Ορθοδοξία και Γεωπολιτική στην καθ’ ημάς Ανατολή: Γράμμα από το 1991

Κωνσταντίνος Χολέβας, από το περιοδικό Ελλοπία τ. 8, Χειμώνας 1991-1992, σελ. 20-21.

Το άρθρο αυτό είναι σχεδόν 30 ετών. Παρ’ ότι η αξία του είναι κυρίως ιστορική, φωτίζει την διαχρονική αδυναμία ή, καλύτερα, αδιαφορία της ελληνικής πολιτικής για την αξιολόγηση και αξιοποίηση της ορθόδοξης-βυζαντινής κληρονομιάς για την ανάληψη διεθνών δράσεων και πρωτοβουλιών.

«Τήν επόμενη φορά πού θά περικυκλώσουμε το Πατριαρχείο θά έγκαθιδρύσουμε Τούρκο Πατριάρχη». Δήλωση τοΰ άρχηγοΰ της Κινήσεως ύπέρ των Μουσουλμάνων τής Δυτ. Θράκης, Κωνσταντινούπολη, Αύγουστος 1991.

«Έγώ Σέρβος γεννήθηκα, Γραικός θέ νά πεθάνω». Μητροπολίτης Νόβισαντ της Σέρβικης ’Ορθόδοξης Εκκλησίας κ. Ειρηναίος Μπούλοβιτς στό Συνέδριο γιά τή Μακεδονία, Βέροια, Σεπτέμβριος 1991.

Δύο δηλώσεις, οί όποιες συνδυαζό-μενες μέ πολυάριθμα άλλα γεγονότα στόν χώρο της Βαλκανικής καί τής ’Ανατολικής Εύρώπης, καταδεικνύουν πόσο σημαντικός πνευματικός καί γεωπολιτικός παράγοντας καθίσταται ολοένα καί περισσότερο ή ’Ορθοδοξία. ’Ασχέτως δέ τής προσωπικής σχέσεως τοΰ καθενός μέ τήν Πίστη καί τήν ’Εκκλησία, είναι οφθαλμοφανές καί γενικώς άποδεκτό ότι ή εθνική μας στρατηγική κατά τήν καυτή δεκαετία 1991 -2000 πρέπει άπαραιτήτως νά λάβει ύπ’ όψιν της τήν δυναμική τής ’Ορθοδοξίας στόν τομέα τών διεθνών σχέσεων.Γιά τούς Έλληνες άκόμη καί σήμερα ή ’Ορθόδοξη Παράδοση άποτελεί άκλόνητο θεμέλιο έθνικής έπιβιώσεως καί άναπόσπαστο συστατικό έθνικής ταυτότητας καί πολιτιστικής ίδιοπροσωπίας, όπως φαίνεται καί άπό τήν δομή καί οργάνωση τών κοινοτήτων έκτος Ελλάδος. Κοινοτήτων πού έμπλουτίζονται συνεχώς όχι μόνο μέ τίς εύχάριστες έκπλήξεις πού μάς έπιφυλάσσει συνεχώς ό Ελληνισμός τής Ρωσίας, άλλά καί μέ άποκαλύψεις ξεχασμένου Ελληνικού στοιχείου, όπως αύτό πού μάς θυμίζει δημοσίευμα τοΰ Τύπου στις 29-6-1991. Διαβάζουμε συγκεκριμένα: «Θρησκευτική Κοινότητα Σοβιετικών Ελλήνων δημιουργήθηκε στή Μόλδοβα (Μολδαβία) γιά πρώτη φορά στήν ιστορία της Δημοκρατίας αύτης. Έτσι δίδεται ή δυνατότητα άναβιώσεως τοΰ ελληνικού πολιτισμού πού έχει ιστορία έκατό καί πλέον χρόνων στήν Βεσσαραβία».

Ή καθ’ ημάς Ανατολή

Ακόμη καί σήμερα τών Ελλήνων οί κοινότητες ξεφυτρώνουν άνά τόν κόσμο κι έρχονται νά προστεθούν στό στερέωμα τοΰ Μείζονος Ελληνισμού καί τής ‘Ορθόδοξης Ρωμηοσύνης. Στό στερέωμα δέ αύτό λάμπουν έντόνως καί μεταδίδουν τό φώς τους, παρά τίς προσπάθειες διαφόρων φωτοσβεστών, τά τέσσερα Πρεσβυγενή Πατριαχεϊα Κωνσταντινουπόλεως, ’Αλεξάνδρειάς, ’Αντιόχειας καί ‘Ιεροσολύμων. Ή έπιβίωση τοΰ ‘Ελληνισμού ώς οικουμενικού μεγέθους έπέκεινα έδαφικών ορίων καί τοπικισμών, έξαρτάται κατά μεγάλο βαθμό άπό τήν έπιβίωση καί ισχυροποίηση τών τεσσάρων Πατριαρχείων.

Τά τέσσερα αύτά Πατριαρχεία μάς βοηθούν νά κατανοήσουμε τήν έννοια τής ’Ορθόδοξης Κοινοπολιτείας, όπως ονόμασε τό Βυζάντιο / Ρωμανία ό γνωστός Βυζαντινολόγος Ντιμίτρι Ομπο-λένσκι. Νά άντιληφθούμε ότι μέσα άπό πνευματικούς ή καί ένοπλους άγώνες σφυρηλατήθηκε, άργά άλλά σταθερά, ή ένότητα τών άπανταχοΰ ορθοδόξων Ρωμηών, δηλαδή τών πνευματικών ύπηκόων τών τεσσάρων Πατριαρχείων, χωρίς νά παίζει ιδιαίτερο ρόλο ή γλώσσα ή ή καταγωγή. Μάς βοηθούν δέ τά Πατριαρχεία νά κατανοήσουμε τό ιστορικό γεγονός τής «καθ’ ήμάς Ανατολής», τής περιοχής έκείνης στήν όποια τό Γένος δημιούργησε τή νεώτερη συνείδησή του και καλλιέργησε τήν παράδοση καί τόν πολιτισμό του.

Όσο κι άν έχουμε έπηρεασθεϊ από τίς διάφορες δυτικής προελεύσεως ιδεολογίες τοΰ 18ου καί 19ου αίώνος, δέν πρέπει νά λησμονούμε ότι ό Ελληνισμός καί ή ‘Ορθοδοξία είναι οικουμενικές έννοιες καί μόνο σ’ ένα τέτοιο πνευματικό περιβάλλον μπορούν καί πάλι νά άκμάσουν, όπως σέ παλαιότερες έποχές.

Τά πρεσβυγενή Πατριαρχεία

Ό ρεαλισμός, βεβαίως, άπαιτεϊ νά προσαρμοζόμαστε στις έκάστοτε περιστάσεις πού έχουμε νά άντιμετωπί-σουμε. Γι ’ αύτό ή άμυνα τοΰ Οικουμενικού Πατριαρχείου πρέπει νά ύποστηριχθή άπό μία γενικώτερη έπιθετική πολιτική τοΰ ‘Ελληνισμού. Οί προκλήσεις τών Τούρκων, οί όποιες ίσως έπέδρασαν καί στήν βιολογική κάμψη τοΰ έκδημήσαντος Πατριάρχου Δη μητριού, δέν είναι παρά τό προανάκρουσμα μεγαλύτερων προβλημάτων. ’Οφείλουμε, λοιπόν, έκτος άπό τήν έπίκληση τών Διεθνών Κανόνων καί παραλλήλως πρός τήν διαμαρτυρία μας σε κάθε κατεύθυνση, νά ζητήσουμε έντόνως καί κατηγορηματικώς: α) Τήν έπαναλειτουργία τής Θεολογικής Σχολής τής Χάλκης, β) Τήν έφαρμογή έπακριβώς καί λεπτομερώς τών διατάξεων τής Συνθήκης τής Λωζάννης σχετικά μέ τήν Αύτοδιοίκηση τών ομοεθνών μας στήν “Ιμβρο καί στήν Τένεδο. Έάν κάποιοι δοκιμάζουν τά νεύρα μας, πρέπει νά δείξουμε ότι γνωρίζουμε καί νά άντέχουμε καί νά διεκδικοΰμε τά νόμιμα.

Τό Πατριαρχείο ’Αλεξανδρείας έχει ιδιαίτερο ρόλο νά διαδραματίσει, στό προσεχές μέλλον, λόγω τοΰ συνεχώς αύξανομένου γεωπολιτικού βάρους τής Αφρικής. Ή άγνωστη —έν πολλοΐς — Μαύρη Ήπειρος έχει πολλά προβλήματα, οικονομικά, κοινωνικά φυλετικά καί ό σπόρος τής Όρθοδοξίας μπορεί νά ένεργήσει ήρεμιστικά και λυτρωτικά στις δηλητηριαζόμενες ψυχές τών ταλαιπωρημένων Άφρικάνων. Τό έπίσημο ‘Ελληνικό ένδιαφέρον γιά τήν ’Ορθόδοξη Ιεραποστολή αποτελεί όχι απλώς έκφραση χριστιανικού χρέους άλλά καί διπλωματική ενέργεια μείζονος έθνικής καί πολιτιστικής σημασίας. Σημασίας πού συνέλαβαν εύστόχως καί έγκαίρως οί ταγοί τής ’Ορθόδοξης Εκκλησίας τού Κυπριακού ‘Ελληνισμού.

Το Πατριαρχείο ’Αντιόχειας έχει βρεθή έδώ καί άρκετά χρόνια σέ δεύτερη ή καί τρίτη μοίρα από πλευράς έλληνικοΰ ένδιαφέροντος. Πολύ κακώς, διότι ή ιστορία καί ή παράδοση τής Ρωμιοσύνης είναι ένιαία καί οί αραβόφωνοι «Ρούμ Όρτοντόξ» είναι κληρονόμοι τής ϊδιας κληρονομιάς μέ τούς έλληνοφώνους ’Ορθόδοξους (ϊδε άρθρο μας στο 2ο τεύχος τής Έλλοπίας). Είναι άξιοθαύμαστη ή έπιμονή τών ’Ορθοδόξων νά προβάλλουν τήν κληρονομιά αύτή παρά τίς πολλαπλές άπειλές καί δυσχέρειες, μέ άποκορύφωματήν δημιουργία ’Ορθοδόξου Πανεπιστημίου στόν Λίβανο, μέσω τού οποίου ζητείται ή στενότερη πνευματική έπαφή μέ τόν άπανταχοΰ Ελληνισμό. Έξ άλλου άς μήν λησμονούμε ότι ή σημερινή έδρα τού Πατριαρχείου, ή Δαμασκός, είναι πρωτεύουσα τής Συρίας, ή όποια έχει ιστορικά δικαιολογημένες έδαφικές άπαιτήσεις άπό τήν Τουρκία. Πρόκειται γιά τό σαντζάκι τής Άλεξανδρέττας (άραβικά Χατάϋ), πού ή γαλλική διπλωματία χάρισε κυριολεκτικά στούς Τ ούρκους κατά τόν Μεσοπόλεμο.

Όσο δέ γιά τό Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, είναι περιττό νά έπισηράνουμε ότι βρίσκεται πραγματικά στόν λάκκο τών λεόντων. Ή συμπαράστασή μας δέν πρέπει νά περιορίζεται σέ χλιαρά διαβήματα γιά τον ξενώνα πού καταπατούν Ίσραηλινοί φανατικοί, άλλά καί στήν ούσιαστική ενίσχυση σέ άνθρώπινο δυναμικό άπό τήν Ελλάδα καί τήν Κύπρο. Πιστεύουμε δέ ότι μπορεί ιδιαιτέρως νά άξιοποιηθή τό φιλορθόδοξο καί φιλελληνικό πνεύμα τής Μουσουλμανικής ήγεσίας τής ’Ιορδανίας. Ό βασιλεύς Χουσεΐν γλύτωσε, ώς μικρό παιδί, άπό δολοφονική άπόπειρα χάρις στήν έπέμβαση τού ’Ορθοδόξου κληρικού Θεοδοσίου, ό όποιος πέθανε μόλις πρό ολίγων μηνών. Ό δέ άδελφός τού Χουσεΐν, ό πρίγκηπας Χάσαν, ήγεϊται τοΰ διαλόγου μεταξύ ‘Ορθοδοξίας καί Ίσλάμ μέ στόχο τήν καλύτερη έπικοινωνία καί τήν άλληλοκατανόηση μεταξύ δύο κόσμων, πού είναι άνάγκη νά συνεννοούνται ένώπιον τών κοινών προβλημάτων τής περιοχής.

Γιά μιά Ελληνική ειρηνική αντεπίθεση

Τό Ίσλάμ, όμως, δέν έμφανίζεται πάντα μέ συμφιλιωτικές διαθέσεις. Χρησιμοποιείται ώς όπλο άπό τόν Τουρκικό επεκτατισμό, ό όποιος ονειρεύεται Ίσλαμικές Δημοκρατίες μέ τουρκικές σημαίες άπό τά Βαλκάνια έως τήν Κίνα!Προτείνουμε, λοιπόν, τήν ελληνική ειρηνική άντεπίθεση μέ τήν δημιουργία ένός «Έληνικοϋ Τόξου», στό όποιο θά μετέχουν ή Ελλάς, ή Κύπρος, ή Αύτόνομη Βόρειος Ήπειρος τήν όποια πρέπει νά επιδιώξουμε, ή Αύτόνομη Ελληνική περιοχή, πού θά ίδρυθή στή Νότιο Ρωσία, καί οί έλληνικές μεινότητες τής Νοτίου Γιουγκοσλαβίας μαζί μέ τούς Ελληνόφωνους Σαρακατσάνους τής Βουλγαρίας. Ό διάδρομος αύτός θά μπορούσε νά άποτελεΐ τόν πυρήνα μιας ’Ορθόδοξης Συνομοσπονδίας μέ έμφαση στις πολιτιστικές καί οικονομικές σχέσεις καί στήν όποια — άναλόγως τών εξελίξεων — είναι δυνατόν νά συμμετάσχουν καί τό Μαυροβούνιο, ή Σερβία, ή Βουλγαρία, ή Ρουμανία, ή Γεωργία, άκόμη καί ή συγγενής πρός τήν ’Ορθοδοξία Αρμενία.

Γιατί νά άφήνουμε όλες τίς πρωτοβουλίες στά χέρια τών Τούρκων (π.χ. Κοινή ’Αγορά τού Εύξείνου Πόντου), ή τών Ιταλών (Άδριατική Πρωτοβουλία) ή άλλων παραγόντων πού επιθυμούν επέκταση τών συμφερόντων τους; Ή ορθοδοξία καί ή κληρονομιά τού Κυρίλλου καί τού Μεθοδίου άποτελοΰν ένα συγκριτικό πλεονέκτη μα γιά τόν’ Ελληνισμό στήν δεκαετία τών μεγάλων άνα-κατατάξεων. Θά τό άξιοποιήσουμε άραγε;