ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821: Η εκστρατεία του Μωρέως 1828-1829

Στάθης Βασιλείου

Τον Απρίλιο του 1828, έξι μόλις μήνες από την ναυμαχία του Ναυαρίνου, ένα ισχυρό απόσπασμα Γαλλικού στρατού αποβιβάστηκε στα παράλια της Πελοποννήσου. Ήταν ο προπομπός μιας εκστρατείας που θα έμενε στην ιστορία ως «η εκστρατεία του Μωρέως». Αν και δεν οδήγησε σε εντυπωσιακές μάχες και κρίσιμες αναμετρήσεις, η παρουσία του γαλλικού στρατού ήταν καθοριστική για την εκδίωξη του Αιγιπτιακού στρατού και την σταθεροποίηση του Ελληνικού κράτους μέχρι την έλευση του Όθωνα.

Η αποστολή στρατιωτικής δύναμης ικανής να επιβάλει και να περιφρουρήσει την ειρήνη στην επαναστατημένη Ελλάδα ήταν το φυσικό επακόλουθο της ευρωπαϊκής πολιτικής στο «ελληνικό ζήτημα». Έχοντας μεταστρέψει την πολιτική τους έναντι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ιδίως μετά τις πρώτες επιτυχίες των Ελλήνων και την αποστροφή που προκάλεσαν στην Ευρώπη οι φρικαλεότητες των Τούρκων, Ρωσία, Γαλλία και Μεγάλη Βρετανία ήταν έτοιμες να αναλάβουν τολμηρές πρωτοβουλίες στην Ανατολή. Με την Πρωσία να απέχει από τα αυστηρώς περιφερειακά της θέματα, απέμενε μόνο στην Αυστρία του Μέττερνιχ να αναγνωρίσει ότι τα φιλόδοξα σχέδιά της να ελέγξουν τα ευρωπαϊκά πράγματα μέσω της «Ιερής Συμμαχίας» είχαν ναυαγήσει μαζί με τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στο Ναυαρίνο. Ωστόσο, η νέα πολιτική πραγματικότητα παρέμενε ακόμα ρευστή. Αν και μόλις τρεις, οι Δυνάμεις δεν χαρακτηρίζονταν από ομοφωνία. Ανάμεσα στην συντηρητική Αγγλία, που επιθυμούσε μια πολιτική κατά το δυνατόν ίσων αποστάσεων μεταξύ των εμπολέμων, η οποία θα κλόνιζε αλλά δεν θα αποδυνάμωνε την Οθωμανική Πύλη και την ενεργητική πολιτική του νέου Τσάρου Νικολάου του Α΄, ο οποίος δεν δίστασε να κηρύξει τον πόλεμο κατά των Τούρκων -τον τέταρτο μέσα σε διάστημα 50 ετών- προς κατάληψη των Στενών της Κωνσταντινούπολης και ολικής αποδόμησης των Οθωμανών, η φιλελεύθερη Γαλλία αποφάσιζε υπέρ της αποστολής στρατού για την εκκαθάριση της Πελοποννήσου από τα αιγυπτιακά στρατεύματα που απειλούσαν ακόμα την βιωσιμότητα του ελληνικού κράτους.

Το 1825, κατόπιν συμφωνίας με τον Σουλτάνο, οι δυνάμεις του Ιμπραήμ πασά, αποβιβάζονται στην Πελοπόννησο με σκοπό την κατάπνιξη της επανάστασης των Ελλήνων. Ως αντάλλαγμα, ο Χεδίβης της Αιγύπτου Μωχάμετ Άλη θα προσαρτούσε στην εντολή του την Κρήτη, την Κύπρο, την Πελοπόννησο και την Συρία. Η δράση της στρατιάς του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, λίγο έλειψε να εκμηδενίσει το έτσι κι αλλιώς εξασθενημένο από την υπερπροσπάθεια και τις εμφύλιες διαμάχες ελληνικό επαναστατικό κίνημα. Οργανωμένος με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα και υπό την καθοδήγηση πολλών Γάλλων βετεράνων των ναπολεοντείων εκστρατειών, ο τακτικός αιγυπτιακός στρατός υπερίσχυσε εύκολα επί των ελληνικών ελαφρών σωμάτων, σπέρνοντας ένα κύμα τρόμου και δέους στους άμαχους πληθυσμούς.

Η επανάσταση έφτασε σε σημείο εκπνοής της το επόμενο έτος με την πτώση του Μεσολογγίου (Απρίλιος 1826). Ωστόσο το ισχυρό φιλελληνικό κίνημα στην Ευρώπη έδωσε την απαραίτητη ώθηση στις ευρωπαϊκές να παρέμβουν δυναμικά. Τον Ιούλιο του 1827 Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία αναγνωρίζουν δια συνθήκης στο Λονδίνο την ανεξαρτησία της Ελλάδος. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, στα πλαίσια εφαρμογής κατάπαυσης του πυρός ο ενωμένος στόλος των τριών Δυνάμεων καταναυμαχεί τον ελλιμενισμένο στο Ναυαρίνο τουρκοαιγυπτιακό στόλο. Ο κύβος έχει ριφθεί για τον Ιμπραήμ και τα στρατεύματά του. Απομονωμένος σε μια μικρή γεωγραφικά και άγονη περιοχή, στερούμενος του ναυτικού ανεφοδιασμού και κυκλωμένος από αντάρτικα σώματα στα ορεινά, ο χρόνος μετρά πλέον εναντίον του. Παρά την καταστροφή του στόλου, ο Ιμπραήμ παρέτασε ένα ισχυρό και αδιαφιλονίκητο στράτευμα στην κεντρική και δυτική Πελοπόννησο. Η εκδίωξή του ήταν απαραίτητη για να αποκτήσει το νεοπαγές κράτος υπόσταση και ασφάλεια.

Προς τον σκοπό αυτό οι Δυνάμεις έδρασαν ξεχωριστά, σύμφωνα με τα συμφέροντα και τις αντιλήψεις τους. Η αδιαλλαξία του Σουλτάνου και η επιδείνωση των διπλωματικών σχέσεων με τους συμμάχους μετά το Ναυαρίνο, που οδήγησε σε αποχώρηση των πρεσβευτών των τριών Δυνάμεων από την Κωνσταντινούπολη, οδήγησε τον ορμητικό Τσάρο Νικόλαο σε κήρυξη γενικού πολέμου κατά της Πύλης. Τον Ιούνιο του 1828, 92.000 Ρώσοι στρατιώτες πέρασαν τον Προύθο για ακόμα μια φορά και βάδισαν προς την έδρα του Σουλτάνου.

Η γενίκευση του πολέμου και η πιθανότητα διάλυσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και εξόδου των Ρώσων στη Μεσόγειο ώθησαν Άγγλους και Γάλλους σε δραστικές ενέργειες. Ο ναύαρχος Σερ Έντουαρντ Κόδριγκτον κατέπλευσε τον Αύγουστο στην Αλεξάνδρεια όπου ήρθε σε συνεννόηση με τον Μωχάμετ Άλη να διαθέσει τα απαραίτητα μεταγωγικά μέσα στον Ιμπραήμ να αποσυρθεί από τον Μωριά υπό την κάλυψη του συμμαχικού στόλου και στρατού. Ο Κόδριγκτον πέτυχε –με την απειλή ακόμα και ναυτικού βομβαρδισμού- να πείσει τον Χεδίβη, ότι η πτώση του Σουλτάνου και η κυριαρχία των Ρώσων στην Μεσόγειο και τα Στενά ενώ ο στρατός και ο διάδοχός του βρίσκονταν αποκλεισμένοι στην Ελλάδα, μόνο προς το συμφέρον του δεν ήταν.

Στο μεταξύ, η γαλλική κυβέρνηση αποφάσισε την αποστολή γαλλικού στρατού στην Πελοπόννησο προς εκκαθάριση των τουρκοαιγυπτιακών στρατευμάτων. Η επιχείρηση που έμεινε στην ιστορία ως «εκστρατεία του Μωρέως» περιβλήθηκε από ένα πέπλο ρομαντισμού και ενδιαφέροντος πέρα από πολιτικά καθαρά κριτήρια. Η γοητεία της Ανατολής, η έλξη της κλασσικής Ελλάδας και η ανάμνηση του Ναπολέοντα που εκστράτευσε στην Αίγυπτο με τη συνοδεία πολυπληθούς επιστημονικού επιτελείου ώθησε τον διοικητή του εκστρατευτικού σώματος, αντιστράτηγο Νικολά-Ζοζέφ Μαιζόν, βετεράνο πολλών εκστρατειών, να εντάξει μια αντίστοιχη ομάδα στο σώμα, που αποτελείτο από 14.000 περίπου άνδρες. Με τους Ρώσους να έχουν ήδη εμπλακεί σε μάχες στην ανατολική βαλκανική και τους Άγγλους να παραμένουν απρόθυμοι να συμμετάσχουν, το γαλλικό εκστρατευτικό σώμα αποτελούμενο από τρείς ταξιαρχίες, με 8 συντάγματα πεζικού της γραμμής, ένα σύνταγμα ελαφρού πεζικού, ένα έφιππο σύνταγμα κυνηγών, δύο συνταγματα πεδινού και τρία πολιορκητικού πυροβολικού καθώς και δύο λόχους σκαπανέων και υπονομευτών, αναχώρησε τμηματικά στα τέλη Αυγούστου του 1828 για τον Μωριά.

Στις 29 Αυγούστου, ο γαλλικός στολίσκος ενώθηκε με τον συμμαχικό στόλο στο Ναυαρίνο αλλά η ανάπτυξη του αιγυπτιακού στρατού έξω από τη Μεθώνη ώθησε τους επικεφαλής να αποβιβάσουν τους άνδρες τους στον κόλπο της Κορώνης. Εκεί ο Μαιζόν συναντήθηκε με τον Καποδίστρια και τον Κολοκοτρώνη και έστειλε επιστολή στον Ιμπραήμ να αποχωρήσει με τον στρατό του απελευθερώνοντας τους αιχμαλώτους σύμφωνα με όσα είχε συνομολογήσει ο Χεδίβης στην Αλεξάνδρεια. Ο Ιμπραήμ, αν και απρόθυμα-πιθανώς διότι δεν θεωρούσε ότι είχε ηττηθεί-άρχισε να αποσύρεται. Προηγουμένως ξέσπασε στην Τριπολιτσά, την οποία εκθεμελίωσε μαζί με τις οχυρώσεις της. Τόσο ο Μαιζόν, όσο και ο Καποδίστριας με τον Κολοκοτρώνη έδωσαν μεγάλη προσοχή ώστε η εκκένωση να γίνει με τάξη. Ο Κολοκοτρώνης και ο Νικηταράς συνόδευσαν προσωπικά με τα σώματά τους τα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα για να μην χτυπηθούν από Έλληνες μαχητές που φύλασαν τις στενωπούς.

Από τους 40.000 περίπου Αιγυπτίους που ήρθαν στην Πελοπόννησο, περίπου 15-20000 αναφέρεται ότι απέμειναν, πολλοί σακατεμένοι από τις ασθένειες. Ο συμμαχικός στόλος συνόδευσε τα τελευταία πλοία με τον ίδιο τον Ιμπραήμ στην Αλεξάνδρεια. Οι όμοια Τούρκοι πέρασαν με συνοδεία Πελοπονησίων και ενώθηκαν με τον στρατό του Κιουταχή στην Στερεά Ελλάδα, ενώ οι Αλβανοί μισθοφόροι είχαν από μήνες εγκαταλείψει τον Ιμπραήμ αφού καθυστερούσε να αποδώσει τους μισθούς τους. Ο γαλλικός στρατός προήλασε ανεμπόδιστα και παρελάμβανε το ένα κάστρο μετά το άλλο χωρίς μάχη. Η γαλλική σημαία υψώθηκε στη θέση της ημισελήνου σε Νεόκαστρο, Μεθώνη, Κορώνη, μόνο στην Πάτρα και στο Ρίο προέβαλαν μικρή αντίσταση. Οι Γάλλοι εκτέλεσαν αστυνομικά καθήκοντα σε όλον τον Μωριά για έναν περίπου χρόνο, σε μια εποχή που τα πάθη και οι έριδες μεταξύ Ελλήνων άναβαν και πάλι απουσία κοινού εχθρού. Ο Μαιζόν και το μεγαλύτερο μέρος της στρατειάς επέστρεψαν στη Γαλλία ένα χρόνο αργότερα.

Πίσω παρέμεινε μια ικανή δύναμη και η «επιστημονική ομάδα» αποτελούμενη από ζωγράφους, αρχιτέκτονες, βοτανολόγους, εντομολόγους, γεωγράφους και καλλιτέχνες για την αποτύπωση του φυσικού κάλους και των αρχαιολογικών θησαυρών του Μωρέως. Η συμμετοχή τους και το πλούσιο έργο τους έδωσε τροφή στο γαλλικό κοινό για την αχαρτογράφητη ομορφιά μιας Ελλάδος που για αιώνες γνώριζαν μόνο από τα έργα των αρχαίων. Σαν αποτέλεσμα της έρευνάς τους ιδρύθηκε το 1841 στους πρόποδες του Λυκαβητού η Γαλλική Σχολή Αθηνών (École Française d’Athènes), «δια την συστηματικήν όσο και μόνιμην συνέχειαν του έργου που τόσο ενδόξως και ευτυχώς ξεκίνησε η εκστρατεία του Μωρέως», η αρχαιότερη ξένη σχολή στην Ελλάδα. Οι τελευταίοι Γάλλοι στρατιώτες παρέμειναν στην Ελλάδα μέχρι την Άφιξη του Όθωνα το 1833. Αν και δεν ενεπλάκησαν σε δραματικές μάχες η δράση τους υπήρξε παραπάνω από καταλυτική για να μην βυθιστεί η Ελλάδα σε άλλον έναν εμφύλιο πόλεμο. Στα λόγια του στρατηγού Μακρυγιάννη «…αυτοί οι γενναίοι Γάλλοι προφύλαξαν την ειρήνη…» φαίνεται η εκτίμηση και η αξία για το έργο του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος. Ο Μαιζόν τιμήθηκε για την προσφορά του από τον βασιλιά Λουδοβίκο I΄ με τον τίτλο του στρατάρχη της Γαλλίας, αλλά ο σκωπτικός χαρακτήρας των συμπατριωτών του και το γεγονός ότι τα γαλλικά όπλα επέστρεψαν «άκαπνα» από την εκστρατεία του επεφύλαξαν περιπαικτικά σχόλια διόλου ένδοξα όπως του κορσικανού του πάτρωνα:

Δεν μου άρεσε ποτέ να χοροπηδώ από χαρά,

Και για να φωτίσω ετούτη μου τη βραδυά,

Μ’ ένα τραγούδι θα διασκεδάσω,

Με την εκστρατεία στο Μωριά:

Κι ύστερα ευθύς το τραγούδι αυτό θα στείλω,

Στον κύριο Μαρκήσιο τον Μαιζόν.

Το τηλεγράφημα κράζει: ημερησία αναφορά

«Η της Ελλάδος απελευθέρωση»

τούτο το νέο είδος ψαριού

Κάθε ανόητος το χάβει με τη σειρά του

Οι εφημερίδες με λέσχη ομοιάζουν,

Και το τηλεγράφημα λέει: «Φαίνεται

πως είν’ καλό, όλοι μαζί να φωνασκούν»

Και του διαλόγου ο στρατηγός

Τον αορτήρα βάζει μπρος,

Αυτόν που αγόρασε στους σεντονάδες

Κράζει ψευτοπαληκαρίσια

Πόλεμος, πόλεμος, πόλεμος!

(ελεύθερη μετάφραση εκ πρωτοτύπου: Ευστάθιος Βασιλείου)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Εκδοτική Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ΄ σσ.461-508, Αθήνα 2000

• Παπαρρηγόπουλου Κ., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, National Geographic Society, τ. 20 σσ. 179-184, Αθήνα 2009

• Λάσκαρη Σ., Διπλωματική Ιστορία της Ελλάδος 1821-1914, σσ. 10-39, Αθήνα 1947

• Τρικούπη Σ., Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. Δ΄, σσ. 298-305, Αθήνα 1968

• Βαλέτα Γ.,Τερτσέτη Άπαντα, Κολοκοτρώνη Απομνημονεύματα, τ. Γ΄, σς. 195-206,έκδοση 3η, Αθήνα 1967

• Bibliothèque nationale de France, l’ Expédition de Morée…Pot-Pourri 1829, http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6113335w.r=Exp%C3%A9dition+de+Mor%C3%A9e.langEN

• Bibliothèque nationale de France, Dépêches télégraphiques . Détails exacts du départ et de l’embarquement d’une division de troupes Française, pour l’ Expédition de Morée, http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k4248543.r=Exp%C3%A9dition+de+Mor%C3%A9e.langEN

historical-quest.com