Από πολύ νωρίς οι αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης του 1815 αμφισβητήθηκαν από πλατιά στρώματα που διατύπωναν πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Η παραχώρηση συντάγματος, η θέσπιση κοινοβουλευτικών θεσμών, η αναγνώριση ατομικών ελευθεριών και πολιτικών δικαιωμάτων αποτελούσαν τα βασικά πολιτικά αιτήματα όσων αντιδρούσαν στο καθεστώς της Παλινόρθωσης. Στη βάση αυτή διαμορφώθηκαν τρία κύρια πολιτικά ρεύματα, που, το καθένα από τη δική του σκοπιά, εναντιωνόταν στις αποφάσεις των ηγεμόνων.
Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι επιδίωκαν την καθιέρωση συνταγματικών μοναρχιών στις οποίες εκλογικό δικαίωμα θα είχαν μόνο όσοι διέθεταν κάποια περιουσία, όπως συνέβαινε στην Αγγλία. Οι ριζοσπάστες δημοκρατικοί προσδοκούσαν την εγκαθίδρυση αβασίλευτων δημοκρατιών, την καθολική αναγνώριση των πολιτικών δικαιωμάτων στον ανδρικό πληθυσμό και την προστασία των πιο ευάλωτων στρωμάτων. Τέλος, οι σοσιαλιστές, που εμφανίστηκαν μετά το 1850, και υποστήριζαν μια πολιτική οργάνωση βασισμένη στις αρχές της κοινωνικής και οικονομικής ισότητας.
Εθνικές διεκδικήσεις
Στην Ευρώπη του 1815, αρκετοί πληθυσμοί με αναπτυγμένο το αίσθημα της εθνικής συνείδησης δεν διέθεταν κράτη, είτε γιατί ήταν υπήκοοι μεγάλων πολυεθνικών αυτοκρατοριών (κυρίως στην Αυστριακή και στην Οθωμανική) είτε γιατί ζούσαν διάσπαρτοι σε διάφορα κράτη (Γερμανοί, Ιταλοί, Πολωνοί).
Η αρχή των εθνοτήτων, σύμφωνα με την οποία πληθυσμοί που ανήκουν στο ίδιο έθνος έχουν το δικαίωμα να ιδρύσουν ενιαίο κράτος και πληθυσμοί έθνους διαφορετικού από εκείνο που αποτελεί την πλειονότητα των κατοίκων ενός κράτους έχουν το δικαίωμα να αποσχιστούν, αποτέλεσε σημείο αναφοράς για αρκετούς από τους πληθυσμούς αυτούς. Σε αυτή τη βάση στηρίχθηκε το αίτημα σύμπτωσης των ορίων του κράτους με αυτών του έθνους.
Χάρτης της Ευρώπης της ναπολεόντειας περιόδου
Οι παραπάνω θέσεις αντλούνταν κυρίως από δύο πηγές. Η μία ήταν η γαλλική επανάσταση, που από τα πρώτα βήματά της αναγνώρισε το έθνος πολιτικά, ως πηγή όλων των εξουσιών σε μια πολιτεία, διακηρύσσοντας ότι η βούληση των λαών είναι αυτή που πρέπει να καθορίζει το μέλλον τους και όχι οι αποφάσεις του ηγεμόνα. Οι ιδέες αυτές διαδόθηκαν σε ολόκληρη την Ευρώπη την περίοδο 1789-1815. Η άλλη πηγή του εθνικού αισθήματος ήταν η άρνηση της γαλλικής κυριαρχίας, κατά την περίοδο των Ναπολεόντιων Πολέμων, ενισχυμένη από το κίνημα του ρομαντισμού και από μια ισχυρή τάση επιστροφής στις παραδόσεις. Στον γερμανικό χώρο, ιδίως, διατυπώθηκε η θέση ότι το έθνος είναι μια διαχρονική κοινότητα βασισμένη σε τρία, κυρίως, στοιχεία: την ιστορία, η οποία βιώθηκε ως ένα εξιδανικευμένο παρελθόν που χάνεται στα βάθη των αιώνων και πιστοποιεί την κοινή προέλευση των μελών του έθνους. Δεύτερον, τη γλώσσα, της οποίας φιλόλογοι και γλωσσολόγοι πάσχισαν να βρουν τις αρχέγονες μορφές και την οποία συγγραφείς ανέλαβαν να διαδώσουν κάποιες φορές. Και τέλος, τη θρησκεία, όταν ο κυρίαρχος ήταν αλλόθρησκος, όπως στην περίπτωση των Βαλκανίων όπου χριστιανοί ήταν υποταγμένοι στους Οθωμανούς, που ήταν μουσουλμάνοι.
Οι παραπάνω διεκδικήσεις γέννησαν, την περίοδο 1815-1848, τρία μεγάλα επαναστατικά κύματα στην Ευρώπη: των ετών 1820-1821, του 1830 και του 1848.
Οι επαναστάσεις των ετών 1820-1821
Οι αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης αμφισβητήθηκαν για πρώτη φορά οργανωμένα με το επαναστατικό κύμα των ετών 1820-1821. Οι επαναστάσεις εκδηλώθηκαν στη νότια, μεσογειακή Ευρώπη, στην Ισπανία (1820), στην Ιταλία (1820-1821) και στην Ελλάδα (1821).
Η επανάσταση στην Ισπανία (1820) ξεκίνησε από στρατιωτικές μονάδες που αντέδρασαν στην αυταρχική πολιτική του βασιλιά Φερδινάνδου Ζ‘ απαιτώντας την επαναφορά του συντάγματος του 1812, που είχε επιβληθεί από τον Ναπολέοντα. Ακολούθησε αιματηρός εμφύλιος πόλεμος μέχρι το 1823, οπότε, μετά από εντολή της Ιερής Συμμαχίας, επενέβη ο γαλλικός στρατός και κατέπνιξε την επανάσταση. Παρόλα αυτά η επαναστατική κίνηση στην Ισπανία υποκίνησε την εκδήλωση απελευθερωτικών επαναστάσεων στη Λατινική Αμερική.
Οι επαναστάσεις στην Ιταλία (1820-1821) οργανώθηκαν από καρμπονάρους. Ξεκίνησαν από το βασίλειο της Νεάπολης και της Σικελίας το 1820 και διεκδικούσαν εθνική ελευθερία και συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, στρεφόμενες κατά της αυστριακής κυριαρχίας. Ο επαναστατικός αναβρασμός κράτησε μέχρι το 1821. Τότε, μετά από συνεννόηση του βασιλιά των Δύο Σικελιών και του Μέττερνιχ, ο αυστριακός στρατός, με εντολή της Ιερής Συμμαχίας, κατέστειλε την επανάσταση στη Νότια Ιταλία. Σχεδόν ταυτόχρονα, στο βασίλειο του Πεδεμοντίου (σημερινή βορειοδυτική Ιταλία) ξέσπασε επανάσταση με παρόμοια αιτήματα, που είχε, όμως, την ίδια τύχη. Η επανάσταση στην Ελλάδα (1821) ήταν το πρώτο εθνικό κίνημα του 19ου αιώνα που πέτυχε τον σκοπό του και δημιούργησε ανεξάρτητο κράτος. Δικαίως, λοιπόν, θεωρείται από τα σημαντικότερα γεγονότα της εποχής των επαναστάσεων.
