Ο Αδαμάντιος Κοραής υπέρ των …ανθενωτικών

Στα προλεγόμενα των «Ατάκτων» του, στον Α΄ τόμο, ο Αδαμάντιος Κοραής αναφέρεται στην ιστορική πορεία του Ελληνικού Γένους. Στο σημείο που αναλύει την ύστερη βυζαντινή περίοδο, ο σημαντικότερος ίσως εκπρόσωπος του Ελληνικού Διαφωτισμού — που ανήκει μάλιστα στη δυτικόφιλη και ριζοσπαστική παράλληλα μερίδα των λογίων της εποχής του — αρχικά αναφέρεται με αιχμηρά λόγια στις καταστροφές που προκάλεσαν οι σταυροφόροι το 1204 στις βιβλιοθήκες και τα μνημεία της Βασιλεύουσας, δικαιολογώντας έτσι τα αντιλατινικά αισθήματα του ελληνικού λαού.

Στη συνέχεια ο Κοραής εκφράζει τη θέση ότι η Λατινική κατοχή της Γραικορωμαϊκής αυτοκρατορίας (1204-1261), που προκάλεσε επιμειξίες μεταξύ Ελλήνων και Φράγκων, συντέλεσε αποφασιστικά στην «αύξηση της αμάθειας του Ελληνικού Γένους» και στην επικράτηση της δεισιδαιμονίας. Αλλά παρά ταύτα, αυτή η «δεισιδαιμονία» (όπως την αποκαλεί ο Κοραής, εννοώντας μάλλον την ησυχαστική αντίδραση στο δυτικό σχολαστικισμό), σύμφωνα με τα λεγόμενά του, είχε ευεργετικά αποτελέσματα για το Γένος. Μάλιστα, ο Έλληνας λόγιος φτάνει στο σημείο να υποστηρίξει τα εξής:

Δια την δεισιδαιμονίαν ταύτην μάλιστα μας ονειδίζουν (σ.σ. οι Ευρωπαίοι), και εις αυτήν αποδίδουν το πείσμα του κοινού λαού να μην ενωθή με τους Παπιστάς, και την σταθεράν αυτού αντίστασιν εις τους επιθυμούντας να τον ενώσωσιν αυτοκράτορας. Εις την δεισιδαιμονίαν όμως ταύτην χρεωστούμεν οι σημερινοί Γραικοί την ύπαρξίν μας. Χωρίς το ευτυχέστατον τούτον πείσμα των προ ημών, και η δεισιδαιμονία ήθελ’ αυξηθήν επιπλέον, και τα πολυπληθή τάγματα των Δυτικών Μοναχών έμμελαν να καταβρωμίσωσι το έδαφος της ταλαιπώρου Ελλάδος, και τα Νερωνικά της Ιεράς Εξετάσεως κριτήρια να φλογίζουσι τους Έλληνας, ως κατέφλεξαν πολλάς μυριάδας Δυτικών, και η Ανατολική εκκλησία να υποταχθή ως εις κεφαλήν τον Πάπαν, καθώς υποτάσσονται σήμερον πολλοί της φωτισμένης Ευρώπης λαοί […]