Η μάχη των Πλαταιών (Αύγουστος 479. π.Χ.)

Αν θελήσουμε να καταγράψομε grosso modo  τους μεγάλους πολέμους της ελληνικής αρχαιότητας, θα  πρέπει να μιλήσομε για τον Τρωϊκό Πόλεμο, τους Περσικούς Πολέμους και τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Στον πρώτο, οι Έλληνες με κάποιο πρόσχημα εκστρατεύουν εναντίον του ασιατικού κράτους της  Τροίας και μαθαίνομε μέρος των γεγονότων   από τον Όμηρο. Στον δεύτερο πόλεμο, το  ασιατικό βασίλειο της Περσίας, δια της Ελλάδας προσπαθεί να εισβάλει στον ευρωπαϊκό χώρο. Τα γεγονότα και οι λεπτομέρειες εδώ καταγράφονται από τον Ηρόδοτο. Στον τρίτο πόλεμο, τα γεγονότα διαδραματίζονται κυρίως στον ελλαδικό χώρο, όπου οι Έλληνες μάχονται εναντίον των αδελφών Ελλήνων και αυτός ο αλληλοσπαραγμός, καταλήγει με την κατάλυση των δημοκρατικών ιδεωδών,  στην τυραννία και μετά στη συνέχιση του αγώνα της δημοκρατικής παλινόρθωσης με αλληλοσπαραγμό και με επωδό, τη λήξη της ηγεμονίας της Ελλάδας, στο γεωγραφικό της χώρο. Εδώ, τα ιστορικά γεγονότα τα μαθαίνομε από τους  ιστορικούς Θουκυδίδη και Ξενοφώντα.

Η λήξη του Πελοποννησιακού πολέμου, γράφεται με τη μάχη στους Αιγός ποταμούς, για την οποία έχω ήδη αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο μου. Στο άρθρο αυτό, αναφέρθηκα και στον Όρκο των Πλαταιών δηλαδή στον όρκο αδελφοσύνης, στον οποίο ώμωσαν οι Έλληνες προτού μπούν στη μάχη*.

Η μάχη των Πλαταιών μαζί με τη μάχη της Μυκάλης, ήταν οι μάχες, οι οποίες σφράγισαν  το τέλος της Περσικής εισβολής, στον δεύτερο μεγάλο πόλεμο που προανέφερα.

Αυτή τη μεγάλη και τόσο σημαντική μάχη των Πλαταιών, θα προσπαθήσω να ξαναφέρω στη μνήμη μας στο σημερινό άρθρο.

Οι Πλαταιές, είναι πόλη της Βοιωτίας κτισμένη στις ρίζες του Κιθαιρώνα, κοντά στα σύνορα της Αττικής. Το όνομα της το πήρε από την κόρη του Ασωπού την Πλαταία και κατά τον Όμηρο οι κάτοικοι της πολέμησαν  στον Τρωϊκό πόλεμο μαζί με τις άλλες πόλεις της Βοιωτίας.  Κατά τους πρώτους ιστορικούς χρόνους βρέθηκε κάτω από την κατοχή των Θηβαίων. Αργότερα απελευθερώθηκε από τους Αθηναίους και έκτοτε ήταν πάντοτε σύμμαχος των Αθηναίων. Οι Πλαταιείς  διακρίθηκαν στην μάχη του Μαραθώνα και στη ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Μετά την ήττα  των Περσών στη Σαλαμίνα, ο Μαρδόνιος, ικανός Πέρσης στρατηγός, περνά  με τα στρατεύματά του στην Αττική. Φτάνει στην Αθήνα και  παρά το ότι  τη βρίσκει έρημη και εγκαταλελειμμένη από τους κατοίκους της, την καταστρέφει ολοσχερώς. Εκεί  πληροφορείται πως ο Σπαρτιάτης στρατηγός Παυσανίας έχει περάσει τον Ισθμό της Κορίνθου και με στρατό έρχεται εναντίον του. Τότε ο Μαρδόνιος οδεύει για ανεφοδιασμό  προς την Βοιωτία και για ασφάλεια κλείνεται στην συμμαχική  προς τους Πέρσες Θήβα.

Σε λίγο φτάνει και ο Παυσανίας μαζί με 3000 Μεγαρείς, 8000 Αθηναίους, 600 Πλαταιείς οπλίτες, αλλά χωρίς ιππικό πράγμα που τον βάζει σε μειονεκτική θέση.

Ο Ασωπός, είναι ο ποταμός που διασχίζει την βοιωτική πεδιάδα από δυτικά προς ανατολικά, σχεδόν παράλληλα προς τον Κιθαιρώνα.

Έτσι χωρίζει το γεωγραφικό χώρο, σε ένα νότιο λοφώδες και βραχώδες τμήμα που φτάνει ως τον Κιθαιρώνα  δηλαδή σε έδαφος  στο οποίο  δεν μπορεί να αναπτυχθεί το ιππικό σε μάχιμη δράση και ένα βόρειο τμήμα, επίπεδο πεδινό που απλώνεται ως τη Θήβα.

Ο Παυσανίας με τους Έλληνες στρατοπέδευσε στο νότιο τμήμα σιμά στις υπώρειες του Κιθαιρώνα. Στο βόρειο μέρος το πεδινό και προς τη Θήβα, οι Πέρσες.

Στρατηγικό σχέδιο του Παυσανία, ήταν να παρασύρει τους Πέρσες στο νότιο μέρος με το ανώμαλο  έδαφος με σκοπό να αχρηστευθεί το ιππικό. Οι μάντεις τόσο των Ελλήνων, όσο και των Περσών δίνουν τον ίδιο περίπου χρησμό: «Ο οιωνοί  δεν είναι ευνοϊκοί. Όποιος επιτεθεί πρώτος, αυτός θα χάσει». Δεισιδαίμονες και οι δύο αντίπαλοι, σέβονται τους χρησμούς και περιμένουν  ποιος θα κάνει το πρώτο βήμα. Τα αντίπαλα στρατεύματα, συνεχώς αλλάζουν σχηματισμούς στις θέσεις των παρατάξεων.   Τελικά ο Παυσανίας, λόγω της ιδιαίτερης εμπειρίας των Σπαρτιατών στην πολεμική τακτική αυτών των αντιπάλων, στέκεται μαζί με τους Τεγεάτες  απέναντι στον κύριο όγκο των Περσών. Οι Αθηναίοι, οι Πλαταιείς και οι άλλοι σύμμαχοι, απέναντι στους Θηβαίους και στους  λοιπούς μηδίσαντες Έλληνες. Οι Κορίνθιοι, Ποτειδαιάτες, Ορχομένιοι και Σικυώνιοι, απέναντι στους Βακτρίους κ.ο κ.

Προ της μάχης δόθηκε ο “Όρκος” αδελφοσύνης ο ονομαστός των Πλαταιών: «Μαχούμε έως αν ζώ και ου περί πλέονος ποιήσομε το ζήν ή το ελεύθερος είναι». Με δυό λόγια “Ελευθερία ή Θάνατος’’.

Ο Μαρδόνιος και εδώ στη διοργάνωση της μάχης,  έδειξε τη στρατιωτική σοφία του.

Δεν φρόντισε και αγωνίστηκε μόνο για τη νίκη, αλλά μερίμνησε και για το ενδεχόμενο  της ήττας. Πίσω από το μέτωπο της παράταξής του, κατασκεύασε  ένα  τετράγωνο στρατόπεδο, μήκους δέκα σταδίων (1 στάδιο =192 μ) περιχαρακωμένο με ξύλινα τείχη ενισχυμένα με πύργους, ώστε σε περίπτωση υποχώρησης, να υπάρξει ασφαλής τρόπος διάσωσης του στρατού.

Επί δώδεκα συνεχείς ημέρες, οι αντίπαλες παρατάξεις έπαιζαν “κρυφτούλι”. Ευφυείς στρατιωτικοί ελιγμοί διενεργούνται και από τις δύο παρατάξεις, αλλά ο χώρος για την περαιτέρω περιγραφή είναι πολύ στενός. Τελικά ο Μαρδόνιος, αφού έχει κατορθώσει να αποκόψει, με τη βοήθεια των Θηβαίων, τον ανεφοδιασμό των αντιπάλων σε τρόφιμα και νερό, διατάσσει αιφνιδιαστικά επίθεση.

Οι Σπαρτιάτες αντιδρούν κατά το σχέδιο, αλλά απορρυθμισμένοι και με κάποια αταξία, υποχωρούν στις υπώρειες του Κιθαιρώνα. Καίτοι οι λεπτομέρειες με κάποια ασάφεια περιγράφονται από τον Ηρόδοτο, φαίνεται ότι σε κάποια στιγμή της 13ης ημέρας  (το ημερολόγιο έγραφε 4η Βοηδρομιώνος ή 27η  Αυγούστου  του 479 π. Χ.) το περσικό ιππικό πέρασε  τον Ασωπό. Ο Παυσανίας με δυσκολία κινείται ώστε υποχωρώντας  να φτάσει και να καταλάβει τις κατάλληλες θέσεις.

Αιφνιδιασμένος  ζητά την επικουρία των  Αθηναίων. Όμως οι Αθηναίοι είναι  εγκλωβισμένοι από τους Θηβαίους και δεν μπορούν να βοηθήσουν. Ο Έλληνες καταδιώκονται από Πέρσες και τα άλλα ασιατικά  τμήματα. Το περσικό πεζικό με τους επίμαχους τοξότες σκοτεινιάζουν τον ήλιο. Οι σιδηρόφρακτοι Σπαρτιάτες με σιμά τους, τους  Τεγεάτες αντέχουν αγέρωχοι και με καρτερία. Τώρα όλοι οι Πέρσες ακάθεκτοι, έχουν ρίξει όλο το στρατό τους στη μάχη. Αυτό περίμενε ο Παυσανίας. Οι Τεγεάτες, που κρατούν την αριστερή θέση των Σπαρτιατών, εφορμούν πρώτοι κατά των Περσών και των Μήδων και παρασύρουν στην μάχη ολόκληρη τη σπαρτιατική φάλαγγα.

Η πρώτη σύγκρουση έγινε κάτω από το τείχος των ασπίδων. Πέρσες και Μήδοι μάχονται με απαράμιλλη γενναιότητα. Οι ασπίδες τους όμως, είναι ξύλινες αλλά τα δόρατα και οι ασπίδες των Σπαρτιατών σιδερένιες. Σκοτώνεται ο Μαρδόνιος από τον Σπαρτιάτη Αρίμνηστο. Ακολουθεί η σφαγή.** Η μάχη αυτή θεωρείται  η κατάληξη της Περσικής εισβολής και η τελευταία πολεμική σύγκρουση με τους Πέρσες σε ελληνικό έδαφος.

Μετά τη νίκη αυτή οι Πλαταιές, κηρύχθηκαν σαν ανεξάρτητη και απαραβίαστη περιοχή.  Ενισχύθηκαν  οικονομικά,  ίδρυσαν ναό προς τιμή της Αθηνάς Αρείας και καθιέρωσαν τη γιορτή των ‘’Ελευθερίων’’, προς τιμήν του Διός του Ελευθερίου. Στήθηκαν ακόμη μνημεία τιμώντας τους νεκρούς της μάχης, λείψανα των οποίων έχουν σήμερα αποκαλυφθεί. Και εμείς στα σχολειά μας, όταν μαθαίνομε για τη Μάχη των Πλαταιών,  μηδενιζόμαστε από τον σχολαστικό δάσκαλο, όταν δεν θυμόμαστε το τυπικό της χρονολογίας του 479, αποσιωπώντας για το αγνοημένο μεγαλείο και το νόημα της μάχης. Το νόημα που δεν διδαχθήκαμε καθόλου ή δεν διδαχθήκαμε, όπως έπρεπε, ποτέ.

––––––––––––––––––

* Ο όρκος αυτός ελέγχεται από μετέπειτα ιστορικούς, αν έγινε, πότε  και πού έγινε,  ή αν εκ των  υστέρων  και για ποικίλους λόγους εγράφη.

** Για τις απώλειες, ο Ηρόδοτος ελέγχεται, όταν αναφέρει νεκρούς μόνο  91 Σπαρτιάτες, 52 Αθηναίους  και 16 Τεγεάτες ίσως και 600 από την  κεντρική παράταξη,  ενώ  από τους 300.000 του Μαρδονίου μας μιλά ότι σώθηκαν μόνο 43.000.

Βοηθήματα

1) “Ιστορία του Ελληνικού “Έθνους’’ Εκδοτική Αθηνών

2) Εγκυκλοπαίδεια  Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα

3) Ηροδότου “Ιστορία”  Εκδ.  Γκοβόστη

Γράφτηκε από τον/την Γιάννης Κορναράκης του Μάνθου. Δημοσιεύθηκε : 12 Φεβρουαρίου 2011

ebdomi.com

, , , , ,

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *