[Καθώς τον φετινό Μάρτιο κλείσανε 50 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου θεωρητικού και οραματιστή του Ελληνικού Κοινοτισμού, Κωνσταντίνου Δ. Καραβίδα (1890-1973), το Cognoscoteam ξεκινά αφιέρωμα στο έργο του με αυτή τη σύντομη βιογραφία του, γραμμένη από έναν εκλεκτό Έλληνα δημοσιογράφο και συγγραφέα, τον αείμνηστο Κώστα Σαρδελή (1932-2007). Το εν λόγω άρθρο, που πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Βραδυνή» στις αρχές της δεκαετίας του ’80, περιλαμβάνεται στο έργο του Κ. Σαρδελή «Η Προδομένη Παράδοση» (τ. Β΄, «Οι Γραικύλοι της Σήμερον»), Εκδόσεις Τήνος, 1991].
‘Έναν μεγάλο ἄγνωστο Νεοέλληνα θά προσπαθήσουμε νά σκιαγραφήσουμε σήμερα: Τόν ἀσυμβίβαστο ἀγωνιστή καί τολμηρό ὁραματιστή τοῦ Κοινοτισμοῦ Κώστα Καραβίδα. Εἶναι πολύ ἐλάχιστοι (μετριοῦνται στά δάχτυλα τοῦ ἑνός χεριοῦ) ἐκεῖνοι πού εἶχαν τήν πνευματική λεβεντιά νά δοῦν κατάματα τό νεοελληνικό πρόβλημα, ὅπως αὐτό διαμορφώθηκε καί ἔγινε γάγγραινα στόν κορμό τοῦ ἔθνους, μετά τήν εἰσβολή τῶν ξένων στό κρατίδιο-προτεκτοράτο τῶν «προστάτιδων» δυνάμεων, τήν εἰσβολή τοῦ Φραγκολεβαντινισμοῦ καί τήν ἀποθηρίωση τοῦ Γραικυλισμοῦ στό ἐλεύθερο ‘Ελλαδικό βασίλειο, πού ἀποκομμένο ἀπό τή θηλή τῆς μάνας του τό θρέφανε καί τό θρέφουνε ἀκόμα μέ ξένο γάλα σά νά ’ναι μούλικο.
῾Ο Κώστας Καραβίδας δέν παρασύρθηκε ἀπό τό ρεῦμα, ἀπό τήν ψεύτικη παράδοση πού εἶχε δημιουργήσει ἡ ξενοδουλεία τοῦ Φραγκολεβαντινισμοῦ. Δέν ἔπεσε στήν ἀπάτη τοῦ πνευματικοῦ καί πολιτικοῦ κατεστημένου, τῶν ξενόφερνων κοινωνικοπολιτικῶν καί οἰκονομικῶν συστημάτων, πού διατυμπάνιζαν ἐγκάθετοι ξένων καί ἐγχώριων κέντρων, ἀλλά ὑπερήφανος καί τολμηρός, καθώς ἦταν, δηλ. πραγματικά ἐλεύθερος ἄνθρωπος, ἀρνήθηκε νά ὑποταχθεῖ στό ψέμα καί τή βία τοῦ Γραικυλισμοῦ, καί ἀναζήτησε τήν ἀλήθεια στήν παράδοση τοῦ Γένους, τήν ὁποία ἐκεῖνος ἔβλεπε ἑνιαία καί ἀδιαίρετη ἀπό τ᾿ ἀρχαῖα ὥς τά σημερινά χρόνια. Τόν κυριεύει ἡ ἰδέα τοῦ Κοινοτισμοῦ, τῆς Κοινότητος. Τοῦ γίνεται βίωμα. Τήν ὑψώνει σέ σύστημα ζωῆς. Ὁ Κοινοτισμός γιά τόν Κώστα Καραβίδα εἶναι τό σύστημα ἐκεῖνο πού ταιριάζει στόν ‘Έλληνα, στίς συνθῆκες τῆς δικῆς του ζωῆς, στή δική του παράδοση. Ὁ Καραβίδας γίνεται ὁ κήρυκας τοῦ κοινοτικοῦ πνεύματος καί στόν Κοινοτισμό ἀφιερώνει τό ἔργο του καί ὁλόκληρη τή ζωή του. Μέ βιβλία καί ἄρθρα καί ἀδιάκοπους ἀγῶνες καλεῖ τό ἔθνος νά μή παρασυρθεῖ ἀπό τίς σειρήνες τοῦ Κομμουνισμοῦ, τοῦ Σοσιαλισμοῦ καί τοῦ Καπιταλισμοῦ, πού ἔρχονται νά τό ὑποτάξουν καί νά τό εὐνουχίσουν, ἀλλά νά στραφεῖ πρός τίς δικές του πηγές, στά κεφαλάρια τοῦ Γένους, στήν Κοινότητα κι αὐτή νά θέσει θέμελο τοῦ μέλλοντός του καί τῆς προκοπῆς του.
‘Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, γράφει, εἶναι «ἄνωθεν δοτή καί ἐντεταγμένη εἰς τό μεῖζον ἐθνικόν Κράτος – πράγματι ὡς μιά τυπική γραφειοκρατική ὑπηρεσία του… εὑρίσκεται εἰς πολύ μεγάλην ἀπόστασιν ἀπό τήν παναρχαίαν κοινοτική μας παράδοσιν, ἡ ὁποία διεμορφώθη αὐτοκαθοριστικά διά μέσου τῶν αἰώνων ὡς οὐσιαστικόν βίωμα…» (Ἡ Κοινοτική Παράδοσις τῶν ῾Ελλήνων. Αθ.1958, σ. 2). Καί συνεχίζει: «Εἰς τήν κοινοτικήν μας, ἀντιθέτως, παράδοσιν ἡ Τοπική εξουσία εἶναι ὄχι δοτή, ἀλλά αυτοδημιούργητη καί αὐτόνομη, δηλαδή μιά ἐξουσία, ἡ ὁποία ἀπό τῆς συστάσεως τοῦ ἀλλότρια πιθηκίζοντος Νεοελληνικού Κράτους ἑπόμενον ἦτο να παραμερισθῆ, πάντως νά ἀλλοιωθῆ εἴτε καί ἐντελῶς νά καταργηθῆ».
῾Ο ἴδιος ὁ Κώστας Καραβίδας μᾶς διηγεῖται πῶς γνώρισε τήν κοινοτική μας παράδοση. Γράφει: «’Εν πρώτοις στον κοινοτισμό μέ εἰσήγαγε ὁ πατέρας μου, ὅταν, ἐφαρμόζοντας ἕναν ἀπό τούς οὐσιωδέστερους κανόνες τοῦ κοινοτισμοῦ, ἀνάγκασε διά τῆς βίας τούς συγχωριανούς μας νά μιλοῦν ἕνας ἕνας καί μέ τή σειρά άνεβαίνοντας στό πεζούλι τῆς Ἐκκλησίας καί ὄχι ἀπό κάτω κι ὅλοι μαζί· κι ὅταν ἔπειτα, σέ μιά περίστασι πού προέκυψε διαφωνία ποιά γνώμη ἦταν ἡ ὀρθότερη, ὁ πατέρας μου ἐπρότεινε να γράφωνται οἱ γνώμες τοῦ καθενός καί μάλιστα ἀγόρασε ειδικό μεγάλο βιβλίο καί κάρινο ὡραῖο κιβώτιο μέ κλειδί καί τά δώρισε στό χωριό μας πρός αὐτόν τό σκοπό, γιά νά φυλάγωνται γραπτές οἱ γνῶμες στό κοινοτικό βιβλίο και ἀπό τήν δοκιμασία τοῦ χρόνου νά διακριθοῦν ὅσες μείνουν ὄρθιες. Αὐτά ἀπό τή μαθητική μου περίοδο.
Μετά τις σπουδές μου σέ ὥριμη ηλικία ἔπιασα γιά λογαριασμό μου τήν ἔρευνα τοῦ θέματος…» (Τό πρόβλημα τῆς αὐτονομίας. Σοσιαλισμός και Κοινοτισμός. Πρόλογος: Παναγ. Κανελλόπουλου. Εἰσαγωγή: Κώστα Βεργόπουλου. Φωτογραφική ἀνατύπωση ἀπό τίς ἐκδόσεις τοῦ 1930 και 1936. Ἐκδόσεις Παπαζήση, σ. 47).
Πόσο σοφός ἄνθρωπος, πόσο ‘Έλληνας ἦταν ὁ πατέρας τοῦ Κώστα Καραβίδα. Παράδωσε, μέ τήν ὑπόδειξή του ἐκείνη στούς χωριανούς του, ἕνα μεγάλο μάθημα ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, ἀληθινῆς ὅμως ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, ἐκείνης πού ἀπορρέει από τήν ἑλληνική παράδοση κι ὄχι ἐκείνης πού μᾶς ἐπιβλήθηκε ἀπ᾽ ἔξω, ἀπό τίς «προστάτιδες» μεγάλες δυνάμεις, πού μᾶς πετάξανε τό ξεροκόμματο τοῦ κοινοβουλευτισμοῦ. Δέν ὑπάρχει μεγαλύτερη τυραγνία ἀπό ἐκείνη πού σέ πείθουν ὅτι εἶσαι λεύτερος, ἐνῶ ταυτόχρονα σ᾽ ἔχουν δεμένο χειροπόδαρα. Αὐτός εἶναι ὁ κοινοβουλευτισμός τους. Γι’ αὐτό ὁ Κώστας Καραβίδας, το γενναῖο, τό ρωμαλέο αὐτό πνεῦμα τῆς ἀθάνατης Ρωμιοσύνης, εἶχε τήν ἀπίστευτη τόλμη, γιά τήν ἐποχή του, (καί γιά τήν ἐποχή μας) νά διατυπώσει τήν ἀντίθεσή του: «’Αντίρρησι ἔχομε – γράφει- καί γιά τό κοινοβουλευτικό πολίτευμα καί γιά τήν δημοκρατία, ὅπως διαμορφώθηκε στόν τόπο μας γιατί αὐτό τό πολίτευμα εἶνε πού καλύπτει ὅλες τίς παραπάνω παραπλανητικές ἐνέργειες τῆς ἀνάξιας ιθύνουσας τάξεως τῆς χώρας μας, ἀκόμα δέ καί μιά ἐνέργεια ὅλως εἰδική καί χαρακτηριστική πού εἶνε ἀπ’ ὅλες χειρότερη: τίς κοινοβουλευτικές ἐκλογές δηλαδή ἐκλογές πού μέ τήν ἐπίφασι τῆς λαϊκῆς κυριαρχίας, ἐπιτρέπουν να βγάλουν μακρούς λόγους καί νά κοροϊδεύουν καί τόν ἑαυτό τους καί τό λαό ὑποσχόμενοι – θέλοντας ἄλλως τε καί μή – πράγματα ὄχι μόνο ακατόρθωτα (θά ’ταν μικρό αὐτό, ἀλλά καί ἐπιβλαβῆ στά βασικά συμφέροντα τῆς χώρας. Γι’ αὐτό τό λόγο θέλομε νά μεταρρυθμίσωμε τή δημοκρατία, ὥστε νά μή καλύπτη ὅλ’ αὐτά ἀλλά βαθμηδόν νά τά ξεσκεπάση καί νάτά διορθώση…» (Τό πρόβλημα τῆς Αὐτονομίας. Σοσιαλισμός καί Κοινοτισμός, ὅπ. παρ., σ. 65).
῾Ο Κώστας Καραβίδας, λοιπόν, εἶχε τή λεβεντιά ἑνός αληθινοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου. Καί γιά νά συμπληρώσουμε τά παραπάνω μνημονεύουμε ἐδῶ τόν τίτλο ἑνός πραγματικά βαρυσήμαντου ἄρθρου του, τό ὁποῖο δημοσιεύτηκε, μετά τήν κατάλυση τῆς βασιλείας, στό πρωτοποριακό περιοδικό «Κοινότης» πού ἔβγαζε μαζί μέ τόν Ντῖνο Μαλούχο, ἀπό τό Φθινόπωρο του 1922 ὥς τό Καλοκαίρι του 1924. Ὁ τίτλος εἶναι: «‘Η Δημοκρατία δέν μᾶς ἀρκεῖ».
Εἴπαμε στήν ἀρχή, ὅτι ὁ Κώστας Καραβίδας εἶναι ἕνας μεγάλος ἄγνωστος. Πραγματικά, πόσοι τόν γνωρίζουμε; Πόσοι γνωρίζουμε ἀκόμα καί τό ὄνομά του; Φοβᾶμαι, πάρα πολύ ἐλάχιστοι. Θά μετριῶνται ἴσως στα δάχτυλα τοῦ ἑνός χεριοῦ. Οἱ λόγοι εἶναι προφανεῖς. Ὁ Παναγιώτης Κανελλόπουλος, προλογίζοντας το βιβλίο «Τό πρόβλημα τῆς αὐτονομίας…» πού μνημονεύσαμε στο οποῖο συγκεντρώνονται μελέτες τοῦ Καραβίδα, και τό κυκλοφόρησε ὁ ἐκδ. οἶκος «Παπαζήση» στη σειρά τῶν ἁπάντων του, γράφει: «Παραγνωρισμένος ἦταν, ὅσο ζοῦσε, ὁ ποιητής Καραβίδας, ὅπως ἦταν παραγνωρισμένος, στά πιό παραγωγικά του χρόνια, ὅταν εἶχαν ἐκδοθεῖ τά σημαντικώτερα ἔργα του, καί ὁ ἀκούραστος έρευνητής τῆς ἑλληνικῆς πραγματικότητας. Οι κριτικοί καί ἱστορικοί τῆς λογοτεχνίας μας ἀγνόησαν ἤ πρόσεξαν πολύ λίγο τον ποιητή Καραβίδα. ’Άς μοῦ ἐπιτραπεῖ νά πῶ, ὅτι δέν ἀνήκω σέ ὅσους εἶχαν ἀγνοήσει ἢ παραμελήσει τόν ποιητή».
Παραγνωρισμένος ἦταν (καί παραμένει ὁ Κώστας Καραβίδας,γιατί ἦταν, ὅπως εἴπαμε, πραγματικά ελεύθερος ἄνθρωπος. Δέν ἀνῆκε σέ «γενιές», δηλ. κλίκες. Δέν διπλάρωσε κανένα καί δέν ζήτησε ποτέ ἀπό κανένα τίποτε. Δέν τόν ἐνδιέφερε ἡ κούφια δόξα καί ἡ κοινωνική προβολή, οἱ τιμές καί οἱ διακρίσεις, πού ἄλλοι ἐκλιπαροῦσαν. Ο Κώστας Καραβίδας ἦταν «αἱρετικός» καί αὐστηρός. Καί μέ τόν ἑαυτό του καί μέ τούς ἄλλους. Ἔλεγε καί ἔγραφε παράξενα πράματα. ’Ακατανόητα. «Τρελλά». Ἔγραφε πράματα, πού ἦταν μπουρλότο στά θέμελα συσσωρευμένων πνευματικῶν καί πολιτικοοικονομικῶν συμφερόντων. Ἐκήρυσσε τήν ἀληθινή παράδοση καί ζητοῦσε νά τήν ξανακάνει βίωμα τό ἔθνος. Νά ἀποτάξει τό ἔθνος τό Σατανά τῆς ψεύτικης παράδοσης καί νά γυρίσει στόν παράδεισο, στούς Πατέρες, τούς ξεχασμένους σέ κάποιο πανάθλιο ἄσυλο τῆς ῾Ιστορίας. Πῶς, λοιπόν, νά τόν ἀναγνωρίσουν τόν Κώστα Καραβίδα; Ποιοί νά τόν ἀναγνωρίσουν; Οἱ πνευματικοί ἀπατεῶνες; Οἱ ξενομανεῖς; Οἱ ξενόδουλοι; Οἱ κοκορευόμενοι ποικιλοτρόπως γιά τά τάχα πνευματικά τους ἐπιτεύγματα; Ποιοί; Μέσα ἀπό ποιά κανάλια να προβληθεῖ, ἀφοῦ δέν ἀνῆκε σέ κανένα; ᾿Αφοῦ διατηροῦσε την ἀνεξαρτησία του; ᾿Αφοῦ ἦταν ἀδέσμευτος καί ἐλεύθερος νά στοχάζεται, ὅπως αὐτός ἀποφάσιζε; Βαρύ τό τίμημα τῆς πνευματικῆς ἐλευθερίας στήν‘Ελλάδα. Καί τῆς πνευματικῆς λεβεντιᾶς, πού ’ναι τό ἴδιο.
Θά δώσουμε ἐδῶ τώρα λίγα βιογραφικά του στοιχεῖα γιά νά προχωρήσουμε στή συνέχεια στό ἔργο του:
῾Ο Κώστας Καραβίδας γεννήθηκε το 1890 στήν Κεφαλλονιά, πού ὑπηρετοῦσε τότε ὁ πατέρας του. ‘Η καταγωγή του ὅμως ἦταν ἀπό τό ὀρεινό χωριό τῆςΔωρίδας, Ζωριάννο. Οἱ γονεῖς του, Δημήτριος καί Ζωή τό γένος Γ. Κοζώνη, εἶχαν ἄλλα πέντε παιδιά. Τό Γυμνάσιο τό τελείωσε στήν Πάτρα καί σπούδασε νομικά στό Πανεπιστήμιο ᾿Αθηνῶν.
’Ήταν μέλος τῆς πρώτης Φοιτητικῆς Συντροφιᾶς ἀπό τό 1908 ὥς τό 1912. Στούς Βαλκανικούς πολέμους ὑπηρέτησε ὡς ἐθελοντής καί τό 1915 γίνεται ὑπάλληλος τοῦ Ὑπουργείου ’Εσωτερικῶν. Ὑπηρέτησε στίς Νομαρχίες Ναυπλίου καί Σπάρτης. Τό 1917 ἐντάσσεται στό Κίνημα Εθνικῆς ᾿Αμύνης καί ὑπηρέτησε στο Πολιτικό Γραφεῖο τοῦ Ελευθερίου Βενιζέλου, καθώς καί στή Γενική Διοίκηση τῆς Μακεδονίας. Τό 1921 ἐργάζεται, μέ ἐντολή του Υπουργείου Εσωτερικῶν, στα ‘Ελληνοσλαυικά σύνορα καί στην ‘Αδριανούπολη. Ἐκεῖ μελετάει τίς κοινωνικοοικονομικές συνθήκες καί ἀναπτύσσει σπουδαία δραστηριότητα σέ θέματα ἐποικισμοῦ. Τόν ἑπόμενο χρόνο (1922) γίνεται γιά λίγο διευθυντής τοῦ περιοδικοῦ «Πολιτική Επιθεώρησις» τοῦ Ἴωνος Δραγούμη, πού ἐξέδιδε τότε ὁ ἀδελφός τοῦ «Ἴδα», Φίλιππος. Στή συνέχεια ὑπηρετεῖ στην ‘Αρμοστεία τῆς Σμύρνης. 1922-1924 ἐκδίδει μέ τόν Ντίνο Μαλοῦχο τό περιοδικό «Κοινότης». Ἐκεῖ δημοσιεύτηκαν πολλά ἀπό τά ἔργα του. ’Ακολουθεῖ σύντομη δημοσιογραφική καριέρα στις εφημερίδες «Μακεδονία» καί « Ελεύθερο Βήμα» (1924-1926) καί τό 1926-1929 γίνεται συμβασιοῦχος ὑπάλληλος του Υπουργείου Εξωτερικών. Το 1928 νυμφεύεται τήν Τούλα Μ. Κωτσάκη μέ τήν ὁποία ἀπέκτησε μιά κόρη, τη Ζωή, σύζυγος τοῦ δημοσιογράφου Κωνσταντίνου Π. Καλλιγά. Τό 1932 μπῆκε στήν ᾿Αγροτική Τράπεζα, ὅπου ἀναπτύσσει εκπληκτική δραστηριότητα, ὁμολογουμένως πρωτοποριακή. Διοργανώνει τά «Μικρά κατά Κοινότητα Εγγειοβελτιωτικά ἔργα», ἐνῶ οἱ σχετικές ἀναλυτικές ἐκθέσεις του παραμένουν ἀνέκδοτες. Κατά τήν διάρκεια τῆς κατοχῆς εἶναι μέλος τῆς «Δημοκρατικῆς ῾Ομάδας», στήν ὁποία ἀνήκουν, ἐπίσης οἱ: Αλ. Δελμοῦζος, Κων. Γεωργούλης, Πίν. Χριστοδουλόπουλος, Θ. Παπαδημητρίου, οἱ κυρίες Μυρσίνη Κλεάνθους-Παπαδημητρίου καί Πατρούλα Καραβίδα-Βασματζίδη, ὁ ἀείμνηστος Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος κ.ἄ. ῾Ο Κώστας Καραβίδας πέθανε τό Μάρτιο τοῦ1973 μετά ἀπό μακρά ἀσθένεια. Πολύ ἀργότερα συγκροτήθηκε μιά Επιτροπή Εκδόσεως τῶν ‘Απάντων τοῦ Καραβίδα. Πρόεδρός της εἶναι ὁ πρώην Πρωθυπουργός καί ᾿Ακαδημαϊκός κ. Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Τά ‘Άπαντα τοῦ Κώστα Καραβίδα ἀνέλαβε νά ἐκδόσει ὁ Παπαζήσης. Πραγματικά κυκλοφόρησαν ὥς τώρα τά «᾿Αγροτικά», μελέτη συγκριτική, μέ πρόλογο τοῦ ᾿Ιωάννη Πεσμαζόγλου καίεἰσαγωγήΝίκου Μουζέλη. Ἡ ἔκδοσηἔγινε σέ φωτογραφική ἀνατύπωση ἀπό την ἔκδοση τοῦ 1931. Ἐπίσης κυκλοφόρησαν κατά φωτογραφική, ἐπίσης, ἀνατύπωση ἀπό τίς ἐκδόσεις τοῦ 1930 καί 1936 καί ὑπό τόν τίτλο «Τό πρόβλημα τῆς αὐτονομίας. Σοσιαλισμός καί Κοινοτισμός», μέ πρόλογο τοῦ Παναγ. Κανελλόπουλου και εἰσαγωγή τοῦ Κώστα Βεργόπουλου, οἱ μελέτες τοῦ Καραβίδα: «Δημοκρατία και αὐτοδιοίκησις έν Ελλάδι», «Σοσιαλισμός και Κοινοτισμός», «Ἡ Τοπική Αυτοδιοίκησις καί ὁ ἰδιότυπος παρ’ἡμῖν οἰκονομικός ρεζιοναλισμός». ’Αθ. 1981. Ἡ Αγροτική Τράπεζα ἐξέδωσε ὑπό τόν τίτλο «Γεωοικονομία και Κοινοτισμός. Συλλογή κειμένων» ᾿Αθ. 1980, τίς μελέτες τοῦ Καραβίδα: «Τό ὑπόμνημα πρός τήν ΑΤΕ», «Τά παλαιά μικρά εγγειοβελτιωτικά ἔργα τῆς ΑΤΕ καί τά μείζονα κρατικά», τόν «Ιδιότυπο οἰκονομικό ρεζιοναλισμό και τό Κοινοτικό ταμιευτήριο» και τήν «Ἔκθεση γιά τήν ὑπόθεση Φήκης Τρικάλων». ῾Ο πρόλογος εἶναι τοῦ’Αδ. Πεπελάση καί ἡ εἰσαγωγή τοῦ Β. Καραποστόλη.
Τά ἔργα τοῦ Κώστα Καραβίδα εἶναι πάρα πολλά. Τα περισσότερα ἀπό αὐτά μνημονεύονται στίς ἐκδόσεις πού ἀναφέραμε.
῾Ο Κώστας Καραβίδας δίνει ὡς ἑξῆς τόν ὁρισμό τῆς κοινότητος: Κοινότητα… λέμε σ᾿ ἕνα ωρισμένο μέρος τῆς χώρας μίαν ὁμάδα ἀνθρώπων πού ἔχουν ὀργανώσει ἐργασία παραγωγική καί πού ὡς ἐκ τούτου ἀντιμετωπίζουν ὡρισμένα ὁμαδικά ζητήματα τῆς καθημερινῆς ζωῆς των, ζητήματα πού τούς πιέζουν γιά νά τούς δίνουν ὁλοένα μιάν ἄμεση λύση καί πού πρός αὐτό τό σκοπό, ὅπως ἐκ τῆς φύσεως τῶν πραγμάτων ἔτσι καί ἐκ τοῦ Νόμου, πρέπει νά διαθέτουν μιάν ἀπόλυτη ἐξουσία γιά νά αὐτοδιοικοῦνται, ὑπέχοντας συνάμα αὐτοί οἱ ἴδιοι καί τήν εὐθύνη γιά τήν κάθε ἐνέργειά τους…» (Ἡ Δημοκρατία καί ἡ αὐτοδιοίκησις ἐν Ελλάδι. Ανάτυπο ἀπό τό ἀρχεῖο τῶν οἰκονομικῶν καί Κοινωνικών Επιστημῶν. ’Αθ. 1930, σ. 141-142).
«‘Η κοινότητα, γράφει ὁ Καραβίδας, προϋπῆρξε τοῦ κράτους· πώς ἡ κοινότητα δέν εἶναι παράγωγο τοῦ κράτους· ἀλλ᾽ ἀντίθετα τό κράτος, ἡ θρησκεία, τό ἔθνος, ὁ πολιτισμός, εἶναι παράγωγά της, ὅλα δέ μάλιστα αὐτά ὀφείλονται σέ δευτερεύουσες κοινοτικές λειτουργίες» (Ἡ Δημοκρατία καί ἡ αὐτοδιοίκησις, ὅπ. παρ., σ.151).
῾Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, γράφοντας για τό «Κοινοτικό Κράτος» τοῦ Κώστα Καραβίδα, παρατηρεῖ, ὅτι τοῦτο «εἶναι ἴσως κάτι τό ἀνέφικτο. Αὐτό, ὅμως, δέν σημαίνει διόλου ὅτι εἶναι οὐτοπία. Ἡ ἰδέα τοῦ Κοινοτικοῦ Κράτους εἶν᾿ ἕνας δείκτης. Μᾶς δείχνει, ποιό δρόμο πρέπει νά πάρουμε, ποιά πρέπει νά εἶναι ἡ κατεύθυνση τῶν βημάτων μας, ἔστω καί ἄν δέν πρόκειται νά φθάσουμε στό τέρμα… Ἡ ἰδέα τοῦ Κοινοτικοῦ Κράτους μπορεῖ νά μᾶς ὁδηγήσει στή μείωση ἤ καί ἐξαφάνιση τῶν ἐλαττωμάτων τοῦ ὑδροκεφαλικοῦ συγκεντρωτισμοῦ, στήνἐνίσχυση καί ζωογόνηση τῶν φυσικῶν μελῶν τοῦ ἐθνικοῦ μας ὀργανισμού… Ο Κώστας Καραβίδας μᾶς πείθει, ὅτι αὐτό ἀξίζει νά γίνει, και ὅτι μπορεῖ νά γίνει. ῾Ο Κώστας Καραβίδας ἦταν ρεαλιστής. Ακόμα και οἱ ὁραματισμοί του στηρίζονταν στην πιό στέρεη βάση στήν ἑλληνική γῆ…».
Θά μεταφέρουμε ἀκόμα ἐδῶ, τή γνώμη τοῦ Παναγ. Κανελλόπουλου γιά τόν Καραβίδα, τόν ὁποῖο γνώρισε προσωπικά. Γράφει: «῾Ο Κώστας Καραβίδας ἦταν ἕνας θαυμάσιος ἄνθρωπος. Εἶχε ρωμαλέο πνεῦμα καί καλή καρδιά. Δένἔλεγε ψέματα. Δέν ἤξερε τί θά πεῖ προσποίηση. Οἱ ἀλήθειες του ἐνοχλούσαν τούς πιό πολλούς, πού ἔρχονταν σ’ ἐπαφή μαζί του. Δέν χαριζόταν σέ κανένα, οὔτε στούς φίλους πού ἀγαποῦσε… Ὅσοι δέν ἦταν ἱκανοί νά ἀνεχθοῦν τήν εὐθύτητα καί τήν παρρησία του τόν ἔλεγαν ιδιόρρυθμο. Τό ’ξερε καί γελοῦσε… Τό πνεῦμα του ἦταν πέρα γιά πέρα ἀδούλωτο. ῾Ο τράχηλός του δέν ὑπέφερε κανένα ζυγό. ῾Ο Κώστας Καραβίδας στάθηκε μόνος— ἀπέναντι ὅλων, συντηρητικῶν καί προοδευτικῶν, ἐθνικιστῶν καί διεθνιστῶν, εἰκονολατρῶν καί εἰκονομάχων,ἀτομικιστῶν καί σοσιαλιστῶν.». Εἶναι λοιπόν, παράδοξο ὅτι ἔμενε παραγνωρισμένος; Μᾶλλον τό ἀντίθετο θά μᾶς προκαλοῦσε κατάπληξη στό Ρωμαίικο…
Πατέρας τοῦ Κοινοτισμοῦ, γιά τόν Καραβίδα, εἶναι ὁ Σόλων. Δέν ἔχει ἄδικο. Κι εἶμαι βέβαιος, ὅτι καθώς ἀναθυμόταν τόν πατέρα του ἐκεῖ στό ορεινό χωριό του τῆς Ρούμελης νά ἀνεβάζει στό πεζούλι τῆς ᾿Εκκλησίας τούς χωριανούς «να μιλοῦν ἕνας ἕνας καί μέ τή σειρά», τόν γερο-Σόλωνα θά ’χε κατά νοῦ, πού δέν πέρασε λίγα μέ τούς δύστροπους Αθηναίους…
Σημείωση Cognoscoteam: Επικαιροποιημένη αναφορά σε επανεκδόσεις έργων του Κώστα Καραβίδα και τη βιβλιογραφία για τον κορυφαίο Έλληνα κοινοτιστή μπορείτε να βρείτε σε σχετικό άρθρο του Βασίλη Ξυδιά στο νέο τεύχος (αρ. 17) του πολύ αξιόλογου περιοδικού «Τὸ Κοινόν Τῶν Ὡραίων Τεχνῶν».
