σε μονομαχία. Παρόλα αυτά, πολίτες, αυτός ο Σίκκιος, που έχει υπηρετήσει τόσα χρόνια την άμυνά σας, πολέμησε σε τόσες μάχες, τιμήθηκε με τόσα έπαθλα ανδρείας, που ποτέ δεν απαρνήθηκε ή απέφυγε κίνδυνο, αλλά… -λείπει κείμενο- …σε κατά παράταξη μάχες και εφόδους σε τειχισμένες πόλεις, ανάμεσα σε πεζούς και μεταξύ ιππέων, με όλους, με λίγους και μόνος, που το σώμα του είναι καλυμμένο με πληγές και ο οποίος έχει συνεισφέρει στο να κερδίσει η πατρίδα του άφθονη εύφορη γη, που έχετε πάρει τόσο από τους Τυρρηνούς όσο και από τους Σαβίνους και την οποία κατέχετε μετά τις νίκες εναντίον των Αίκουων, των Ουόλσκων και των Πομετίων, αυτός ο Σίκκιος λέγω δεν έχει λάβει ούτε ελάχιστο μέρος από αυτήν την γη για τον ίδιο, ούτε κανένας άλλος από εσάς ω πληβείοι που έχετε μοιραστεί τις ίδιες αντιξοότητες. Αλλά οι πιο βίαιοι και ξεδιάντροποι άνδρες της πόλης κρατούν τα καλύτερα μέρη της και τα απολαμβάνουν πολλά χρόνια τώρα, χωρίς να τα έχουν λάβει ως δώρο από εσάς ή να τα έχουν αγοράσει ή να έχουν να επιδείξουν κάποιον άλλον νόμιμο τίτλο ιδιοκτησίας. Αν πράγματι είχαν υποστεί ανάλογες κακουχίες με εμάς τους υπόλοιπους όταν κερδίζαμε αυτή την γη και είχαν τότε απαιτήσει να λάβουν ένα μεγαλύτερο μερίδιο αυτής από εμάς, ακόμα κι έτσι παρόλο που δεν θα ήταν ούτε δίκαιο ούτε δημοκρατικό οι λίγοι να οικειοποιούνται αυτό που ανήκει σε όλους η απληστία αυτών των ανδρών θα μπορούσε τουλάχιστον να δικαιολογηθεί. Αλλά, όταν ενώ δεν έχουν να επιδείξουν κάποιο μεγάλο ή τολμηρό κατόρθωμα για το οποίο άρπαξαν βίαια αυτά που μας ανήκουν συμπεριφέρονται κατά αυτόν τον ξεδιάντροπο τρόπο και ακόμα κι όταν καταδικάζονται δεν τα εγκαταλείπουν, ποιός μπορεί να το ανεχθεί;
Ελάτε λοιπόν, αν κάτι από αυτά που έχω πει είναι ψευδές, για όνομα του θεού ας έρθει κάποιος από αυτούς τους μεγάλους άνδρες να μας δείξει σε ποιά ένδοξα και ευγενή κατορθώματα βασίζεται για να διεκδικεί μεγαλύτερο μερίδιο γης από ό,τι εγώ. Έχει υπηρετήσει πιο πολλά χρόνια, πολέμησε σε περισσότερες μάχες, απέκτησε πιο πολλές πληγές ή με ξεπέρασε σε αριθμό στεφάνων, διακρίσεων, λαφύρων και άλλων διακριτικών νίκης και γενικά έχει αποδειχθεί άνδρας εξαιτίας του οποίου οι εχθροί μας αποδυναμώθηκαν και η χώρα μας έγινε ενδοξότερη και ισχυρότερη; Μάλλον ας μας δείξει το ένα δέκατο από όσα σας έχω παραθέσει εγώ. Αλλά από αυτούς η πλειοψηφία δεν θα μπορούσε να επιτύχει ούτε το ελάχιστο μέρος από τους δικούς μου άθλους. Και μερικοί θα αποδεικνυόταν πως έχουν καταφέρει λιγότερα και από τον πιο ανάξιο πληβείο. Γιατί η λαμπρότητά τους δεν βασίζεται στα χέρια τους, αλλά στα λόγια, ούτε η δύναμή τους ασκήθηκε πάνω στους εχθρούς, αλλά εναντίον των φίλων τους. Και θεωρούν την πολιτεία στην οποία κατοικούν όχι σαν να ανήκει σε όλους εξίσου, αλλά σαν δική τους ιδιοκτησία -σαν να μην είχαν την δική μας βοήθεια όταν απελευθερώθηκαν από την τυραννία, αλλά σαν να έχουν λάβει εμάς ως κληροδότημα από τους τυράννους. Δεν θα αναφέρω τις άλλες προσβολές, μικρές και μεγάλες, τις οποίες εξακολουθούν μας κάνουν και τις οποίες όλοι γνωρίζετε. Αλλά μέσα στην αλαζονεία τους μας απαγορεύουν ακόμα και να μιλήσουμε ελεύθερα για την πατρίδα μας ή ακόμα και να ανοίξουμε τα στόματά μας. Αλλά ορίστε, κατηγόρησαν τον Σπούριο Κάσσιο, τον πρώτο που πρότεινε τον αναδασμό της γης, έναν άνθρωπο που είχε τιμηθεί με τρεις υπατείες και δύο λαμπρότατους θριάμβους και επέδειξε ανώτερη ικανότητα τόσο σε στρατιωτικά εγχειρήματα όσο και στην πολιτική από οποιονδήποτε της εποχής του (σημ. από το 502 π.Χ που έλαβε την πρώτη υπατεία μέχρι τον θάνατό του το 485 π.Χ) -αυτός ο άνθρωπος λέγω κατηγορήθηκε πως αποσκοπούσε στην τυραννία και ηττήθηκε με ψευδείς μαρτυρίες, για κανέναν άλλον λόγο παρά για το ότι ήταν φίλος της πατρίδας και του λαού και τον εξόντωσαν ρίχνοντάς τον από τον βράχο. Και πάλι, όταν ο Γάϊος Γενούκιος, ένας από τους δημάρχους μας, επανέφερε το ίδιο μέτρο μετά από έντεκα χρόνια και κάλεσε τους υπάτους του προηγούμενου έτους σε δίκη (σημ. το 473 π.Χ) για την αμέλειά τους να θέσουν σε εφαρμογή το διάταγμα της Συγκλήτου για τον διορισμό επιτρόπων για να μοιράσουν την γη, επειδή δεν μπορούσαν να τον καταστρέψουν φανερά, τον ξεφορτώθηκαν δόλια την ημέρα πριν την δίκη. Κατά συνέπεια μεγάλος φόβος κυρίευσε τους επόμενους δημάρχους και κανείς τους έκτοτε δεν έχει εκθέσει τον εαυτό του σε τέτοιο κίνδυνο, αλλά εδώ και τριάντα χρόνια τώρα υπομένουμε αυτή την συμπεριφορά, σαν να είμαστε ανίσχυροι κάτω από κάποια τυραννία. Τα άλλα πράγματα θα τα προσπεράσω. Αλλά και οι τωρινοί σας αξιωματούχοι, επειδή θεώρησαν καθήκον τους να βοηθούν όσους πληβείους καταπιέζονται, παρά την ιερότητα και την ασυλία που τους έχετε αποδώσει δια νόμου, ποιά φριχτή συμπεριφορά δεν έχουν υποστεί; Δεν εκδιωχθηκαν από την αγορά με χτυπήματα, κλωτσιές και κάθε είδους προσβολή; Κι εσείς ανέχεστε τέτοια συμπεριφορά και δεν αναζητείτε τρόπους να εκδικηθείτε τους δράστες, τουλάχιστον με τις ψήφους σας, με τις οποίες μόνο μπορείτε να αποδείξετε την ελευθερία σας; Μα ακόμα και τώρα, ω πληβείοι, επιδείξτε θάρρος που αρμόζει σε ελεύθερους άνδρες και, τώρα που οι δήμαρχοι τον προτείνουν, κυρώστε τον αγροτικό νόμο, μη ανεχόμενοι ούτε λέξη από όσους έχουν την αντίθετη γνώμη. Όσο για εσάς δήμαρχοι, δεν χρειάζεστε παρότρυνση για να το κάνετε αυτό, αφού εσείς το ξεκινήσατε και καλώς ως τώρα δεν έχετε υποκύψει. Και εάν οι εγωιστές και ξεδιάντροποι νεαροί σας εμποδίσουν αναποδογυρίζοντας τις κάλπες, αρπάζοντας τα ψηφοδέλτια ή προκαλώντας άλλου είδους ταραχές σχετικά με την ψηφοφορία, δείξτε τους την ισχύ του αξιώματός σας. Και από την στιγμή που δεν μπορείτε να καθαιρέσετε τους υπάτους, υπάγετε σε δίκη τους ιδιώτες που χρησιμοποιούν ως πράκτορές τους και ζητήστε την ψήφο του λαού για την τύχη τους, αφού τους κατηγορήσετε για απόπειρα παραβίασης και ανατροπής του αξιώματός σας κόντρα στους ιερούς νόμους”
Τα κατορθώματα δεν θα τελείωναν εδώ για τον τολμηρό Λούκιο Σίκκιο. Το ίδιο έτος θα διακρινόταν ως επικεφαλής οκτακοσίων εθελοντών βετεράνων σε μάχη κατά των Αίκουων, ενώ τον επόμενο χρόνο θα εκλεγόταν δήμαρχος και θα επέβαλε πρόστιμο δέκα χιλιάδων άσσων στον ύπατο του προηγούμενου έτους Τίτο Ρωμίλιο για την απαράδεκτη διοίκησή του τόσο στην ειρήνη όσο και στον πόλεμο. Δολοφονήθηκε μετά την λήξη της δημαρχίας του λόγω της αντιπολίτευσης που ασκούσε προς την Δεκανδρία που μετά από αγώνες ετών των πληβείων ανέλαβε την κωδικοποίηση της ρωμαϊκής νομοθεσίας.
Διαχειριστής της FB ομάδας Ελληνική και Παγκόσμια Στρατιωτική Ιστορία
