Της Φανής Δουρδούρα
Με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου «Φάγαμεν ψωμί, τραγουδήσαμεν κι εγλεντήσαμεν! Τα τραγούδια και οι μουσικές του 1821» του Λάμπρου Λιάβα – καθηγητή Εθνομουσικολογίας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ – η οποία θα πραγματοποιηθεί στο Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας, το larissanet.gr απευθύνθηκε στον κ. Λιάβα ο οποίος μας μιλά για το βιβλίο του, για τα μουσικά όργανα, όπως επίσης για τη Θεσσαλία και τα κλέφτικα τραγούδια που παραμένουν διαχρονικά μέχρι και σήμερα.
Το χρονικό πλαίσιο που καλύπτει η μουσική έρευνα ξεκινά από τα τέλη του 18ου αιώνα, με τα προεπαναστατικά εμβατήρια του Ρήγα Φεραίου, και καταλήγει στο 1862 με το τέλος της «Βαυαροκρατίας», που υπήρξε εξίσου κρίσιμη για την πρόσληψη και διαμόρφωση της μουσικής ταυτότητας των Νεοελλήνων.
Ο τίτλος του βιβλίου «Φάγαμεν ψωμί, ετραγουδήσαμεν κι εγλεντήσαμεν!..», προέρχεται από μια φράση του Μακρυγιάννη, και περικλείει τη διαχρονική λειτουργία του λαϊκού τραγουδιού ως είδος πρώτης ανάγκης, όπως και το ψωμί!
Όπως αναφέρει ο κ. Λιάβας «έπειτα περνάμε στα τραγούδια της αντίστασης που συνδέονται με τους αγώνες των Σουλιωτών εναντίον του Αλή Πασά, με τους πρώτους κλέφτες και αρματολούς που βγαίνουν στα βουνά και αντιστέκονται, όχι μόνο στην Οθωμανική εξουσία αλλά και στους τοπικούς άρχοντες, για να έρθουμε στον μεγάλο κύκλο των κλέφτικων και ιστορικών τραγουδιών που διατρέχουν όλο τον αγώνα. Αποτυπώνεται για πρώτη φορά το ιδεώδες του νεοέλληνα – που είναι ο κλέφτης που αντιστέκεται στην εξουσία και ταυτοχρόνως εκφράζει όλες τις αρετές του Έλληνα της νέας εποχής – και για εμένα αυτό συμπυκνώνεται και στο καταπληκτικό δίστιχο:
«Ήθελα να ‘μουν όμορφος, να ‘μουν και παλικάρι,
να ‘μουνα και τραγουδιστής, δεν ήθελα άλλη χάρη»
Όπου βλέπουμε ο ληστής είναι και τραγουδιστής και εκφράζει έτσι την σχέση του με την ζωή και τον κόσμο μέσα από τα τραγούδια» συμπληρώνει.
Γίνονται ειδικότερες αναφορές στα ιστορικά και κλέφτικα τραγούδια, στα λαϊκά μουσικά όργανα, στους χορούς των κλεφτών, στη μουσική παιδεία, στον «απόηχο» της Επανάστασης στους φιλελληνικούς μουσικούς κύκλους, καθώς και στις μουσικές διαμάχες στην Αθήνα-πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους.
Το βιβλίο συνεχίζει και με τα μουσικά όργανα που συνόδευαν τα τραγούδια και τις πολεμικές επιχειρήσεις. Επίσης αναφέρεται στην προσπάθεια του Καποδίστρια να οργανώσει την μουσική παιδεία στην Ελλάδα και καταλήγει στην πρώτη περίοδο του ελεύθερου ελλαδικού κράτους με τον Όθωνα και την μουσική ζωή στην Αθήνα.
Όσον αφορά τη Θεσσαλία με βάση την έρευνα του ο καθηγητής τονίζει ότι «στην περιοχή έχουμε τραγούδια ήδη από την προεπαναστατική περίοδο, από τους αρματολούς του Ολύμπου, έχουμε πολλά ιστορικά τραγούδια και είναι πολύ ενδιαφέρον αυτό το ρεπερτόριο που περιέχει καθιστικά τραγούδια (της τάβλας) αλλά και χορευτικά στον ρυθμό του τσάμικου».
Το δημοτικό τραγούδι διατηρείται «ζωντανό» μέχρι και σήμερα σε όλη την Ελλάδα, όπως επισημαίνει ο κ. Λιάβας «για εμένα το πιο σημαντικό είναι ότι πολλά από αυτά τα τραγούδια που αναφέρονται σε ήρωες και καταστάσεις της εποχής είναι ακόμα ζωντανά και παρόντα σε γλέντια και πανηγύρια της σύγχρονης Ελλάδας. Αυτό είναι ένα δείγμα της αντοχής των τραγουδιών μέσα στον χρόνο, δεν είναι τυχαίο ότι πολλά από τα κλέφτικα και ιστορικά τραγούδια επανέρχονται με το πέρασμα των χρόνων τα βρίσκουμε στα τραγούδια του Μακεδονικού Αγώνα, στους Βαλκανικούς Πολέμους, τα τραγούδια του 40’ της κατοχής και του εμφυλίου ακόμη και στους φοιτητές του Πολυτεχνείου, οπότε το ήθος και το ύφος των τραγουδιών αυτών επανέρχεται διαχρονικά».
Πέρα από τα τραγούδια, ένα σημαντικό κεφάλαιο αφορά τα μουσικά όργανα τα οποία συνόδευαν τις πολεμικές επιχειρήσεις. Αναλυτικά «υπήρχαν πολλά μουσικά όργανα όπως ήταν πνευστά και κρουστά κυρίως, μαζί με νταούλια, ζουρνάδες, τρομπέτες, έχουμε αναφορές ακόμη και για γκάιντες. Τα νταούλια ή τουμπερλέκια ήταν λάφυρα του πολέμου» υπογραμμίζει ο καθηγητής.
Τέλος σημειώνει ότι είναι ιδιαίτερα χαρούμενος που θα βρίσκεται ξανά στη Λάρισα και στο Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο με το οποίο τον συνδέουν πολλοί δεσμοί ήδη από τότε που γινόταν ο μεγάλος αγώνας για να μπορέσει να ιδρυθεί.
Η εκδήλωση θα πλαισιωθεί με μουσικό πρόγραμμα από τη Σχολή Παραδοσιακής Μουσικής του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας υπό την επιμέλεια του Γιώργου Δεληγιάννη και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο κ. Λιάβας «χαίρομαι πάλι που θα βρίσκομαι σε αυτόν τον χώρο και θα έχουμε μαζί μας μουσικούς από την ορχήστρα της Σχολής Παραδοσιακής Μουσικής του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας που θα παίξουν και θα τραγουδήσουν δημοτικά τραγούδια από τη Θεσσαλία σε σχέση με το 1821, με τον φίλο και συνεργάτη Γιώργο Δεληγιάννη που κάνει εξαιρετική δουλειά και φέτος γιορτάζουμε τα 35 χρόνια από την πρωτοπόρα αυτή σχολή του ΔΩΛ. Επίσης ευχαριστώ και την Φανή Καλοκαιρινού για την πρόσκληση και την συνεργασία» καταλήγει.
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί σήμερα Πέμπτη 5 Μαΐου 2022 και ώρα 7 μ.μ. στο Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο στην οδό Γ. Γουργιώτη (πάροδο οδού Φαρσάλων).
