Γράφει ο Γιώργος Γιαννουλάκης,
Σπάνια η εθνική συνείδηση μιας πολιτικής οντότητας καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από ένα μεμονωμένο γεγονός. Η περίπτωση αυτή είναι περισσότερο ευδιάκριτη σε περιοχές όπως τα Βαλκάνια, που το παρελθόν αποτελεί νοσταλγικό παράδειγμα για το παρόν. Η μάχη στο Κοσσυφοπέδιο, το 1389, μέσα από την οποία ο Σερβικός λαός ανάγει το δικό του εθνικό μύθο, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του προαναφερθέντος φαινομένου.
Για να κατανοηθεί η σημασία της σύρραξης κρίνεται αναγκαίο να αναφερθεί η πραγματικότητα γύρω από την οποία διεξήχθη. Μόλις 40 έτη νωρίτερα, η Σερβική Αυτοκρατορία έφτασε στο απόγειο της, υπό την ηγεσία του τσάρου Στέφανου Δουσάν. Έχοντας καταστεί η κύρια βαλκανική δύναμη και περιθωριοποιώντας την Βυζαντινή ισχύ έφτασε νότια μέχρι τη Θεσσαλία, αποσπώντας παράλληλα εδάφη από τη Δεύτερη Βουλγαρική Αυτοκρατορία. Ενδεικτικά, η αναγόρευση του Σέρβου τσάρου ως «βασιλέα Σέρβων και Ρωμαίων» υποδήλωνε τη φιλοδοξία να αναδειχθεί ως διάδοχο κράτος της παραπαίουσας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, μετά τον θάνατο του, η αυτοκρατορία σταδιακά διολίσθησε στη παρακμή και η αδυναμία παγίωσης των κερδών την οδήγησαν στον κατακερματισμό της, το 1371. Ύστερα από τη διάσπαση, κύριο ρόλο στα πεπραγμένα διαδραμάτιζαν τοπικοί φεουδαρχικοί ηγεμόνες, δίχως τη συνοχή κεντρικής εξουσίας.
Παράλληλα στα ανατολικά, μια νέα δύναμη εμφανίστηκε δυναμικά στο προσκήνιο, αποκομίζοντας εδάφη, οι Οθωμανοί Τούρκοι. Έχοντας εξασφαλίσει το πρώτο τους προγεφύρωμα στη Γηραιά Ήπειρο το 1354, με τη πτώση του φρουρίου της Καλλίπολης, ξεκίνησαν τη σταδιακή προέλαση τους στα ενδότερα της Βαλκανικής Xερσονήσου. Η κατάληψη της Ανδριανούπολης, μια δεκαετία αργότερα, διασφάλισε τις ευρωπαϊκές κτήσεις τους, με την ταυτόχρονη μεταφορά της πρωτεύουσας του κράτους εκεί. Το 1371,νίκησαν σε αποφασιστική μάχη στον Έβρο την <<αφρόκρεμα>> της Σερβικής αριστοκρατίας, η απώλεια της οποίας αποτέλεσε καταλυτικό παράγοντα στην αποσύνθεση της ήδη αποδυναμωμένης αυτοκρατορίας. Συνέπεια αυτής, ήταν η μετατροπή των περιοχών της Νότιας Σερβίας σε υποτελείς και η σταδιακή ενσωμάτωση τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Μετά την ήττα, κύρια φυσιογνωμία στην προσπάθεια αναχαίτισης των τουρκικών στρατευμάτων αναδείχθηκε ο Λάζαρος Χρεμπελιάνοβιτς, καθότι συγκρότησε το πλέον ισχυρό κρατίδιο από τα υπολείμματα της αποσυνθεμένης αυτοκρατορίας. Έχοντας συσπειρώσει επαρκείς δυνάμεις, τις οδήγησε στη νικηφόρα Μάχη του Πλότσνικ, όπου πάνω από το ήμισυ των αντίπαλων δυνάμεων αποδεκατίστηκε. Η σύγκρουση προσέδωσε κύρος στις χριστιανικές δυνάμεις, αποτέλεσε μάλιστα τη πρώτη μεγάλη ήττα των Οθωμανών στο χώρο των Βαλκανίων και κατέστη προοίμιο για την σύρραξη που επακολούθησε. Ο Σουλτάνος Μουράτ Α αφού ανέλαβε προσωπικώς την ηγεσία των οθωμανικών δυνάμεων, προήλασε προς το Κοσσυφοπέδιο. Η περιοχή προσφερόταν ως βάση επιχειρήσεων και ο Λάζαρος Χρεμπελιάνοβιτς προσήλθε στο σκηνικό με τις δυνάμεις του προς αναχαίτιση του οθωμανού ηγέτη. Η αποφασιστική μάχη θα διεξαγόταν στις 15 Ιουνίου (28 με το Γρηγοριανό ημερολόγιο).
Σύμφωνα με τις υφιστάμενες ιστορικές πηγές, η αριθμητική επάρκεια του κάθε στρατού δεν διευκρινίζεται επαρκώς. Πιο συγκεκριμένα, οι δυνάμεις των Οθωμανών υπολογίζονται μεταξύ 27 και 40 χιλιάδων αντρών. Συγκαταλέγονταν 8 και πλέον χιλιάδες ιππείς, 2 χιλιάδες γενίτσαροι και 20 χιλιάδες επικουρικά στρατεύματα. Αξίζει να σημειωθεί η συνεισφορά 8 χιλιάδων στρατιωτών από τους υποτελείς λαούς της αυτοκρατορίας, μεταξύ των οποίων και Σέρβων. Η διάταξη των τουρκικών δυνάμεων περιλάμβανε στο κέντρο τον Σουλτάνο Μουράτ, ενώ οι γιοί του, Βαγιαζήτ Α’ και τον Γιακούπ, ήταν διοικητές της δεξιάς και αριστερής πτέρυγας αντίστοιχα.
Για το αντίπαλο στρατόπεδο οι αριθμοί είναι εξίσου συγκεχυμένοι, με τις κατοπινές πηγές να τους ανάγουν μεταξύ 12 και 30 χιλιάδων αντρών, αρκετές χιλιάδες εκ των οποίων ήταν ιππότες. Η πλειοψηφία του στρατού άνηκε στον ηγεμόνα Λάζαρο Χρεμπελιάνοβιτς, με τουλάχιστον 5 χιλιάδες να προέρχονται από τον γαμπρό και σύμμαχο του, Βουκ Μπράνκοβιτς, ενώ ένας ανάλογος αριθμός βρισκόταν υπό την ηγεσία του Βόσνιου ευγενή, Βλάτκο Βούκοβιτς. Η ανάπτυξη των σερβικών δυνάμεων περιλάμβανε την ανάληψη του κεντρικού τμήματος από τον Λάζαρο και του δεξιού άκρου από τον Βουκ, ενώ ο Βλάτκο διοίκησε το αριστερό.
Η αρχή της μάχης έλαβε χώρα με την προσβολή του σερβικού ιππικού από τα βέλη των τουρκικών τοξοτών. Ως μέσο αντίδρασης το ιππικό εφόρμησε στις Οθωμανικές γραμμές, λυγίζοντας την αριστερή πτέρυγα, αλλά δεν κατάφερε να διασπάσει την άμυνα στα υπόλοιπα σημεία. Η επίθεση στο σημείο αυτό απωθούσε τις αντίπαλες δυνάμεις, ενώ ο χριστιανικός στρατός σημείωσε μικρή επιτυχία και στο κεντρικό τμήμα της μάχης, ωστόσο αδυνατούσε να διαπεράσει την οθωμανική δεξιά πλευρά, η οποία διατήρησε ακέραια τη θέση της έναντι των Βοσνίων του Βλάτκο Βούκοβιτς. Σε αυτό το σημείο, η προαναφερθείσα οθωμανική δύναμη έγειρε τη πλάστιγγα υπέρ τους και υπό τη διοίκηση του Βαγιαζήτ έτρεψε το Σερβικό πεζικό σε φυγή. Ο σερβικός στρατός αποχώρησε από το πεδίο της μάχης προξενώντας τεράστιες απώλειες στον νικητή. Στο τέλος της σύρραξης, οι ηγέτες και των δύο στρατοπέδων σκοτώθηκαν στο πεδίο της μάχης.
Παρόλο που και οι δύο στρατοί απώλεσαν τους διοικητές τους και το μεγαλύτερο τμήμα του στρατιωτικού δυναμικού τους, η αδυναμία ισοσκέλισης των διαθέσιμων πόρων και αναπλήρωσης των απωλειών από τη σερβική πλευρά, μετέβαλε το ισοζύγιο της ισχύος. Αρκετοί Σέρβοι ηγεμόνες έγιναν φόρου υποτελείς στον Σουλτάνο, όμως ήταν πολλοί αυτοί που αρνήθηκαν. Μετά το πέρας της μάχης, ο τουρκικός στρατός δεν προέβη σε περαιτέρω επιχειρήσεις και αποχώρησε προς την πρωτεύουσα Ανδριανούπολη.
Η ένταση της μάχης και το αποτέλεσμα της σε συνδυασμό με το θάνατο των δύο ηγετών έχουν <<καλύψει>> τα γεγονότα με ένα πέπλο μυστηρίου. Οι μεγάλες απώλειες που υπέστησαν οι οθωμανικές δυνάμεις, προκάλεσαν την ευφορία της νίκης στο σερβικό λαό, παρόλο που βγήκε ηττημένος από την μάχη. Μεγαλύτερη εξ αυτών, του σουλτάνου, του οποίου οι συνθήκες θανάτου δεν έχουν αποσαφηνισθεί. Εικάζεται ότι ο Μουράτ θανατώθηκε κατά τη διάρκεια ή μετά τη λήξη της μάχης από έναν από τους Σέρβους ευγενείς, τον Μίλος Όμπιλιτς. Παρόλο που δεν αναφέρεται ως ο δολοφόνος στις πρώτες πηγές για το γεγονός, η ενέργεια αυτή οδήγησε στην ανέλιξη του στο πάνθεον των Σέρβων λαϊκών ηρώων, ενισχύοντας το μύθο της μάχης.
Επικουρικός παράγοντας αποτελεί η αμφισβητούμενη, από πλευράς κίνητρου, η φυγή του Βουκ Μπράνκοβιτς στη μέση της μάχης. Η ενέργεια αυτή έχει θεωρηθεί προδοτική στη σερβική λαϊκή παράδοση, ενώ πλέον θεωρείται ότι αποτελούσε προϊόν απόπειρας για διάσωση όσων περισσότερων δυνάμεων γινόταν. Ωστόσο, όπως και τα υπόλοιπα γεγονότα αυτής της σύγκρουσης, τη βοήθησαν να αναρριχηθεί στη κορυφή των μύθων του Σερβικού λαού στους επόμενους αιώνες.
Η μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέκτησε μείζονα σημασία για αρκετούς λόγους. Η έκβαση της ήταν αμφίρροπη, με βαρύτατες συνέπειες για τη σερβική πλευρά. Παρόλα αυτά, η μάχη ανήλθε σε επίπεδο ιερής μνήμης και σηματοδότησε την πτώση της Μεσαιωνικής Σερβίας στο υποσυνείδητο του σερβικού λαού, αν και η Σερβία δεν θα υποτασσόταν μέχρι το 1459. Τέλος, σφυρηλάτησε την εθνική συνείδηση των Σέρβων, αποτελώντας την πιο σημαντική μέρα του σερβικού ημερολογίου. Η σημασία της βιώθηκε από όλο τον κόσμο, όταν στις 28 Ιουνίου του 1914 ο νεαρός Σέρβος Γκαβρίλο Πρίντσιπ δολοφόνησε τον Αρχιδούκα Φραγκίσκο Φερδινάνδο πυροδοτώντας ένα ντόμινο εξελίξεων που οδήγησαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Βιβλιογραφία:
Sima M. Ćirković, (χ.χ.) Stefan Dušan. Βritannica. Ανακτήθηκε από:
https://www.britannica.com/biography/Stefan-Dusan
Stojkovski B. Hiperboreea Vol. 7, No. 2 (2020), Penn State University Press
https://www.jstor.org/stable/10.5325/hiperboreea.7.2.0167?seq=1
Battle of Kosovo. New World Encyclopedia. (χ.χ). Ανακτήθηκε από:
https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Battle_of_Kosovo
History of Kosovo up to 1918. (χ.χ). Ανακτήθηκε από:
http://www.cotf.edu/earthinfo/balkans/kosovo/KVtopic3.html
Šuica M. The Image of the Battle of Kosovo (1389) Today: a Historic Event, a Moral Pattern, or the Tool of Political Manipulation. The Uses of the Middle Ages in Modern European States (pp 152-173). (χ.χ). Ανακτήθηκε από:
https://link.springer.com/chapter/10.1057/9780230283107_10
Judah, T. (2011 October 23) Historical Notes: Serbia `defeated’ at the battle of Kosovo. Independent. Ανακτήθηκε από:
