Oι Νορμανδοί ήταν Σκανδιναβικό φύλο (είναι γνωστοί και ως Βίκινγκ). Έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην ευρωπαϊκή ιστορία κατά την εποχή του Μεσαίωνα. Είχαν 7 κράτη, στην Βόρεια Γαλλία,στην Νότιο Ιταλία και Σικελία,στην Αγγλία,στην Ιρλανδία,στην Τυνησία, στην Συρία και στον Πόντο.Ήταν τρομεροί πολεμιστές ειδικά το ιππικό τους και για αυτό το λόγο χρησιμοποιήθηκαν και ως μισθοφόροι από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία (που η αποστασία τους μετά την μάχη του Μαντζικέρτ και την ίδρυση του κράτους τους στον Πόντο ταλαιπώρησε πολύ την Αυτοκρατορία) και από τους Λογγοβάρδους άρχοντες της Νότιας Ιταλίας με σκοπό την απώθηση των Αράβων.
του Χρήστου Χατζηλία,
Το 1071 καταλαμβάνουν όλη την Νότιο Ιταλία και Σικελία αποθώντας τον βυζαντινό στρατό από το Μπάρι το τελευταίο βυζαντινό οχυρό στην Ιταλική χερσόνησο και εγκαθίστανται μόνιμα διοικώντας τους εκεί Έλληνες,Σαρακινούς ,Λογγοβάρους και Νορμανδούς.Με ορμητήριο το νέο τους κράτος θα κάνουν επιδρομές στην βόρειο Αφρική και μετά την κατάκτηση της Αγγλίας(1066) θα οργανώσουν μια εκστρατεία με στόχο την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Έτσι ο Ρόβέρτος Γυισκάρδος ‘’..προέβαλε ως αίτιο την αποκατάσταση της δυναστικής νομιμότητας στο Βυζάντιο που είχε παραβιαστεί από την πραξικοπηματική εκθρόνιση του πεθερού της κόρης του, Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα, τον παραγκωνισμό του μελλοντικού διαδόχου και γαμπρού του, Κωνσταντίνου, και την κακομεταχείριση της ίδιας του της κόρης, Ολυμπιάδας-Ελένης.
Όπως υποστήριζε ο ίδιος είχε όχι μόνο ηθική αλλά και νομική υποχρέωση να επέμβει, όπως προέκυπτε από τις ρήτρες της συνθήκης του 1074 για την αποκατάσταση του νόμιμου αυτοκράτορ, εμπλοκή του Νορμανδού δούκα στα βυζαντινά πολιτικά πράγματα, ως νοβελίσσιμου και συμπέθερου του Μιχαήλ Ζ΄, του έδωσε την ευκαιρία να εισβάλει στην αυτοκρατορία. Η πρώτη αιτία της εκστρατείας του Ροβέρτου Γυισκάρδου στο Βυζάντιο φαίνεται πως ήταν η αναζήτηση νέων εδαφών για τους Νορμανδούς ιππότες, μιας και η κατάκτηση της Νότιας Ιταλίας είχε ολοκληρωθεί, ενώ αυτή της Σικελίας συνεχιζόταν από τον αδελφό του Ρογήρο Α΄, κόμη της Σικελίας Η δεύτερη αιτία που οδήγησε κατά πάσα πιθανότητα το Νορμανδό δούκα να εισβάλει στο Βυζάντιο ήταν σχετική με δυναστικά θέματα.
Ο Ροβέρτος Γυισκάρδος κατά την προετοιμασία της εκστρατείας άφησε ως διάδοχο και διοικητή όλων των εδαφών του στην Ιταλία τον Ρογήρο Borsa, το μεγαλύτερο από τους γιους του από τη δεύτερη σύζυγό του, τη Λομβαρδή πριγκίπισσα Σιγκελκάιτα. Επικεφαλής των επιχειρήσεων στη Βαλκανική έθεσε το Μάρκο Βοημούνδο, τον μεγαλύτερο και πιο άξιο γιο του, που είχε αποκτήσει από την πρώτη σύζυγό του, τη Νορμανδή Alberada. Φαίνεται λοιπόν ότι αφού ο Γυισκάρδος κληροδότησε σύμφωνα με το φεουδαρχικό σύστημα το δουκάτο του σε ένα από τους γιους του, αναζήτησε εδάφη στο Βυζάντιο για τον Βοημούνδο και πιθανόν και για τους άλλους δύο νεότερους γιους του, τον Γκυ και τον Ροβέρτο..’’ Μας αναφέρει ο Ειρηναίος Φιλίππου από το ΑΠΘ στην μεταπτυχιακή του εργασία ‘Η ΠΡΩΤΗ ΝΟΡΜΑΝΔΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΙΣ ΔΥΤΙΚΕΣ ΕΠΑΡΧΙΕΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ(1081-1085).
Ο Smith αναφέρει ότι «Το ενδιαφέρον του Ροβέρτου Γυισκάρδου για τον έλεγχο της ακτογραμμής από τον κόλπο της Άρτας ώς το Δυρράχιο, η πορεία του από το Δυρράχιο προς την Καστοριά και όχι απευθείας προς Θεσσαλονίκη και το ενδιαφέρον του Βοημούνδου να κρατήσει τη γραμμή του Αξιού ποταμού όπως επίσης και να ασφαλίσει την Άρτα, τα Ιωάννινα και τη Λάρισα, όλα δείχνουν την επιθυμία να κρατηθούν η Ήπειρος, η Θεσσαλία, η Νότια Ιλλυρία και η δυτική Μακεδονία ως πριγκιπάτο, πλούσιο όχι μόνο σε βουνά, αλλά και σε άλογα, κοπάδια, σιτηρά, αμπέλια και ελαιόδεντρα».( U. Smith, Nobilissimus 515-516.) Κατά την εκστρατεία συγκεντρώθηκαν κατά την Άννα Κομνηνή 30.000 στρατιώτες οι οποίοι είχαν επιβιβαστεί μαζί με τον οπλισμό, τα εφόδια και τα υποζύγιά τους σε 150 πλοία(Αλεξιάς Ι κεφ.XVI.1 στ.30-32 σελ.50-51. )
Ο Gaufredus Malaterra αναφέρει μόνο 1.300 ιππότες, κατά πολύ λιγότερους από ότι σε άλλες εκστρατείες του Γυισκάρδου, οι οποίοι ακολουθούνταν από πλήθος φτωχά εξοπλισμένου όχλου(8 Gaufredus Malaterra ΙΙΙ κεφ.ΧXIV στ.25-26 σελ.71. – F. Chalandon, Essai 65.) ,το Anonymus Barensis Chronikon και ο Petrus Diakonus αναφέρουν ότι ο νορμανδικός στρατός αριθμούσε 15.000 άνδρες(Anonymus Barensis, Chronikon V, p. 278, ad an. 1080. – Petri Diaconi, Chronica monasterii casinensis, Libre III, 49, p. 738, οι παραπομπές από τον F. Chalandon, Essai 65).
Τα πλοία και τα πληρώματα προέρχονταν από Έλληνες και Λογγομβάρδους των ακτών της Απουλίας και κυρίως της Καλαβρίας, από το Αμάλφι, από Μουσουλμάνους της Σικελίας και από κατοίκους της Ραγούζας και των άλλων αυτόνομων δαλματικών πόλεων που είχαν συμμαχήσει με τον Γυισκάρδο (1 Gulielmus Apuliensis IV 373-376 σελ.224. – G. Ostrogorsky, Ιστορία ΙΙΙ 22. – G. Theotokis, Campaigns 199.) Το 1081 οι Νορμανδοί αρχίσουν να κυριεύουν μία-μία της παράλιες πόλεις. Κυριεύουν την Ιεριχώ,το Βουθρωτό,τον Αυλώνα, έπειτα κατευθύνονται εναντίον της Κέρκυρας όπου πρώτα κατέλαβαν το κάστρο της Κασσιόπης και ύστερα την πόλη της Κέρκυρας , μετά κατέλαβαν την Βόνιτσα. Η Βόνιτσα ήταν ένας οχυρωμένος οικισμός με λιμάνι στη νότια ακτή του Αμβρακικού κόλπου, καθώς και οικονομικό και διοικητικό κέντρο της βορειοδυτικής Αιτωλοακαρνανίας, μετά από σκληρή πολιορκία οι Νορμανδοί εισέρχονται νικητές στις σημαντικές οχυρωματικές θέσεις που είχαν κατασκευάσει οι Βυζαντινοί, άμεσα φτάνει στην Βόνιτσα το ιππικό των Νορμανδών, αποτελούμενο από ευγενείς Νορμανδούς.
Όπως αποδείχτηκε στην συνέχεια, η δύναμη των Νορμανδών ήταν το βαρύ ιππικό τους και η δυναμικότητα με την οποία συμμετείχαν σε κάθε μάχη. Ο οικισμός αυτός θα είναι το στρατηγικό σημείο διαχείμασης μεγάλου αριθμού στρατιωτών και όλου του σώματος του ιππικού των Νορμανδών.Στις 17 Ιουνίου του 1081 θα αρχίζει η πολιορκία του Δυρραχίου άλλης μιας σημαντικής πόλης των Βαλκανίων.
Ο διοικητής της ο Γεώργιος Παλαιολόγος θα προσπαθήσει να βελτιώσει τα παραμελημένα οχυρωματικά έργα,κατά την διάρκεια της πολιορκίας θα εκστρατεύσει εναντίον των Νορμανδών στο Δυρράχιο ο Αλέξιος Α΄Κομνηνός.Μετά από μία σύντομη στάση στην Θεσσαλονίκη θα φτάσει στα μέσα Οκτωβρίου, στο συμβούλιο που έκανε με τον στρατηγό Γεώργιο Παλαιολόγο και με άλλους αξιωματικούς, δεν θα ακούσει τις συμβουλές τους για αποκλεισμό του Ροβέρτου με αδιάκοπους ακροβολισμούς.
Ο Αλέξιος θα προτιμήσει την μάχη και στις 18 Οκτωβρίου στην παραλία γύρω από την πόλη ο Νορμανδικός και ο Βυζαντινός στρατός συγκρούστηκαν ,μετά από μια μικρή νίκη του Αλεξίου και την καταδίωξη των Νορμανδών και των ελλήνων ναυτών τους προς την θάλασσα ο Ροβέρτος Γυισκάρδος ανασύνταξε τον στρατό του με απειλές και καταδίωξε τους Βαράγγους που οι ίδιοι κουρασμένοι καταδίωκαν τους Νορμανδούς προς την θάλασσα και τους εξόντωσε, στην συνέχεια βλέποντας την γρήγορη ΄ανάρρωση΄ των Νορμανδών εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης οι Τούρκοι μισθοφόροι και οι Σέρβοι σύμμαχοι. Ο Αλέξιος έμεινε μόνος με τους τελευταίους πιστούς στρατιώτες του και μετά τις επιθέσεις του ισχυρού Νορμανδικού ιππικού εγκατέλειψε κι αυτός την μάχη και κατέφυγε νότια προς στην Αχρίδα έπειτα στην Δεάβολη και τέλος στην Θεσσαλονίκη,οι Νορμανδοί ωστόσο δεν τα κατάφεραν στην θάλασσα,μετά την ήττα από τους Βενετούς και την κυριαρχία των δεύτερων στην θάλασσα ανάμεσα στην Ιταλία και τις Αδριατικές ακτες κόβοντας έτσι τον ανεφοδιασμό τους.Μεγάλο πλήγμα επίσης για τους Νορμανδούς στην θάλασσα ήταν η επαναστάσεις των ιόνιων νήσων εναντίον τους και η επιστροφή τους στην αυτοκρατορία.
Στις αρχές του 1082 το Δυρράχιο πέφτει μετά από την προδοσία των Βενετών και των Αμαλφιτάνων (Αλεξιάς V κεφ.Ι.1 στ.9-10 σελ.141 και κεφ.Ι.2 στ.18-20.) έτσι ο Ροβέρτος και οι Νορμανδόι του είναι κύριοι των δυτικών Βαλκανίων και κατευθύνονται προς την Μακεδονία,μετά από μικρή πολιορκία καταλαμβάνει την Καστοριά και τις γύρω περιοχές.Όταν πληροφορήθηκε την εισβολή του Γερμανού αυτοκράτορα στη Νότιο Ιταλία, αποφάσισε να επιστρέψει στην πατρίδα του για να την υπερασπιστεί αφήνοντας υπεύθυνο τον γιό του Βοημούνδο,ο Βοημούνδος από την Καστοριά θα καταλάβει τα Ιωάννινα και θα συγκρουστεί πάλι με τον Αλέξιο Α΄Κομνηνό όπου θα βγεί νικητής.Οι βυζαντινοί θα καταφύγουν πάλι στην Αχρίδα ‘γλύφοντας τις πληγές τους’.
Οι Νορμανδοί μετά τις νίκες τους στην Ήπειρο θα κατευθυνθούν βόρεια και θα καταλάβούν τα Σκόπια αλλά δεν θα μπορέσουν να καταλάβουν την Αχρίδα ,ούτε την Άρνισσα και την Βέροια έπειτα θα πάρουν τα Μογλενά και τις Άσπρες Εκκλησίες(κοντά στο Πρίλεπ) (Αλεξιάς V κεφ.V.1 στ.80-83 σελ.153. – Α. Γλαβίνας, Δυτική Μακεδονία 144-145. Για τις απόψεις άλλων ερευνητών σχετικά με την ταυτοποίηση των Άσπρων Εκκλησιών βλ. Α. Γλαβίνας, Δυτική Μακεδονία 145 υποσ. 57).Παρά την επέκταση των Νορμανδών στην Μακεδονία οι στρατιώτες του Βοημούνδου θα κουραστούν αφού τριγυρίζουν πέρα δώθε χωρίς να καταλάβουν καμία σημαντική πόλη με πλούσια λάφυρα,εκείνη την στιγμή η ‘αιχμή του δόρατος’ του Αλεξίου ήταν το βυζαντινό χρυσάφι ‘…Τότε τρεις έγκριτοι βαρόνοι του Βοημούνδου, ο Πουντέσης, διοικητής των Σκοπίων, ο Ρενάλδος και κάποιος Γουλιέλμος είχαν οργανώσει συνωμοσία με σκοπό να αυτομολήσουν προς τον αυτοκράτορα. O Πουντέσης, που κατάλαβε ότι το σχέδιό τους είχε αποκαλυφθεί, πρόλαβε και απέδρασε προς τον Αλέξιο Κομνηνό. Οι άλλοι δύο όμως συνελήφθησαν και υποχρεώθηκαν να πολεμήσουν μεταξύ τους σε μονομαχία από την έκβαση της οποίας ο θα κρίνονταν ο ένοχος, σύμφωνα με το δίκαιο των Φράγκων.
Ο Γουλιέλμος έχασε και καταδικάστηκε από τον Βοημούνδο σε τύφλωση, ενώ ο νικητής Ρενάλδος στάλθηκε στον Ροβέρτο Γυισκάρδο στο Σαλέρνο, όπου και τελικά έλαβε την ίδια τιμωρία…’ μας λέει πάλι ο Ειρηναίος Φιλίππου.Ο Βοημούνδος θα χάσει τα Σκόπια και τα Μογλενά και θα καταφύγει πίσω στην Καστοριά,στην συνέχεια το 1082 θα εκστρατεύσει εναντίον της Λάρισας όπου θα καταλάβει πρώτα τα Τρίκαλα, η πολιορκία της Λάρισας θα κρατήσει 6 μήνες χωρίς επιτυχία ενώ ο Αυτοκράτορας κατευθύνονταν με νέο στρατό προς την Θεσσαλία.
Ο Αλέξιος θα πάρει πίσω τα Τρίκαλα και για πρώτη φορά θα νικήσει τους Νορμανδούς με άλλες τακτικές(ακροβολισμούς) και όχι κατά μέτωπο επίθεση μετά από 3 μέρες οι Νορμανδοί θα χάσουν.Θα πάρουν για λίγο τα Τρίκαλα και μετά θα υποχωρήσουν προς την Καστοριά,την άνοιξη του 1083 οι Βενετοί κατεβαίνουν στην Αδριατική και μπαίνουν στο Δυρράχιο όμως στην ακρόπολη της πόλης οι Νορμανδοί ακόμα αντιστέκονται,όταν μαθαίνει τα νέα ο Βοημούνδος κατευθύνθηκε στον Αυλώνα .
Οι Βενετοί άφησαν την πόλη και πέρασαν τον χειμώνα μέσα στα καράβια τους(6 Gulielmus Apuliensis V 80-95 σελ.240. – M. Mathieu, Guillaume de Pouille 330. – F. Chalandon, Essai).Μετά την αποχώρηση του Βοημούνδου από την Καστοριά ο Αλέξιος θα την καταλάβει στις αρχές του Νοεμβρίου του 1083, όταν μαθαίνει τα νέα ο Βοημούνδος που ήταν στον Αυλώνα για να περάσει τον χειμώνα θα φύγει την άνοιξη του 1084 για την Ιταλία όπου θα συναντηθεί με τον πατέρα του.Μαθαίνοντας τα νέα ο Γυισκάρδος θα ετοιμάσει στρατό για μια δεύτερη επανάκτηση των εδαφών που έχασε ο γιός του,την ίδια ώρα ο Αλέξιος θα εκκαθαρίσει τα νησιά του Ιονίου και τα παράλια της Αδριατικής και θα ενισχύσει τον βυζαντινό στόλο ξέροντας ότι θα ακολουθήσει κι άλλη σύρραξη με τους Νορμανδούς.
Ο Γυισκάρδος έστειλε 2 γιούς του να καταλάβουν τον Αυλώνα και το Βουθρωτό για να έχουν μία σταθερή βάση ξανά στα βαλκάνια και το φθινόπωρο του 1084 έφτασε και αυτός στον Αυλώνα,στην συνέχεια ακολούθησε μία ναυμαχία στην Κέρκυρα ανάμεσα στο Βενετο-βυζαντινό ναυτικό και το Νορμανδικό.Νικητές βγήκαν οι Νορμανδοί μετά την νίκη τους ο Γυισκάρδος θα μείνει στην Βόνιτσα για να περάσει τον χειμώνα,κατά την χειμερινή περίοδο οι Νορμανδοί στρατιώτες λόγω έλλειψης τροφής αρρώστησαν όπως και ο Βοημούνδος όπου έφυγε για την Ιταλία (Gulielmus Apuliensis V 223-227 σελ.248.),την άνοιξη του 1085 ο Γυισκάρδος θα στείλει έναν από τους γιούς του να εκστρατεύσει εναντίον της Κεφαλονιάς(Gulielmus Apuliensis V 228-231 σελ.248. – Αλεξιάς VI κεφ.VΙ.1 στ.43-44 σελ.179.) και το καλοκαίρι του ίδιου έτους θα πλεύσει κι αυτός για να βοηθήσει στην κατάκτηση,όμως κατά την περίοδο του ταξιδιού θα αρρωστήσει βαριά και θα πεθάνει σε ηλικία 70 χρονών ,μαζί του θα πεθάνει και όλη η τετράχρονη εκστρατεία που έκανε εναντίον του Βυζαντίου.
Οι Νορμανδοί θα αφήσουν της πόλεις μία-μία όπως τις πήραν έτσι το όνειρο του Ρογήρου για κατάκτηση των δυτικών Βαλκανίων θάφτηκε μαζί του.Η απρόσμενη εκστρατεία των Νορμανδών τάραξε το Βυζάντιο όπου τώρα βρήκε έναν σοβαρό και επίφοβο αντίπαλο από τα δυτικά,οι Νορμανδοί δεν θα σταματήσουν με τον θάνατο του Ρογήρου Γυισκάρδου να εποφθαλμούν τις παλιές τους κτήσεις και οι κάτοικοι των περιοχών αυτών κατά την 1η σταυροφορία θα πρέπει να δούν τον παλιό τους εχθρό σαν ‘σύμμαχο’ και ‘αδερφό Χριστιανό’ που πάει να ελευθερώσει τους Αγίους Τόπους όπου δεν θα λείψουν το πλιάτσικο και οι καταστροφές των Νορμανδών κατά το διάβα τους.Οι τρομεροί Βίκινγκς θα επιχειρήσουν να εκστρατεύσουν για δεύτερη φορά με χειρότερα προβλήματα για τον Μεσαιωνικό Ελληνισμό.
