Παχώμιος Ρουσάνος: Ο ρακενδύτης μοναχός της Ζακύνθου, δάσκαλος του 16ου αιώνα (κατεβάστε το ebook)

Απόσπασμα από την διπλωματική εργασία: Ηλίας Παππάς, Παχώμιος Ρουσάνος: Πρόσωπο και Έργο, Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2016.

Ο ελληνικός 16ος αιώνας, ειδικά το πρώτο μισό του, είναι μια σκοτεινή εποχή. Οι πηγές που έχουμε για να παρακολουθήσουμε τη ζωή του υπόδουλου Γένους είναι ελάχιστες. Από νωρίς, ήδη από τον 19ο αιώνα πολλοί νεοελληνιστές εντόπισαν την αξία που είχαν τα συγγράμματα ενός φιλοτάξιδου Ζακυνθινού μοναχού, του Παχωμίου Ρουσάνου, ο οποίος με τις παρατηρήσεις του για τα κοινωνικά, θρησκευτικά και γλωσσικά ήθη των συμπατριωτών του έριχνε ένα αμυδρό φως στο βαθύ σκοτάδι. Σην προσωπικότητα αυτή επιχειρούμε να αναδείξουμε με την παρούσα μελέτη, ξαναδιαβάζοντας το πλούσιο συγγραφικό του έργο, από το οποίο και εκκινούμε.

Στο πρώτο κεφάλαιο προσπαθούμε, αξιοποιώντας κάθε δυνατή πηγή, να δώσουμε ένα όσο γίνεται ακριβέστερο και αναλυτικότερο βιογραφικό αυτού του αφιερωμένου στα γράμματα μοναχού. Αρχικός μας στόχος είναι να μελετήσουμε τα ερεθίσματα που είχε στην πατρίδα του, τη Ζάκυνθο, μέχρι τη φυγή του από το νησί, φυγή που γι’ αυτόν, το Ζακυνθινό Οδυσσέα κράτησε μέχρι την τελευτή του, περίπου 20 χρόνια μετά, στην περιοχή της Ναυπάκτου. Ιδιαίτερα θα ασχοληθούμε με την περίοδο της διαμονής του στη Μονή Λειμώνος, στη Λέσβο και στη συνέχεια με τη μακρά παρουσία του στο Άγιο Όρος και τον ευρύτερο χώρο της βόρειας Ελλάδας. Θα μας απασχολήσει η διαμάχη του με τον Μητροπολίτη Μυθήμνης Ιγνάτιο Αγαλλιανό, τοπικό άγιο της Λέσβου, διαμάχη που φανερώνει τον ανυποχώρητο χαρακτήρα του και την αυστηρή του προσήλωση στους κανόνες της Εκκλησίας. Επίσης καταγράφουμε τη δριμύτητα με την οποία κρίνει την μορφωτική και ηθική κατάπτωση του Αγίου Όρους και τις συνθήκες υπό τις οποίες αναγκάστηκε τελικά να το εγκαταλείψει. Στην καταγραφή του βίου τελειώνουμε με τη διαμάχη για την τύχη της πνευματικής

κληρονομιάς του Παχωμίου Ρουσάνου, που κατέληξε τελικά, σαν από ειρωνεία της τύχης, στη Βενετία.

Στο δεύτερο κεφάλαιο επιχειρούμε μια συνολική παρουσίαση του συγγραφικού του έργου. Για λόγους καλύτερης κατανόησης επιλέξαμε να το διακρίνουμε σε πέντε ενότητες. Η πρώτη καλύπτει τη δογματική και αντιρρητική του παραγωγή, η οποία είναι και η μεγαλύτερη. Ο Παχώμιος ζει σε μια εποχή που το μορφωτικό επίπεδο, ακόμα και των ανώτερων εκκλησιαστικών αξιωματούχων είναι πολύ χαμηλό, με αποτέλεσμα οι διάφορες λαϊκές δοξασίες να γιγαντώνονται και να απειλούν την καθαρότητα του Φριστιανικού Δόγματος. Εκμεταλλευόμενος την παραμονή του στο Άγιο Όρος και την εργασία του εκεί ως αντιγραφέας χειρογράφων, αποδελτιώνει τα έργα των πατέρων και διευρύνει τους ορίζοντές του. Αποκτώντας μια στέρεη γνώση της Ορθόδοξης Θεολογίας αρχίζει, γύρω στα 1540, να γράφει τα μεγάλα δογματικά του έργα. Πρώτα έρχεται το Σύνταγμα, μια σύνοψη της Δογματικής της Ορθοδόξου Εκκλησίας που σκοπό έχει να οριοθετήσει με θετικό τρόπο της Διδασκαλία της Εκκλησίας, τόσο έναντι των αιρέσεων, όσο και απέναντι στις δύο μεγάλες μονοθεϊστικές θρησκείες, τον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ. ΢τη συνέχεια, τα επόμενα χρόνια, διάφορες περιστάσεις θα τον οδηγήσουν στο να γράψει ειδικότερες μελέτες κατά των αιρέσεων και του Ισλάμ. Αυτό όμως που θα χαρακτηρίσει τα τελευταία του χρόνια είναι η σκληρή του στάση απέναντι στον Ιωαννίκιο Καρτάνο. Στην αντιμετώπιση της ετεροδιδασκαλίας του θα αφιερωθεί ολοκληρωτικά, με τα γραπτά του, με το κήρυγμά του, με την ίδια τη φυσική του παρουσία στις περιοχές όπου γίνεται πιο έντονη αυτή η καινοφανής αίρεση και όπου θα τον βρεί πρόωρα ο θάνατος.

Στις επόμενες ενότητες παρουσιάζουμε και αναλύουμε τα άλλα έργα του. Ο Παχώμιος, εκτός από το δογματικό του έργο ασχολήθηκε και με πολλά άλλα θέματα. Μας έχει αφήσει σύντομες πραγματείες που καταγράφουν, με την οξύνοια ενός σύγχρονου κοινωνιολόγου, τα διάφορα παγανιστικά έθιμα που επιζούσαν ακόμα μεταξύ των συμπατριωτών του, την ηθική και μορφωτική κατάπτωση του κλήρου, κάτι που τον ενοχλεί βαθύτατα και την ευκολία με την οποία γίνονται έρμαιο κάθε αγύρτη. Ιδιαίτερα στεκόμαστε στην αλληλογραφία του, που μας προσφέρει μια αδιαμεσολάβητη εικόνα των προβλημάτων που αντιμετώπιζε.

Ένα μεγάλο μέρος της συγγραφικής και πνευματικής συνολικά δραστηριότητας του Παχωμίου Ρουσάνου κατά την περίοδο της ωριμότητας του είναι αφιερωμένο στην καταπολέμηση του έργου του Ιωαννίκιου Καρτάνου και των δοξασιών που εισήγαγε στον ελληνικό χώρο. Λόγω λοιπόν της σημασίας που έχουν τα αντικαρτανικά έργα για την συνολική εκτίμηση του Παχωμίου, κρίναμε σκόπιμο να ολοκληρώσουμε την παρούσα μελέτη με ένα τρίτο κεφάλαιο, όπου επιχειρείται μια συνοπτική παρουσίαση του έργου του

Ιωαννίκιου Καρτάνου και των αιτίων που προκάλεσαν την οξεία αντίδραση του Παχωμίου. Κάναμε αυτήν την επιλογή προκειμένου να δώσουμε περισσότερα στοιχεία για τον Καρτάνο και την πολεμική του Ρουσάνου χωρίς να διαταράξουμε τη δομή των προηγουμένων δύο κεφαλαίων.

Ο Παχώμιος Ρουσάνος είναι ο πρώτος καθαρός θεολόγος του Νέου Ελληνισμού, κινούμενος μεταξύ της βενετοκρατούμενης πατρίδας του της Ζακύνθου και των οθωμανοκρατούμενων ελληνικών χωρών αναπτύσσει αξιόλογη δραστηριότητα ως δάσκαλος, ιεροκύρηκας, αντιγραφέας χειρογράφων και συγγραφέας. Με τους αγώνες του για την εκπαίδευση του γένους του και για την προάσπιση των Φριστιανικών Δογμάτων και της Εκκλησιαστικής Ευταξίας πρέπει να θεωρήται ως μια προδρομική μορφή σε μια εποχή που το σκοτάδι της αμάθειας και των πάσης μορφής δεισιδαιμονιών ήταν βαθύ. Δυστυχώς η

απουσία αρχειακών ή άλλων μαρτυριών καθιστά το έργο της ανασύνθεσης τους βίου του δύσκολο. ΢τα επόμενα, αξιοποιώντας τα λιγοστά στοιχεία που μπορούμε να αντλήσουμε από διάφορες μαρτυρίες και από το ίδιο του το συγγραφικό έργο, επιχειρούμε να καταγράψουμε τον βίο του.

ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ E-BΟOK (111 σελίδες)