Ο αφορισμός της επανάστασης στην Μολδοβλαχία από τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’

του Ιωάννη Κουζίου, Ιστορικού ερευνητή, Π.Ε. Ελληνικού Πολιτισμού

Η σημαντικότερη κατηγορία που προσάπτουν στο πρόσωπο του Πατριάρχη οι εθνομηδενιστές, οι αναθεωρητές αλλά και οι άθεοι προπαγανδιστές, είναι ο δήθεν αφορισμός της ελληνικής επανάστασης, με αποτέλεσμα αυτό να έχει αρνητικές συνέπειες στον αγώνα. Ο Πατριάρχης κατηγορήθηκε ως «τουρκόφιλος», «τουρκόδουλος», εχθρός της επανάστασης και της ελευθερίας των Ελλήνων, είναι όμως αυτή η πραγματικότητα; Αρχικά πρέπει να αναφέρουμε ότι οι αφορισμοί ήταν δύο και όχι ένας, πανομοιότυποι και απευθύνονταν στα ίδια πρόσωπα τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, αρχηγό του επαναστατικού κινήματος στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και τον Μιχαήλ Σούτσο1. Πριν αρχίσουμε την εξιστόρηση των γεγονότων πρέπει επίσης να αναφέρουμε κάτι πολύ σημαντικό που τόνιζε ο αείμνηστος δάσκαλος Σαράντος Καργάκος, -γνώστης της ελληνικής επανάστασης όσο ελάχιστοι- « η ιστορία έλεγε, είναι οι πηγές και για να μπορέσει κάποιος να ερμηνεύσει τα ιστορικά γεγονότα και τις οποίες αποφάσεις και ενέργειες των ιστορικών προσώπων πρέπει να ξεχάσει την δική του εποχή, τα όσα θεωρεί αυτονόητα και δεδομένα και να μεταφερθεί όσο μπορεί σε εκείνη την εποχή της οποίας πρέπει να έχει επαρκής γνώση (ιστορική, πολιτική, διπλωματική) για να αποφύγει έτσι και το λάθος του ιστορικού αναχρονισμού».

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ

Στις 22 Φεβρουαρίου 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης περνάει τον Προύθο και κηρύσσει την επανάσταση στη Μολδοβλαχία. Ο σουλτάνος Μαχμούτ ο Β΄ μαθαίνει τα νέα την 1 Μαρτίου 1821 από τον Ρώσο πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη Στρόγανωφ, έτσι λαμβάνει βίαια μέτρα κατά των απίστων, αρχίζει πολεμικές προετοιμασίες και κηρύσσει την Κωνσταντινούπολη σε κατάσταση πολιορκίας2. Ξεσπά αμέσως λυσσώδης βία των μουσουλμάνων με καταστροφές, βανδαλισμούς και λεηλασίες εναντίων των χριστιανών3. Ο πατριάρχης όπως αντιλαμβανόμαστε, ως ηγέτης των ορθοδόξων Millet Basi έχει τεράστια ευθύνη για την ζωή τους, κάθε απόφασή του θα έχει άμεσες συνέπειες στους χριστιανούς4. Ο σουλτάνος αποφασίζει γενική σφαγή όμως χρειαζόταν έγκριση με την έκδοση φετφά από τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη των Οθωμανών σειχούλισλάμη Χατζήχαλήλ εφένδη, οποίος αρνείται να συμμετέχει στην σφαγή και έτσι ο σουλτάνος τον παύει τον εξορίζει και διορίζει άλλον στη θέση του5. Ο νέος σειχούλισλάμης Φείζ Ιμάμης αναγκάζεται να εκδόσει φετφά με τον οποίο προβλέπονται οι τιμωρίες μόνο των ενόχων6. Ο σουλτάνος στις 11 Μαρτίου αποφασίζει να εκδώσει φιρμάνι με το οποίο χορηγούσε αμνηστία στους Έλληνες υπό τον όρο να μην συμμετέχουν σε καμία επαναστατική ενέργεια. Επίσης με άλλο φιρμάνι την ίδια ημέρα 11 Μαρτίου δίνει διαταγή στον πατριάρχη να εκδώσει γενικό αφορισμό με τον οποίο να αφορίζει όχι μόνο τον Υψηλάντη και τον Σούτσο αλλά και τους οπαδούς τους και να λύσει τον όρκο της Φιλικής Εταιρείας7.

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ

Ο Πατριάρχης και η Σύνοδος θέλοντας να περιορίσουν όσο το δυνατό τις αρνητικές συνέπειες του αφορισμού τον συνέταξαν χειρόγραφα, υπό την μορφή επιστολής και την απηύθυναν μόνο προς τον μητροπολίτη Μολδοβλαχίας Βενιαμίν8. Έτσι στις 11 Μαρτίου ημέρα Παρασκευή ο Πατριάρχης και η Σύνοδος διάβασαν τον αφορισμό επάνω στην Αγία Τράπεζα «εν οχετοίς δακρύων»9. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε τρείς σημαντικές λεπτομέρειες: Α) ότι ο αφορισμός διαβάστηκε κεκλεισμένων των θυρών ημέρα Παρασκευή όχι Κυριακή σε ημέρα δηλαδή λειτουργίας, ακριβώς για αν μην γίνει γνωστός και επηρεάσει αρνητικά, όπως και έγινε γιατί δεν τον έμαθε κανείς10, Β)Σε κανένα από τους δυο συνοδικούς αφορισμούς δεν αποκαλούνται οι επαναστάτες ονομαστικά όπως γινόταν πάντα σε όλους τους αφορισμούς απαραίτητα για να έχουν εγκυρότητα, δηλαδή δεν αναφέρεται το επίθετο κακός μπροστά από τα ονόματα του Υψηλάντη και του Σούτσου, κακός Αλέξανδρος, κακός Μιχαήλ αυτό και μόνο δείχνει ότι και οι αφορισμοί ήταν ΑΚΥΡΟΙ και ΑΝΥΠΟΣΤΑΤΟΙ11καιΓ) η σύνταξη του αφορισμού σε μορφή χειρόγραφης επιστολής και η ανάγκη να παραχθούν με το χέρι αντίγραφα ενός τόσο μεγάλου κειμένου καθιστούσε την αναπαραγωγή δυσχερής, αυτός όμως ήταν και ο στόχος του Πατριάρχη και της Συνόδου να συντάξουν ένα αφορισμό τοπικής εμβέλειας (Μολδοβλαχία) και η μεταφορά του και η διάδοσή του να χρονοβόρα με σκοπό να περιοριστούν οι αρνητικές επιπτώσεις μόνο στην Μολδοβλαχία12.

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ

Αντίγραφα του πρώτου αφορισμού διαβιβάστηκαν στην Υψηλή Πύλη, εκεί οι Τούρκοι αξιωματούχοι που τα ανέγνωσαν αντιλήφθηκαν την εξαπάτηση ότι ο αφορισμός δεν είναι γενικός και έτσι η Πύλη διέταξε να συνταχθεί νέος γενικός αφορισμός τυπωμένος σε μονόφυλλο, έτσι ώστε να αναπαραχθεί ταχύτατα σε εκατοντάδες αντίτυπα που θα αποστελλόταν σε όλη την αυτοκρατορία και θα ανακοινωνόταν επίσημα υπό την μορφή Απανταχούσας την ώρα της Κυριακάτικης λειτουργίας, με σκοπό να γίνει σε όλους γνωστός13. Ο δεύτερος αφορισμός συντάχθηκε στις 20 Μαρτίου 1821 Δ΄ Κυριακή των νηστειών υπογράφτηκε και διαβάστηκε ενώπιων του λαού. Εκτός από τους λόγους που αναφέραμε ανωτέρω ο δεύτερος αφορισμός είναι ανυπόστατος καθώς το συνοδικό όργανο δεν βρισκόταν σε πλήρη απαρτία και η γλώσσα σύνταξης δεν ήταν οριστική αλλά ευκτική-ευχετική14.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι ο Πατριάρχης παρά την συμμετοχή του στην προετοιμασία της επανάστασης και της σχέσης του με την Φιλική Εταιρεία αναγκάστηκε υπό το βάρος της απειλής γενικής σφαγής των χριστιανών να συντάξει τους δύο άκυρους αφορισμούς, αν δεν το έκανε τότε οι συνέπειες θα ήταν καταστροφικές. Αυτό μπορούμε να το αντιληφθούμε από τις σφαγές που ακολούθησαν (δέκα χιλιάδες Έλληνες σφαγιάστηκαν μόνο στην Κωνσταντινούπολη), όταν έγινε γνωστό ότι ξέσπασε η επανάσταση στην Πελοπόννησο στις 25 Μαρτίου 1821. Πραγματικά η έκδοση του αφορισμού ήταν η κυριότερη αιτία που κόπασαν οι σφαγές εκείνες της ημέρες όπως προκύπτει από τα γεγονότα αλλά και αποτέλεσε το εχέγγυο για αναστολή επιβολής άλλων σκληρότερων μέτρων15. Ο αφορισμός όχι μόνο δεν είχε αρνητικές συνέπειες στην επανάσταση, αλλά έδωσε χρόνο για να προετοιμαστεί η επανάσταση στην Πελοπόννησο. Τον άκυρο αφορισμό τον αντελήφθησαν οι κληρικοί των επαναστατημένων περιοχών που φρόντισαν να ενημερώσουν τους χριστιανούς έτσι ώστε να μην επηρεαστούν αρνητικά16. Ο άκυρος αφορισμός δεν είχε καμία αρνητική επιρροή στης ηγετικές μορφές της επανάστασης, καθώς όπως αναφέρει ο ίδιος ο Υψηλάντης σε επιστολή του προς τους Σουλιώτες και τον Κολοκοτρώνη τον Ιανουάριο του 21 προβλέποντας αφορισμό, να μην λαμβάνουν υπόψη τα αφοριστικά διότι αυτά είναι αποτέλεσμα βίας και εξαναγκασμού και όχι θελήσεως του Πατριάρχη17. Εκείνο που επηρέασε αρνητικά την επανάσταση στην Μολδοβλαχία ήταν η καταδίκη της από τους αυτοκράτορες της Ευρώπης που γέμισε απόγνωση τους Έλληνες στις παραδουνάβιες ηγεμονίες18.

Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΑΙ Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Ο Πατριάρχης είχε ενεργό συμμετοχή στην προετοιμασία της επανάστασης και ήταν γνώστης των σχεδίων Φιλικής Εταιρείας αυτό προκύπτει από πλήθος τεκμηρίων. Φιλήμων και Ξάνθος αναφέρουν στα απομνημονεύματά τους ότι όταν ο Φαρμάκης πήγε να τον μυήσει στο Αγ. Όρος, ο ίδιος αρνήθηκε απαντώντας «εμένα με έχετε που με έχετε»19 . Στενοί συνεργάτες του Πατριάρχη τόσο μέσα στην Σύνοδο όσο και στην πατριαρχική αυλή είναι μέλη της Φιλικής όπως ο Λογάδης, ο Αφθονίδης, ο Δέρκων Γρηγόριος, ο μητροπολίτης Εφέσσου Καλλιάρχης20. Ο Ιωάννης Παπαρηγόπουλος σημαντικό μέλος της Φιλικής αναφέρει ότι ο πατριάρχης του ζήτησε να μεταφέρει στις κεφαλές του Μόριά τις συμβουλές του για ομόνοια και σταθερότητα στην απόφασή τους να επαναστατήσουν21. Επαναστατικές επιστολές είχε στείλει ο Πατριάρχης και προς τον επίσκοπο Σαλώνων Ησαΐα αλλά και προς τους οπλαρχηγούς της Ρούμελης22. Ο Σανί Ζαντέ τούρκος ιστορικός αναφέρει ότι «Τα σχέδια της Φιλικής Εταιρείας ετηρούντο μυστικά μεταξύ του Πατριάρχου, των μητροπολιτών, των παπάδων , των δημογερόντων και των προκρίτων»23.

Η ΘΥΣΙΑ

Εκείνο όμως το γεγονός που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επανάσταση στην εδραίωσή της και στο γενικό χαρακτήρα που έλαβε είναι η εκτέλεση του Πατριάρχη. Ο Πατριάρχης κρεμάστηκε στις 10 Απριλίου 1821 ανήμερα του Πάσχα από την κεντρική πύλη του Πατριαρχείου. Ο Γρηγόριος μπορούσε να διαφύγει καθώς του είχε προταθεί επανειλημμένως όμως ήταν κάτι που αρνούνταν να πράξει24. Γνώριζε ότι η θυσία του είναι η βάση για την στερέωση και την εξάπλωση της επανάστασης. Με τον θάνατό του ο αγώνας λαμβάνει εκτός από την εθνική και την θρησκευτική διάσταση, κινητοποιώντας το θρησκευτικό συναίσθημα των Ελλήνων. Ο Πατριάρχης έπεσε για να σηκωθεί η επανάσταση, ποτίζοντας με το αίμα του και αυτός το δένδρο της λευτεριάς, κάτι που αμφιβάλλω αν θα έπρατταν όσοι του ασκούν κριτική εκ του ασφαλούς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ι.Ε.Ε., : Ελληνική Επανάσταση, τ.27. εκδ. Παραπολιτικά, Αθήνα 2015.

Κεκαυμένος Γ., : Ο Γρηγόριος ο Ε και η επανάσταση του 1821, εκδ. Εναλλακτικές, Αθήνα.

Λαΐου Σ.- Σαρηγιάννης Μ., Οθωμανικές αφηγήσεις για την ελληνική επανάσταση εκδ. Ε.Ι.Ε, Αθήνα 2019.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Γ. Κεκαυμένος., ό,π., σελ.42.

2 Ι.Ε.Ε., Η Ελληνική Επανάσταση, τ.27. εκδ. Εκδοτική Αθηνών, σελ.35-36.

3 Γ. Κεκαυμένος., ό.π., σελ.11.

4 Ι.Ε.Ε., Η Ελληνική Επανάσταση, τ.27. εκδ. Εκδοτική Αθηνών, σελ.36.

5 Ι.Ε.Ε., Η Ελληνική Επανάσταση, τ.27. εκδ. Εκδοτική Αθηνών, σελ..37.

6 Ι.Ε.Ε., Η Ελληνική Επανάσταση, τ.27. εκδ. Εκδοτική Αθηνών, σελ.38.

7 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 47-48.

8 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ.50.

9 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 47.

10 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 48.

11 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 64.

12 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 50.

13 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 53.

14 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 63, 118-119.

15 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 114.

16 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 119.

17 Ι.Ε.Ε., Η Ελληνική Επανάσταση, τ.27. εκδ. Εκδοτική Αθηνών, σελ.40.

18 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 120.

19 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 67-68.

20 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 74-83.

21 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 85.

22 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 91-102.

23 Σ. Λαΐου- Μ. Σαρηγιάννης ., Οθωμανικές αφηγήσεις για την ελληνική επανάσταση εκδ. Ε.Ι.Ε, Αθήνα 2019.

24 Γ.Κεκαυμένος., .ο.π., σελ. 175.

, , , , ,

1 thought on “Ο αφορισμός της επανάστασης στην Μολδοβλαχία από τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’

  1. Χαίρομαι που μια από τις βασικές πηγές του άρθρου είναι ο Γεώργιος Κεκαυμένος,φανατικός υπερασπιστής της θεωρίας,γιατί θεωρία είναι,του κρυφού σχολειού και ξεκάθαρα αφοσιωμένος στο να υπερτονώσει τη συνεισφορά της Εκκλησίας στη νεοελληνική ιστορία και να μετριάσει τη συμφεροντολογία και τα λάθη της.Αυτό ακριβώς δείχνει πόσο έγκυρο και αξιόπιστο είναι το άρθρο.Αλλά ας τα πάρουμε ένα-ένα:

    α)Μπορεί ο πατριάρχης να αφόρισε μόνο τους επαναστάτες στην Μολδοβλαχία,αλλά υπάρχει μια μικρή λεπτομέρεια:Η ελληνική επανάσταση ΞΕΚΙΝΗΣΕ από την Μολδοβλαχία.Μπορεί να μην συνδέονταν άμεσα με τον ξεσηκωμό στην Πελοπόννησο,αλλά ήταν η σπίθα που έδωσε το σύνθημα για ένοπλο αγώνα και σε άλλες περιοχές.Οπότε,το να καταφεύγουμε σε ανούσιες σημειωτικές για να μετριάσουμε το βάρος του αφορισμού είναι το λιγότερο παιδιάστικο.
    β)Το σύνθημα των επαναστατών ήταν ”ελευθερία ή θάνατος”.Οι επαναστάτες ήταν έτοιμοι να θέσουν όλους του Έλληνες στον κίνδυνο του αφανισμού για την ελευθερία τους.Αν ο Γρηγόριος ήταν υποστηρικτής της επανάστασης,που η δραστηριότητα του κατά το ξέσπασμα της δείχνει πως δεν ήταν,τότε θα μοιράζονταν το ίδιο συναίσθημα και δεν θα οπισθοχωρούσε στις επιταγές των Τούρκων.Καλύτερα νεκρός και ελευθερωμένος παρά ζωντανός και σκλαβωμένος,σωστά;
    γ)Στο άρθρο γράφει πως ο πατριάρχης ήταν υποστηρικτής της επανάστασης και ότι ήταν γνώστης των σχεδίων της Φιλικής Εταιρείας.Πως και κατά πόσο ακριβώς ήταν γνώστης;Ήξερε ότι οι Φιλικοί ετοίμαζαν επανάσταση στην Μολδοβλαχία;Αν ήξερε,γιατί δεν εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη λίγο πριν το ξέσπασμα;Οπότε,δύο είναι οι πιθανές αλήθειες:1)Ήταν ηλίθιος,γιατί όντας συνεργάτης των επαναστατών και ενήμερος για την εξέγερση,παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη,μη συνειδητοποιώντας πως θα είναι από τους πρώτους στόχους των τουρκικών αντιποίνων.2)Δεν είχε γνώση του σχεδίου της επανάστασης,οπότε η τελευταία τον βρήκε απροετοίμαστο στην Κωνσταντινούπολη.Και όχι,δεν με πείθει το ότι ο Γρηγόριος αρνήθηκε να διαφύγει για να θυσιαστεί για τον Αγώνα,ο Γρηγόριος δεν ήταν ούτε Χρηστός,ούτε Σωκράτης.
    δ)Το άρθρο αναφέρεται σε ”επαναστατικές” επιστολές του Γρηγορίου.Τι γράφουν όμως αυτές οι επιστολές;Κατά πόσο επαναστατικές είναι;Δεν υπάρχει ούτε ένα απόσπασμα για να επιδείξει το άρθρο.
    ε)Το αν ο αφορισμός είχε αρνητική επίδραση στον Αγώνα,δεν μπορούμε να το ξέρουμε.Διότι δεν ξέρουμε πόσοι Έλληνες δεν πήρανε τα όπλα στη κεντρική και βόρεια Ελλάδα και στην Μολδοβλαχία και κατά πόσο αυτό θα οφείλονταν στον αφορισμό.Έτσι κι αλλιώς,πάμπολλοι ιερείς συμμετείχαν στην εξέγερση,οπότε ο αφορισμός δεν έκανε κάποια ζημιά.

    Ο Γρηγόριος ήταν προϊόν της εποχής του.Ήταν το πρόσωπο του Χριστιανισμού στην Οθωμανική αυτοκρατορία και κατά συνέπεια,έπρεπε να έχει καλές σχέσεις με τους Οθωμανούς.Και προφανώς θα καταδίκαζε την επανάσταση για να σώσει το τομάρι του.Η καταδίκη της επανάστασης ήταν αντεθνική,αλλά απολύτως κατανοητή.Και όποια λάθη έκανε τα πλήρωσε με τη ζωή του.Ο Γρηγόριος έγινε μάρτυρας του Αγώνα από σύμπτωση,όχι σχέδιο.

    Το άρθρο όμως έχασε την αξιοπιστία του από τη πρώτη κιόλας πρόταση.Δεν είχε σκοπό του την ιστορική αποκατάσταση,αλλά μια ημιμαθή επίθεση σε μια άλλη ημιμαθή επίθεση.Σε καμία περίπτωση δεν αξίζει να χαρακτηρίζεται ιστορία.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *