Από την Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ, τ. 3, σελ. 285 (1973)
Ιταλός φιλόσοφος, νομικός καί ιστορικός (Νεάπολη 1668-1744). Αντιπροσωπεύει τήν αντιδραση του ιταλικού ουμανιστικού πνεύματος στή νοησιαρχία τού 18ου αί. καί τήν πιο συνεπή συγχρόνως αποδέσμευση τών ιστορικών εκείνων τάσεων που θα τις άναπτύξη άργότερα μέ μεγαλύτερη πληρότητα τό ρομαντικό πνεύμα τού 19ου αιώνα. Όταν μέ τήν έπέμβαση τής Αγίας Έδρας το 1693 σκηνοθετήθηκε μιά δίκη γιά άθεϊσμό της προοδευτικής νεολαίας τής Νεαπόλεως, αναγκάστηκε νά έγκαταλείψη τήν πόλη καί να εγκατασταθή στή Βατόλλα, στήν περιοχή τού Τσιλέντο. Στα 9 χρόνια τής παραμονής του έκεϊ (1686-1695) διαμορρώθηκε, μέ σοβαρές μελέτες,
Η φιλοσοφική του σκέψη, άπέκτησε αύτονομία και πρωτωτυπια καί ωρίμασε ή κριτική στάση του απέναντι στον καρτεσιανισμό. Μετά τήν επιστροφή το στή Νεάπολη τό 1695 άναγκάστηκε να ζη με ιδιωτικές παραδόσεις ώς τό 1699 που έγινε καθηγητής στήν έδρα τής ρητορικής στο εκεί πανεπιστήμιο. Μέ τή διδασκαλία του ο Βίκο επέκρινε τό παιδαγωγικό σύστημα τής έποχής, γιά τό όποιο είχε τή γνώμη ότι όδηγούσε στήν αποξήρανση τής φαντασίας τών σπουδαστών μέ τό αποκλειστικά ορθολογικό πρόγραμμά του. Ή πολεμική του περιελάμβανε έπίσης τήν υπεράσπιση τής ποιήσεως καί τή διερεύνη-ση τών λειτουργιών πού προηγούνται ή άκολουθούν τον καρτεσιανό λόγο (raison) ώς όργανο τής γνώσεως. Στο πρώτο του έργο, πού έκδόθηκε τό 1710 μέ τον τίτλο Περϊ της άρχαιοτάτης σοφίας τών Ιταλών, όπως συνάγεται από τις αρχές τής λατινικής γλώσσας (De antiquissima Italorum sapientia ex latinae linguae originibus eruenda), ό B. άντιπαραθέτει στήν πρόσφατη καρτεσιανή έπιστήμη μιά πανάρχαια επιστήμη τών αρχαίων κατοίκων τής ιταλικής χερσονήσου, κατάλοιπα τής οποίας βρίσκομε στή λατινική γλωσσική δομή καί στό λατινικό λεξιλόγιο. Πρόκειται γιά τήν τυπική βικιανή θέση, κατά τήν οποία ή γλώσσα αποτελεί ιστορική μαρτυρία γιά άρχαιότατες εποχές. Ή ιδέα όμως αύτή μιας πανάρχαιας σοφίας, ώς συνόλου μεταφυσικών καί ορθολογικών γνώσεων, μαρτυράει τήν έπιβίωση, στή σκέψη τού συγγραφέα, ορθολογικών στοιχείων. Όμως, από τό 1710 ώς τό 1725, οπότε έκδόθηκε τό βιβλίο του ‘Αρχές μιας νέας επιστήμης σχετικής μέ τή φύση τών εθνών (Principii di una scienza nuova d’ intorno alia natura delle nazioni), ό B. αναθεώρησε ριζικά τούς προσανατολισμούς του. Σύμφωνα μέ τή Νέα Έπιστήμη (τής όποιας δημοσιεύθηκαν άναθεωρημένες εκδόσεις τό 1730 καί τό 1744) ύπάρχει μιά κοινή καταγωγή τών έθνών, έξ αιτίας τής οποίας όλες οι απαρχές τών πολιτισμών χαρακτηρίζονται από τήν ύπεροχή τής φαντασίας καί τών αισθήσεων άπέναντι στούς ορθολογικούς προσανατολισμούς καί κατευθύνσεις. Όχι μόνο ή καταγωγή τής γλώσσας δέν είναι καθόλου μεταφυσική, άλλά γενικά ή μεταφυσική, ώς άξίωση “γνώσεως μιας πραγματικότητος φυσικής ή όχι τής όποιας ό άνθρωπος δέν είναι δημιουργός, αντιπροσωπεύει μιά αιώνια άνικανοποίητη προσπάθεια. Μόνο ή ιστορία, ώς σύνολο γεγονότων πού άπορρέουν άπό τήν ενσυνείδητη δραστηριότητα τών άνθρώπων, άποτελεΐ κάτι τό όποιο ό άνθρωπος είναι σέ θέση νά γνωρίση. Ό Β. άπορρίπτει προ πάντων τήν υποκειμενική σημασία τού καρτεσιανού cogito, μέ τή σκέψη ότι ή ιδέα τών άποδεικτικών άληθειών, αν τή δεχθούμε ώς καθολική άρχή τής γνώσεως, οδηγεί άπό τό ένα μέρος στή συστηματική κριτική κάθε παραδόσεως καί άπό τό άλλο μέρος στήν καθαρά έπιστημονική καί νατουραλιστική έρμηνεία τόσο τής φύσεως όσο καί τού άνθρώπινου κόσμου, δηλαδή τής ιστορίας. Ό Β. αντιτείνει ότι τό cogito είναι βεβαιότης καί αυτεπίγνωση, άλλά όχι καί έπιστημονική άρχή: είναι άπλή ένδειξη γιά τήν ύπαρξη ένός σκεπτομένου υποκειμένου, άλλά δέν είναι σέ θέση νά έξηγήση τήν αιτία αυτής τής ύπάρξεως. Ή άληθινή γνώση, άντιθέτως, δέν είναι νοητή παρά μόνο ώς γνώση τών αισθητών. Έχει λοιπόν άντικειμενική άξια, όταν έφαρμόζεται σ’ έκεΐνο πού έχει πρώτα συντελεστή (verum ipsum factum, verurn et factum convertuntur).
Ό Β. συνάγει άπό αυτήν τήν άρχή συνέπειες μεγάλης σημασίας. Πρώτα άπό όλα, δέν αναγνώριζε στή φυσική τήν ύπεροχή πού ή έποχή του, γεμάτη άπό άγωνιώδεις προσδοκίες, τής είχε αναγνωρίσει, γιατί διαπίστωνε ότι ή φυσική βρίσκεται σέ άδυναμία νά γνωρίση τήν αληθινή φύση τών πραγμάτων, τών όποιων δημιουργός είναι ό Θεός, ό όποιος είναι καί ό μόνος πού διαθέτει αύτή τή “γνώση, ένώ στόν άνθρωπο άνήκει μάλλον ή έμπειρική γνώση γενικών μεγεθών. Άλλά τό πιό σημαντικό ήταν ότι τή θέση τής φυσικής έπαιρνε, στή σκέψη τού Β., ή δημιουργία μιας νέας αυθεντικής έπιστήμης, τής ιστορίας, ή οποία άληθινά γνωρίζει την πραγματικότητα πού άπορρέει άπό τον άνθρωπο καί ή όποια είναι καμωμένη άπό αισθήματα, πάθη, πράξεις καί λογισμούς τών άνθρώπων. Αυτή ή πραγματικότης, πού ό καρτεσιανισμός θά τή θεωρούσε άνορθολογική καί μή έπιστημονική, έμ-φανίζεται κατά τον Β. στήν ιστορία τών έθνών ώς συγκεκριμένη έξέλιξη τής ζωής τής άνθρωπότητος, ή όποια άπό τις αρχικά άκατέργαστες καί παθητικές μορφές, αναδύεται μέ αμείλικτη αναγκαιότητα σέ ανώτερες σφαίρες συνειδητής γνώσεως καί ορθού λόγου. Ό Β. διατύπωνε έτσι τή θεωρία τών νοητικών λειτουργιών (αίσθηση, φαντασία, άντίληψη, κρίση), στις όποιες άντιστοιχοΰσαν οί ιστορικές περίοδοι ή έποχές τής ζωής τού κόσμου. Παρουσιάζεται έτσι ή ιδέα τού κύκλου :αϊσθηση, φαντασία, λόγος αντιπροσωπεύουν μιά διαδικασία, ή όποία άφοΰ τελείωση ανανεώνεται μέ τήν καινούρια πτώση στή βαρβαρότητα καί τήν έναρξη μιας νέας διαδρομής. Πέρα όμως άπό τις αναντίρρητες δυσχέρειες πού παρουσιάζει ή νατουραλιστική καί αύτή τή φορά δομή τής θεωρίας τών κύκλων καί άνακυκλίσεων, ή φιλοσοφία τού Β. διέλυε τον μεγάλο μύθο τού Διαφωτισμού γιά τήν ύπαρξη μιας φυσικής τάξεως πραγμάτων, ώς ιδεατού προτύπου γιά κάθε μελλοντική προσπάθεια. Ό Β. ύπεγράμμιζε τήν έπίπονη, κατά βαθμίδες, κίνηση τής ιστορίας καί έπιβεβαίωνε τήν άνάγκη τής άποδοχής της, ώς συνόλου, περιλαμβανομένων καί τών στιγμών πού φαίνεται νά αντιφάσκουν στις απαιτήσεις τού όρθοΰ λόγου. Μέ αύτές τις άντιλήψεις του ό Β. έρχόταν σέ αντίθεση προς τήν αισθητική νοησιαρχία τού 18ου αί., στόν όποιο άντέτασσε μιά πρωτότυπη, ήδη ρομαντική, κατανόηση τών μεγάλων ποιητικών έργων (Όμήρου, Δάντη), τών οποίων γινόταν ό έρμηνευτής.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ (ελληνικά)
- Giambattista Vico: Ο άνθρωπος που εφηύρε την Ιστορία – Μ. Μακρόπουλος
- Η βεβαιότητα της ιστορίας – Γ. Μετρικάς
- ΒΙΝΤΕΟ – Λίγα λόγια για τον Τζιαμπατίστα Βίκο μέρος 1ο
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ (αγγλικά)
1 thought on “Τζιαμπατίστα Βίκο: Η Φιλοσοφία της Ιστορίας”