της Σοφίας Μιχαλοπούλου, Aρχαιολόγου στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων
Μακριά από την πόλη και το λιμάνι της Αίγινας, στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού, σε ένα ύψωμα όπου λατρευόταν μία προδωρική θεότητα, οι Αιγινήτες ανήγειραν τον πρώτο λίθινο ναό, γύρω στο 570 π.Χ., για τη λατρεία της θεότητας Αφαίας. Πρόκειται για δωρικό πώρινο πρόστυλο οικοδόμημα που καταστράφηκε από πυρκαγιά το 510 π.Χ. περίπου.
Μετά την καταστροφή του πρώτου ναού, κτίζεται γύρω στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. με αρχές 5ου αι. π.Χ. ο δωρικός πώρινος περίπτερος ναός ο οποίος σώζεται μέχρι και σήμερα. Πρόκειται για έναν από τους καλύτερα διατηρημένους ναούς της ελληνικής αρχαιότητας, στον οποίο έχουν πραγματοποιηθεί αναστηλωτικές εργασίες. Τα εξαιρετικά μαρμάρινα γλυπτά των αετωμάτων του με θέμα τις μυθικές εκστρατείες εναντίον της Τροίας στις οποίες διακρίθηκαν και Αιγινήτες ήρωες από το γένος των Αιακιδών (Αίας, Τελαμώνας κ.ά.) αποτελούν σταθμό στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής.
Στον χώρο μπροστά από τον ναό εισέρχονταν οι προσκυνητές μέσω εισόδου (πρόπυλο) στη νότια πλευρά του περιβόλου που όριζε το τεχνητό πλάτωμα. Οι θυσίες στη θεότητα γίνονταν από τους ιερείς στον βωμό που υπήρχε έξω και ανατολικά από τον ναό. Ένα πλακόστρωτο κεκλιμένο επίπεδο συνέδεε τον ναό με τον βωμό. Αφιερώματα στόλιζαν τον χώρο του ιερού, όπως η σφίγγα πάνω σε ψηλό κίονα.
Ο ναός φέρει 12 κίονες στις μακρές πλευρές και 6 στις στενές, και αποτελείται από τον ορθογώνιο σηκό, τον πρόναο και τον ρηχότερο οπισθόδομο, με δύο κίονες εν παραστάσει στον πρόναο και τον οπισθόδομο. Στον σηκό υπήρχαν δύο δίτονες κιονοστοιχίες από 5 κίονες που τον χωρίζουν σε τρία κλίτη. Στο κεντρικό κλίτος διακρίνεται η θέση του λατρευτικού αγάλματος. Θύρα οδηγούσε από τον σηκό στον οπισθόδομο. Κιγκλιδώματα με θύρες έφρασσαν τα κενά των τεσσάρων κεντρικών κιόνων της στενής πρόσοψης και των δύο απολήξεων των μακρών τοίχων, καθώς και στα ανοίγματα των κιόνων του προνάου και του οπισθόδομου.
Όλα τα εμφανή μέρη του ναού καλύπτονταν με λευκό στρώμα κονιάματος για την προστασία του πωρόλιθου και έφεραν χρώμα. Οι μετόπες ήταν ακόσμητες. Η στέγη έφερε πήλινη κεράμωση, εκτός από την πρώτη στρώση με τους ανθεμωτούς ακροκεράμους, η οποία ήταν μαρμάρινη. Οι υδρορροές κατέληγαν σε μαρμάρινες λεοντοκεφαλές. Μαρμάρινα ήταν και τα δύο κεντρικά ακρωτήρια, από ανθέμια, και στα πλάγια στεκόταν μία κόρη ντυμένη με ιωνική ενδυμασία.
Ο ναός, χτισμένος την εποχή της μεγαλύτερης ακμής της πόλης-κράτους της Αίγινας από αρχιτέκτονα ο οποίος παραμένει άγνωστος, αποτελεί ένα από τα καλύτερα δείγματα του δωρικού ρυθμού.
Ναι αλλά σε ποια θέα ήταν αφιερωμένος ο ναός? Δε πρέπει να μας πείτε?
Το άρθρο ήταν κυρίως αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Πάντως βρήκα στο διαδίκτυο το εξής:
Σύμφωνα με μια σύμπτυξη μύθων από την ελληνική μυθολογία, ο βασιλιάς της Κρήτης Μίνως ερωτεύθηκε τη Βριτόμαρτη και την κυνηγούσε και εκείνη για να γλυτώσει έπεσε στη θάλασσα. Την έσωσαν όμως ψαράδες που τη μετέφεραν στην Αίγινα, αλλά κι εκεί την κυνηγούσε ένας από αυτούς. Κατέφυγε λοιπόν στο ιερό άλσος της Άρτεμης και εξαφανίστηκε με τη βοήθεια της θεάς. Σίγουρη είναι η σχέση της με την Άρτεμη, καθώς αλλού αναφέρεται η Βριτόμαρτις ως νύμφη, κόρη της, ενώ η ίδια η Άρτεμη έχει τα λατρευτικά ονόματα Αφαία, Βριτόμαρτη, Δίκτυννα.
Όταν οι ντόπιοι έψαξαν να τη βρουν βρήκαν στη θέση της ένα άγαλμα κι έτσι την ονόμασαν Αφαία (δηλαδή άφαντη). Στο σημείο εκείνο χτίστηκε και ο ναός.