Γράφει ο Ηλίας Αναγνωστάκης
Εξαλλος από την Τουρκική πανωλεθρια στον ποταμο Zaba ( kandja) στις 18 Φεβρουαριου 1048, όταν εχασε σε ενεδρα των Αυτοκρατορικων 20.000 ανδρες και τον ανηψιο του, Hassan “Musa” Yabgu, ο Σελτζουκος Σουλτάνος Togrul-Beg απεστειλε νεα, μεγαλυτερη δυναμη 100.000 ανδρων αυτή τη φορα, με επικεφαλής τον ετεροθαλή αδελφο του, Ibrahim Yinal.
Πραγματι, ο Yinal συνοδευομενος από δεκάδες χιλιαδες Τουρκομανους που μολις ειχαν αφιχθεί από την Κεντρικη Ασια, εισεβαλλε στα Αυτοκρατορικα εδάφη “καταστρέφοντας τα παντα” (Ιωαννης Σκυλιτζης,σελ 450.85-92) ενώ συμφωνα με τον Αραβα Ιστορικο Ibn-Al -Athir, οι ασυγκρατητοι Τουρκομανοι ξεκοψαν από τον κυριο Σελτζουκικο εκστρατευτικο σωμα και εφθασαν μεχρι τα προάστεια της Τραπεζούντας(!!) 600 χλμ ΒΔ.
Η Αυτοκρατορια όμως περιμενε την επιθεση και ρητες εντολες ειχαν φθασει από την Κων/πολη ηδη απο τα τελη Μαιου 1049 στους στρατηγους Κατακαλων Κεκαυμενο, και στον Βουλγαρο Ραδομηρο Ααρων (Γιο του τελευταιου Βασιλια της Βουλγαριας Ιωαννη Βλαδισλαβου) να διαταξουν τον αγροτικο πληθυσμο στης υπαιθρου να συγκεντρωθεί στα φρουρια της περιοχης, να καψουν τις σοδειες και να μην επιχειρησουν τιποτα, αν δεν ερχοταν πρωτα σε βοηθεια τους ο Γεωργιανος Κουροπαλατης και Δουκας του Trialeti, “Μεσχια” Λιπαριτης (Liparit IV Orbeliani) που ερχοταν “καθοδόν” με 15.000 ανδρες.
Ο Κεκαυμενος όμως, επεμενε να χτυπησουν αμεσως τους Τουρκους, όταν ακομα ηταν στα σύνορα, γιατι μετα θα ηταν αργα, ξεροντας το ακμαιο ηθικο των ανδρων του. Ο διστακτικος όμως και μονιμα μετριος Ααρων, αντετεινε ότι επρεπε να περιμενουν και τους Γεωργιανούς,και τελικα η γνωμη του υπερισχυσε, αν και όπως εξελιχτηκαν τα πραγματα, θα ηταν καλυτερα να εισακουγοταν η γνωμη του Κεκαυμενου οσο ηταν νωρις.
Ηταν αργα όμως για τους κατοικους της Αρμενικης μεγαλούπολης Αρτζε που με 150.000 κατοικους (70% Αρμενιους, 20% Συρους, 5% Γεωργιανούς και 5% Ελληνες, κυριως εμπορους) ηταν ένα παμπλουτο και ακμαιο εμπορικο κεντρο. Πραγματι οι Τουρκοι το περικυκλωσαν και μετα από 6 μερες πολιορκιας (7-13 Ιουλιου 1049) το κυριευσαν μετα από σφοδρες οδομαχίες ( Το Αρτζε δεν ειχε τειχη) οπου εγιναν στην κυριολεξια ακατανομαστα πραγματα. Οι Τουρκοι εσφαξαν 50.000 ατομα, πολλοι κατοικοι αυτοκτονησαν, ελάχιστοι διεφυγαν, ενώ οι Τουρκομανοι του Ibrahim -Yinal αποκομισαν μυθωδη λεια (100.000 αιχμάλωτοι και 10.000 καμηλες, 20.000 μουλαρια φορτωμένα εκτος από την λεια σε χρυσο και ασημι, και 8.000 αλυσιδωτούς θωρακες).
Εξαλλος ο Κεκαυμενος με την κωλυσιεργια του Ααρων, αλλα και του Λιπαριτη, που μολις ειχε αφιχθεί,στο στρατοπεδο των Αυτοκρατορικων στους προποδες του Φρουριον Καπετρον (Hasan -Kale) ηταν ετοιμος να επιτεθει κατα των Τουρκων, αλλα ο ακομα πιο τραγικος Λιπαριτης αρνηθηκε λεγοντας ότι δεν πολεμουσε το Σαββατο(!)γιατι το θεωρουσε ατυχη μερα “Εν ταις αποφρασι δε των ημερων τω Λιπαριτη το Σαββατο ενομιζετο”.
Σε κάθε περιπτωση, τα μεικτα (60.000 ανδρες) Ελληνο-αρμενικα-γεωργιανα στρατευματα ειχαν χασει το πλεονέκτημα του αφνιδιασμου, ενω οι εκπληκτοι Τουρκοι αρχισαν να παρατάσσονται για μαχη, τα μεσανυχτα της 18/19 Σεπτεμβριου 1049, ημερα Κυριακη. Στην σφοδρη, αιματηρη και νυχτερινη επικη συγκρουση που ακολουθησε, ο Κεκαυμενος που ηταν ταγμενος στα δεξια, συνετριψε τους απέναντι Τουρκους επιφεροντας τους φρικτες απωλειες, σκοτωνοντας και εναν απο τους αρχηγούς τους,τον ονομαστο Hurasan-Salar, κυνηγωντας τους “μεχρι να λαλησει κόκορας” (Ιωαννης Σκυλιτζης, 237-9) ενώ αναλογη επιτυχια ειχαν και οι Αρμενιοι υπο τον Ααρων στα αριστερα παροτι σκοτωθηκε απο βελος ο Δρουγγαριος της Βιγλας Αρμενιος Cordvanel. Αυτος όμως που τα εκανε θαλασσα ηταν ο “πολυς” Γεωργιανος Λιπαριτης, ο οποιος δεν αντεξε στο κεντρο την ισχυρη Τουρκικη πιεση και αρχισε να υποχωρει, αλλα το αλογο του σκοτωθηκε και πιαστηκε αιχμάλωτος από τους Τουρκους.
Γυρω στις 09.00 οι δυο στρατοι απεμπλακησαν με έναν Κεκαυμενο λουσμενο στα αιματα των εχθρων στην κυριολεξια να ωρυεται, ο δε Βούλγαρος Ααρών να βρίζει “αισχρά” αφου παρα τις φρικτες απώλειες τους (πανω από 25.000 ανδρες) οι Τουρκοι ειχαν ξεφυγει μαζι με την λεια τους και τον…..Λιπαριτη, ο οποιος θα απελευθερωνοταν αργοτερα, η παρουσια του όμως στα γεγονοτα ηταν κατι παρα πανω απο αρνητικη.
Η εν πολλοις αγνωστη, και θηριωδης αυτη μαχη του Καπετρον, μια αιματηρή ισοπαλία στην ουσία, εδειξε οτι η Αυτοκρατορια ακομη ηταν πολύ ισχυρη, αλλα και το οτι οι Σελτζουκοι ηταν ενας θηριωδης και πανούργος εχθρος.
