Ο τελευταίος λόγος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου πριν την Άλωση της πόλης (1453)

Γράφει ο Γιάννης Κουζίου

            Την Δευτέρα 28 Μαΐου 1453, παραμονή της Αλώσεως της Βασιλεύουσας, ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος Δραγάσης αφού συγκέντρωσε όλους τους άρχοντες, τους αξιωματικούς και λοιπούς βαθμοφόρους του στρατού του, εκφώνησε την τελευταία του συγκλονιστική ομιλία την οποία διασώζει ο Γεώργιος Φραντζής, Πρωτοβεστιάριος, Μέγας Λογοθέτης και αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων, στο κείμενό του με τίτλο «Το χρονικό της Πολιορκίας και της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης». Ο λόγος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, καταδεικνύει την  φιλοπατρία του, την πίστη του και την εθνική του συνείδηση! Ως γνωστό μετά το 1204 και την πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους είχε αρχίσει σταδιακά η εθνική αφύπνιση του νεότερου ελληνισμού και η διαμόρφωση της εθνικής του συνείδησης. Τρεισήμισι αιώνες μετά ένας άλλος μεγάλος της ελληνικής ιστορίας ο θρυλικός Γέρος του Μοριά, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης θα απευθυνθεί στους Έλληνες με λόγια που έχουν την ίδια έννοια, «Εμείς θα αναστήσουμε μια Πατρίδα που κεφαλή θα έχει τον Χριστό». Υπέρ Πίστεως και Πατρίδας λοιπόν ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Υπερ Πίστεως και Πατρίδας και ο Κολοκοτρώνης!

            «Ευγενέστατοι άρχοντες, εκλαμπρότατοι δήμαρχοι και στρατηγοί, γενναιότατοι στρατιώτες, τιμημένοι και πιστοί πολίτες, ξέρετε όλοι πολύ καλά ότι έφτασε η ώρα που ο εχθρός της πίστης μας αποφάσισε να μας πιέσει ακόμα περισσότερο με όλα τα πολεμικά μέσα και τεχνάσματα που διαθέτει…Γιαυτό τον λόγο σας παρακαλώ να φερθείτε, με γενναιότητα και θάρρος, όπως κάνατε μέχρι τώρα, απέναντι στους εχθρούς της πίστης μας. Αφήνω στα χέρια σας την τύχη της δοξασμένης και λαμπρής πατρίδας μας, της μεγαλοπρεπέστατης και ευγενούς βασιλεύουσας όλων των πόλεων. Ξέρετε πολύ καλά, αδέρφια μου, ότι για τέσσερις λόγους είμαστε υποχρεωμένοι να προτιμήσουμε το θάνατο παρά τη ζωή. Πρώτον, για την πίστη και τη θρησκεία μας, δεύτερον για την πατρίδα, τρίτον, για το Βασιλιά, τον αντιπρόσωπο του Κυρίου μας και τέταρτον για τους συγγενείς και τους φίλους μας.» Σε τρείς αξίες αναφέρεται εδώ ο αυτοκράτορας που έχουν δαιμονοποιηθεί τα μαλα, από τους ψευτοπροοδευτικούς και τους αποδομητές της ιστορίας μας, Πατρίδα, Θρησκεία και Οικογένεια. «Αν λοιπόν αδέρφια μου, πρέπει να αγωνιζόμαστε μέχρι θανάτου για έναν από τους παραπάνω λόγους, τότε έχουμε υποχρέωση να πολεμάμε ακόμα σκληρότερα όταν πρόκειται και για τα τέσσερα μαζί, διαφορετικά θα χάσουμε τα πάντα. Αν ο Θεός, εξαιτίας των αμαρτιών μας, δώσει τη νίκη στους απίστους, διατρέχουμε τον κίνδυνο να χάσουμε την αγία πίστη που μας έδωσε ο Χριστός με το αίμα του και είναι το σημαντικότερο πράγμα από όλα. Τι όφελος μπορεί να έχει κανείς αν κερδίσει ολόκληρο τον κόσμο αλλά χάσει την ψυχή του; Δεύτερον, θα χάσουμε την ένδοξη πατρίδα και την ελευθερία μας. Τρίτον, το άλλοτε ένδοξο κράτος μας που τώρα πια είναι εξασθενημένο και ταπεινωμένο, θα πέσει στα χέρια του άπιστου τυράννου. Τέλος θα χάσουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Ο βάρβαρος σουλτάνος μας έχει αποκλείσει 57 ημέρες τώρα με όλες τις δυνάμεις του και μας πολιορκεί μέρα νύχτα με κάθε μέσο που διαθέτει, αλλά καταφέραμε να τον αποκρούσουμε με τη βοήθεια του Κυρίου μας Χριστού που βλέπει τα πάντα…Ξέρω ότι η τεράστια αγέλη των απίστων θα επιτεθεί εναντίων μας, όπως συνηθίζει, με βάναυση ορμή, αλαζονεία και θράσος επειδή είμαστε λίγοι, ώστε να μας τρομάξουν, να μας κουράσουν και να μας κάνουν να χάσουμε το ηθικό μας με τις φωνές και τους αλαλαγμούς τους. Εσείς όμως γνωρίζετε καλά πόσο ανόητα είναι αυτά και δεν χρειάζεται να σας τα θυμίσω. Σε λίγο θα επιτεθούν και θα ρίξουν εναντίον μας πέτρες και βέλη αμέτρητα σαν την άμμο της θάλασσας, αλλά ελπίζω ότι δεν θα πετύχουν τίποτα. Σας βλέπω και χαίρομαι επειδή αν και λίγοι, όλοι σας είστε, έμπειροι γενναίοι, αποφασιστικοί, δυνατοί και καλά προετοιμασμένοι. […] Οι εχθροί μας είναι χειρότεροι και από τα ζώα. Χτυπήστε τους με δόρατα, σπαθιά, τόξα και ακόντια. Φανταστείτε ότι έχετε βγει για κυνήγι αγριοχοίρων και δώστε στους άπιστους να καταλάβουν ότι δεν έχουν απέναντί τους ζώα αλλά τους απογόνους Ελλήνων και Ρωμαίων που εξουσιάζουν ζώα. […] Ήρθε λοιπόν αδέρφια μου ο σουλτάνος μας πολιόρκησε και έχει ορθάνοιχτο το στόμα του για να καταβροχθίσει τόσο εμάς όσο και την πόλη που έχτισε ο αείμνηστος μεγάλος αυτοκράτορας, ο Κωνσταντίνος, ο οποίος την αφιέρωσε στην Παναγία Δέσποινα Θεοτόκο και αειπαρθένο Μαρία… ελπίδα και χαρά των Ελλήνων και καύχημα όλου του κόσμου. Ο άπιστος σουλτάνος όμως θέλει να υποδουλώσει την Πόλη που ήταν κάποτε ένδοξη, ανθούσε σαν τριαντάφυλλο του αγρού και είχε υποτάξει ολόκληρη την υφήλιο[…] Αδέλφια και συμπολεμιστές μου θέλω να τα σκεφτείτε αυτά καλά, για να μείνει το όνομα, η δόξα και η ελευθερία σας στην αιωνιότητα.[…]Αφού τελείωσε τον λόγο του και ευχαρίστησε τον Θεό με αναστεναγμούς και δάκρυα στα μάτια, όλο το ακροατήριο απάντησε συγκινημένο με μια φωνή «Ας πεθάνουμε όλοι για την πίστη του Χριστού και για την πατρίδα μας!»

Τιμή και Δόξα!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Φραντζής Γ., «Η Πολις Εαλω», το Χρονικό της Πολιορκίας και της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης, μτφρ. Κουσουνέλος Γ., εκδ. Λιβάνη Α.Ε., Αθήνα 1993.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ COGNOSCO TEAM

Η δημηγορία του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου τις παραμονές της Αλώσεως σώζεται σε διαφορετική μορφή σε τρεις τουλάχιστον πηγές, ελληνικές και λατινικές. Η συγκεκριμένη προέρχεται από το Μείζον Χρονικό του (Σ)φραντζή, για την αυθεντικότητα του οποίου επί μακρόν διαφωνούσαν οι επιστήμονες των βυζαντινών σπουδών. Σήμερα είναι γενικώς δεκτό πως αντίθετα με το Βραχύ Χρονικό, το Μείζον είναι δημιουργία του Μακαρίου Μελισσηνού, μητροπολίτη Μονεμβασίας τον 16ο αιώνα. Ανεξαρτήτως του ακριβούς περιεχομένου του λόγου του τελευταίου αυτοκράτορος, το μήνυμα είναι ενδεικτικό για τις σκέψεις των Ελλήνων της εποχής.