Γράφει ο Παναγιώτης Βασιλόπουλος, φοιτητής ιστορίας και αρχαιολογίας ΑΠΘ
Η κριτική του Πλάτωνος στην δημοκρατία μέσα από το κείμενο.
Ο Πλάτων στην περιγραφή της γενέσεως της δημοκρατίας αναφέρει ότι όταν οι φτωχοί, δηλαδή οι άκεντροι κηφήνες του ολιγαρχικού πολιτεύματος, συνειδητοποιούν την μαλθακότητα των πλουσίων [1], στασιάζουν και όταν υπερισχύσουν άλλους τους σκοτώνουν, άλλους τους εξορίζουν και τέλος στους εναπομείναντες μοιράζουν ίσα πολιτικά δικαιώματα και οι εξουσίες μοιράζονται με κλήρο [2], δημιουργώντας κατά την κρίση του Πλάτωνα ένα << παντοπωλείο πολιτευμάτων>> [3], καθώς εμπεριέχει μέσα της όλα τα είδη των πολιτευμάτων.
Ένα βασικό στοιχείο της δημοκρατίας το οποίο ο Πλάτων το θεωρεί μεγάλο μειονέκτημα της είναι ότι διανέμει τα πολιτικά αξιώματα ανάμεσα σε ίσους και άνισους [4]. Αυτή η διαπίστωση του έχει διττή σημασία. Πρώτον ότι μετέχουν στα αξιώματα πολίτες άνισοι οικονομικά, γεγονός που ανταποκρίνεται στην ιστορική πραγματικότητα της εποχής του, καθώς κοινωνικές τάξεις στην Αθηναϊκή κοινωνία οριζόταν με οικονομικά κριτήρια ύστερα από τις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα. Στο οικονομικό του σύστημα ο Πλάτων προσπαθώντας να τηρήσει κάποια υλική ισότητα ανάμεσα στις τάξεις θέτει κατώτατο όριο πενίας και ανώτατο όριο πλούτου, διότι επιθυμεί την αποφυγή φαινομένων διαφθοράς της δικαιοσύνης των πολιτών μέσω της επιδίωξης ιδίων συμφερόντων [5]. Για αυτό τον λόγο οι ανώτατοι αξιωματούχοι απαγορεύεται να έχουν ατομική περιουσία και οικογένεια, με σκοπό να είναι αφοσιωμένοι στην δίκαια διακυβέρνηση της ιδανικής πολιτείας. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζει την ηθική ακεραιότητα των φυλάκων και των πολιτών, καθώς γνωρίζει ότι αν οι φύλακες αποκτήσουν πλούτο έχοντας επιπροσθέτως πνευματική οξύνοια και σωματική ρώμη θα επιβάλουν ολοκληρωτικό καθεστώς ομοίως και οι παραγωγοί μέσω του πλούτου. Έτσι θα υπονομευθούν οι δομικές λειτουργίες του συστήματος που καθιστούν την πολιτεία δίκαιη.
Ο Πλάτων για να αποτρέψει τα παραπάνω έχει ως κύριο μέλημα να μην εξασφαλιστεί η ευδαιμονία μια τάξης αλλά όλων των πολιτών [6]. Στην με τους σημερινούς όρους κοινωνική πυραμίδα της ιδανικής πολιτείας μπορεί μεν οι παραγωγοί να θρέφουν τις άλλες δύο τάξεις αλλά και εκείνες είναι υποχρεωμένες να τους προστατεύουν και να εξασφαλίζουν τον βιοπορισμό τους. Έτσι στο 519e προσωποποιεί τον νόμο, θέτοντας τον ως απόλυτο κυρίαρχο που όλοι ανεξαιρέτως είναι υποχρεωμένοι να υποτάσσονται σε αυτόν. Έχοντας ως δεσπότη τον νόμο [7], ως κάτι παρόμοιο με την σπαρτιατική κοινωνία, η ιδανική πολιτεία δύναται έχει να έχει δικαιοσύνη, διάρκεια και ισότητα. Με σχόλια [ΠΒ1]: Ενημέρωση: κειμενικό 1 Σε ένα δεύτερο επίπεδο στην ιδανική πολιτεία η ανισότητα δεν έγκειται στο οικονομικό επίπεδο, γιατί όπως φάνηκε όλοι έχουν όσα χρειάζονται για να επιβιώσουν και με την οριοθέτηση του πλούτου και της φτώχειας αποφεύγονται τα τεράστια οικονομικά χάσματα. Η ανισότητα στην ιδανική πολιτεία βασίζεται στο γεγονός ότι δεν έχουν όλοι τις ίδιες πνευματικές ικανότητες, οι οποίες δίνονται από την φύση και με την κατάλληλη παιδεία μπορούν να αναπτυχθούν. Βασικό αίτημα της πολιτείας είναι την διακυβέρνηση της πόλεως να την αναλάβουν οι άριστες φύσεις [8], που με την σωστή εκπαίδευση θα αποκτήσουν την κατάλληλη γνώση και αρετή, ώστε η ιδανική πολιτεία να καλοδιοικείται αΐδια. Έτσι ορίζεται και η παιδεία μόνο οι χαρισματικοί θα μπορέσουν να μετέχουν στην ανώτερη φιλοσοφική παιδεία διερχόμενοι τις βαθμίδες της και να κυβερνήσουν. Αυτό είναι δίκαιο στο πλαίσιο της ιδανικής πολιτείας, γιατί ο καθένας οφείλει να πράξει για το κοινωνικό σύνολο για το κοινωνικό σύνολο, όπως λέει ο Σωκράτης αυτό που από την φύση του είναι ικανός να πράξει [9].
Με αυτόν τον τρόπο η πολιτεία η πολιτεία είναι δίκαιη αλλά και με έναν ιδιαίτερο τρόπο, διότι αν και υπάρχει η πνευματική ανισότητα, η οποία δεν την επιβάλουν οι άνθρωποι αλλά η φύση, όλοι είναι όμοιοι στο νόμο. Οι άρχοντες αν κι είναι το ανώτατο στρώμα η παιδεία τους είναι τέτοια ώστε να νοιάζονται μόνο για το κοινωνικό καλό, να κρατάνε τις ισορροπίες στην πόλη και να συμμετέχουν στις τιμές που τους αποδίδονται από τους παραγωγούς-δεσμώτες είτε αυτές είναι σπουδαίες ή αδιάφορες [10]. Σε αντίθεση με την Αθηναϊκή κοινωνία η ανισότητα στην παιδεία οφειλόταν στην οικονομική κατάσταση των πολιτών, οι πλούσιοι μπορούσαν να λάβουν την ανώτερη παιδεία των σοφιστών ενώ οι λοιποί πολίτες η μόνη παιδεία που λάμβαναν ήταν στην Αγορά ακούγοντας λόγους και στο θέατρο που σε γνωστικό επίπεδο ήταν κατώτερη από αυτή των σοφιστών.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό της Αθηναϊκής δημοκρατίας το οποίο μπαίνει στο μικροσκόπιο του διαλόγου είναι η ελευθερία. Στην Αθηναϊκή δημοκρατία ελεύθερος νοείται αυτός που δεν είναι δούλος. Ο Αθηναίος πολίτης έχει πλήρη πολιτικά δικαιώματα και την ελευθερία να τα ασκεί μέσω των θεσμών που συγκροτούν το πολίτευμα, έχει την δυνατότητα να εκφράζει ελεύθερα την άποψη του και να αυτορυθμίζεται. Ιδανικό του δημοκρατικού πολίτου είναι εκείνου της καλοκαγαθίας, το καλός αναφέρεται σε αυτόν που έχει δυνατό σώμα, ώστε να υπερασπιστεί την πόλη στον πολέμου. Το αγαθός αναφέρεται σε όλες τις ηθικές έννοιες που συνιστούν τον αγαθό άνθρωπο, είναι εκείνος που ελέγχει τις επιθυμίες και τα πάθη του, δηλώνει τον σώφρονα, τον συνετό, τον εγκρατή άνθρωπο που μπορεί να δρα λελογισμένα στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο.
Η ελευθερία στον Πλάτωνα περιγράφεται με τα μελλανώτερα χρώματα. Την δημοκρατία την θεωρεί γεμάτη από ελευθερία και ελευθερία λόγου και πράξης, φορτίζοντας αυτές με αρνητικό πρόσημο [11]. Στο επίπεδο των ατομικών ελευθεριών ο Πλάτων περιγράφει στους στοίχους 557e5-558a ζοφερά ένα χάος αναρχίας που ο καθένας κάνει ότι θέλει αφού έχει την πολιτική εξουσία να το κάνει [12] << Τὸ δὲ μηδεμίαν ἀνάγκην, εἶπον, εἶναι ἄρχειν ἐν ταύτῃ τῇ πόλει, μηδ᾽ ἂν ᾖς ἱκανὸς ἄρχειν, μηδὲ αὖ ἄρχεσθαι, ἐὰν μὴ βούλῃ, μηδὲ πολεμεῖν πολεμούντων, μηδὲ εἰρήνην ἄγειν τῶν ἄλλων ἀγόντων, ἐὰν μὴ ἐπιθυμῇς εἰρήνης, μηδὲ αὖ, ἐάν τις ἄρχειν νόμος σε διακωλύῃ ἢ δικάζειν, μηδὲν ἧττον καὶ [558a] ἄρχειν καὶ δικάζειν, ἐὰν αὐτῷ σοι ἐπίῃ, ἆρ᾽ οὐ θεσπεσία καὶ ἡδεῖα ἡ τοιαύτη διαγωγὴ ἐν τῷ 1 παραυτίκα; >>. Σε ένα τέτοιο δημοκρατικό περιβάλλον, όπως το παραδίδει ο Πλάτων, η υπερβολική ελευθερία συνεπάγεται με υπερβολική δουλεία, δουλεία στα πάθη και τις ορέξεις καθώς δεν υπάρχει αυτοπεριορισμός.
Η κριτική του Πλάτωνος στην δημοκρατία γίνεται με βάση την θεωρεία του περί δικαιοσύνης που εκφράζεται στην ιδανική πολιτεία. Στην ιδανική πολιτεία η ελευθερία είναι μια έννοια ομιχλώδη. Στο 434a9-434c4 ο Σωκράτης μας λέει ότι είναι δίκαιο είναι ο καθένας πρέπει να κάνει την εργασία του χωρίς να ασχολείται με άλλα πράγματα, γιατί έτσι η πολιτεία θα καταστραφεί. Δηλαδή ο καθένας πράττει ελεύθερα αυτό για το οποίο είναι φυσικά προορισμένος. Το πρόβλημα σε αυτό έγκειται ότι στην εξίσωση εισέρχεται και η φύση δυσκολεύοντας το να κατανοηθεί η έννοια της ελευθερίας. Στην ιδανική πολιτεία υπάρχει ένα ανώτατο όριο ελευθερίας το οποίο αν ξεπεραστεί αρχίζει να φθείρεται η δικαιοσύνη της με συνακόλουθη παρακμή της.
Ένα άλλο στοιχείο στο οποίο εδράζεται η αρνητική κρίση του Πλάτωνος στην δημοκρατική ελευθερία είναι κατά πόσο η ψυχή είναι ελεύθερη από τα πάθη και σε ποίο ποσοστό κυριαρχεί το λογιστικό. Στον Φαίδρο στον μύθο της πτερόεσσας ψυχής [13] ο Πλάτων περιγράφει την ανθρώπινη ψυχή σαν ένα άρμα με δύο άλογα. Ο ηνίοχος είναι το λογιστικόν, το άσπρο άλογο είναι το επιθυμητικόν την πηγή των επιθυμιών, είναι καλοσχηματισμένο, δυνατό, έχει μακρύ λαιμό και υπακούει σχετικά εύκολα στα παραγγέλματα του ηνιόχου. Το μαύρο άλογο είναι το θυμοειδές και συμβολίζει τα ένστικτα, είναι κακοσχηματισμένο, χοντρό και κοντό λαιμό, κουφό και υπακούει πάρα πολύ δύσκολα στα παραγγέλματα του ηνιόχου. Όταν η ψυχή φτάνει στην περιοχή πέρα από τον ήλιο όπου είναι η Αλήθεια με το κατά πόσο ο ηνίοχος μπορεί να ελέγξει το άρμα, δηλαδή την ψυχή, τόσο μπορεί να δει την Αλήθεια. Έτσι υπάρχουν ψυχές που μπορούν να δούν μεγάλο μέρος της αλήθειας, γιατί το λογιστικόν κυριαρχεί στην ψυχή, άλλες που δυσκολεύονται στην χαλιναγώγηση του άρματος και βλέπουν λίγο μέρος της Αλήθειας και τέλος είναι και αυτές που δεν μπορούν να ελέγξουν καθόλου το άρμα, γιατί κυριαρχούνται από ένστικτα και επιθυμίες και είναι << άπειροι αληθείας >> [14]. Οι τελευταίοι είναι υπόδουλοι τελικά και η ελευθερία που τους παρέχει η δημοκρατία είναι εξωτερική σε άρχοντες και αρχόμενους.
Εν αντιθέσει στην ιδανική πολιτεία όλη η προσπάθεια ερείδεται στο να βλέπει συνεχώς η ψυχή την Αλήθεια και ειδικότερα οι άρχοντες, γιατί αυτοί είναι διαλεγμένοι από την φύση έχοντας προικισθεί με χαρίσματα όπως η οξύνοια και όντες καταλλήλως εκπαιδευμένοι μπορούν να διοικήσουν δίκαια την πολιτεία και να εξασφαλίσουν την ελευθερία της καθώς εκείνοι είναι ψυχικά ελεύθεροι, το λογιστικόν κυριαρχεί πάνω τους και θεώμενοι αδιαλείπτως την Αλήθεια έχουν τα κατάλληλα προσόντα να κυβερνήσουν, ενώ οι παραγωγοί λόγο της φυσικής τους αδυναμίας εξαιρούνται. Άρα ο Πλάτων δεν νοεί την ελευθερία μόνο στην εξωτερικήσωματική ελευθερία αλλά πηγαίνει σε ένα δεύτερο επίπεδο και διατυπώνει ότι ο πραγματικά ελεύθερος είναι εκείνος που είναι ψυχικά ελεύθερος. Τέλος ο Πλάτων εκφράζει μια έννοια της ελευθερίας η οποία εδράζεται στην αριστοκρατική του καταγωγή φέροντας και τις αντίστοιχες πεποιθήσεις[15]. Η έννοια της φύσεως που προικίζει τους τους ανθρώπους με χαρίσματα είναι αριστοκρατικής προέλευσης, ότι δηλαδή οι άνθρωποι που κατάγονται από αριστοκρατικό γένος είναι νομοτελειακά 1 χαρισματικοί. Αυτή η ιδέα ανάγεται στον Όμηρο και εκφράζεται με το«αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων, μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν»[16]. Επίσης η ελευθερία στο πλαίσιο της αριστοκρατικής θεώρησης της αντικατοπτρίζεται στις έννοιες του ελεύθερου και του δούλου. Ελεύθερος άνθρωπος είναι εκείνος που φέρει μια σειρά θετικών χαρακτηριστικών και ανταγωνιστικών αξιών όπως η ομορφιά, η δύναμη, η ανδρεία, ο πλούτος, ενώ ο δούλος είναι ο μη αριστοκρατικής προέλευσης και χαρακτηρίζεται ως άσχημος, δειλός.
Για αυτό τον λόγο ο Πλάτων ασκεί δριμεία κριτική στην ελευθερία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Στην Αθηναϊκή δημοκρατία γίνεται κάτι το ρηξικέλευθο ότι όλοι οι Αθηναίοι πολίτες ανεξαρτήτως καταγωγής και φυσικών χαρισμάτων ανακηρύσσονται ως ελεύθεροι. Έτσι αν ληφθεί υπόψιν η καταγωγή του Πλάτωνα γίνεται ότι έχουμε δύο προσλήψεις ελευθερίας. Η αριστοκρατική η οποία βασίζεται στην φύση και ότι μόνο εκείνοι που ανήκουν σε αριστοκρατικά γένη είναι χαρισματούχοι και άξιοι της ελευθερίας του, ενώ οι υπόλοιποι είναι όχλος. Με αυτόν τον τρόπο είναι έκδηλο γιατί γίνεται λόγος για την αριστοκρατία του πνεύματος στην Πολιτεία. Η δημοκρατική πρόσληψη της ελευθερίας έχει πολιτική χρεία, δηλαδή όλοι οι πολίτες μετέχουν ανεξαιρέτως στις πολιτικές διαδικασίες, μπορούν να αυτορυθμίζονται σεβόμενοι τους νόμους, οι οποίοι διαμορφώνονται από ελεύθερα άτομα συνολικά και όχι από μια μεμονωμένη παράταξη.
Η δημοκρατία στα χρόνια του Πλάτωνα.
Ο Πλάτων γεννήθηκε το 429 π.Χ., δηλαδή στο δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου ενός πολέμου που έμελλε να είναι καταστροφικός για την αθηναϊκή δημοκρατία, αλλά και την χρονιά που πέθανε ο σπουδαιότερος πολιτικός άνδρας που έβγαλε η δημοκρατία ο Περικλής. Μετά τον θάνατο του έρχονται στο πολιτικό προσκήνιο οι δημαγωγοί, οι οποίοι με την δράση τους σταδιακά εκφυλίζουν το πολίτευμα. Το 411 π.Χ. στην ηλικία που ο Πλάτων γίνεται 18 χρονών ξεσπά στάση στην Αθήνα γνωστή ως τυραννία των 400. Αυτοί οι ολιγαρχικοί άνδρες εκμεταλλευόμενοι την απουσία του στόλου κατόρθωσαν να επιβάλουν στην Εκκλησία του Δήμου ομόφωνα την ψήφιση τους και αυτό το συμβούλιο των 400 ανδρών εκλεγόταν με τον εξής τρόπο πέντε άνδρες διορισμένοι διάλεγαν άλλους 95 και αυτοί οι 100 διάλεγαν άλλους τρείς ο καθένας αφήνοντας πλήρη πολιτικά δικαιώματα σε 5,000 πολίτες, οι οποίοι είχαν την οικονομική δυνατότητα να είναι οπλίτες. Ο Θρασύβουλος με τον στόλο στην Σάμο αντέδρασε και ανακάλεσε τον Αλκιβιάδη. Τελικά η πτώση των 400 ήρθε το Σεπτέμβριο ύστερα από την απώλεια της Εύβοιας. Μετά από αυτή την σύντομη στάση μέσα στους κόλπους της Αθήνας ακολούθησε μια μεταβατική περίοδο από τους Πεντακισχιλίους, έγινε επανακωδικοποιήση των νόμων από μια επιτροπή αναγραφέων οι οποίοι έφεραν πάλι πίσω ένα τμήμα των νόμων του Δράκοντα σχετικά με την ανθρωποκτονία και ένα μέρος της σολώνειας νομοθεσίας.
Το 404 π.Χ. η Αθήνα μετά την ήττα της στους Αιγός Ποταμούς χάνει τον πόλεμο και αναγκάζεται να γκρεμίσει τα μακρά της τείχη, να παραδώσει όλα της τα πλοία εκτός από 12 1 και να γίνει σύμμαχος με την Σπάρτη. Αυτές οι εξελίξεις έχουν ως επακόλουθο την κατάργηση του δημοκρατίας. Η Αθήνα επιστρέφει στην << πάτριο πολιτεία >> μια έννοια καθόλου ορισμένη, αλλά όπως έδειξαν τα ιστορικά γεγονότα είχε ολιγαρχική χρεία. Ο Λύσανδρος τοποθετεί αρμοστή και φρουρά στην Αθήνα και εγκαθιδρύεται το καθεστώς των Τριάκοντα τυράννων με κύριους αρχηγούς τον θείο του Πλάτωνα Κριτία και τον Θηραμένη. Στο ξεκίνημα τους εκδίωξαν τους συκοφάντες που με την δράση τους υπέσκαπταν την κοινωνία, κατήργησαν τον νόμο του Εφιάλτη, οποίος μεταβίβαζε σχεδόν όλες τις εξουσίες στην Ηλιαία από τον Άρειο Πάγο που ήταν όργανο των αριστοκρατών και το μόνο που δίκαζε πια ήταν οι δολοφονίες Αθηναίων πολιτών και έδωσαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα μόνο σε 3.000 άνδρες. Μετά την απομάκρυνση των μετριοπαθών και την εξόντωση του αρχηγού τους Θηραμένη οι Τριάκοντα προέβησαν σε ακραίες βιαιότητες σκοτώνοντας 1.500 άτομα , ιδιαίτερα κατά των μετοίκων με σκοπό να εκμεταλλευτούν τις περιουσία τους, μια εικόνα αυτών των ενεργειών μας δίνει εναργώς ο Λυσίας στον λόγο Κατά Ερατοσθένους 1-8. Λίγο καιρό μετά την επιβολή τους ο Θρασύβουλος οποίος είχε πρωτοστατήσει στην αποκατάσταση της δημοκρατίας το 411 π.Χ. αναλαμβάνει πάλι δράση. Ξεκινώντας με 70 συντρόφους του από την Θήβα καταλαμβάνει την Φυλή και φτάνει μέχρι τον Πειραιά εντάσσοντας στις τάξεις του στρατού στην πορεία και άλλους άνδρες και στις μάχες που έγιναν σκοτώνεται ο Κριτίας. Ο Λύσανδρος θέλοντας να βοηθήσει τους Τριάκοντα καταφθάνει με στρατό αλλά τελικά έρχεται σε ρήξη με τον Σπαρτιάτη βασιλιά Παυσανία ο οποίος συνθηκολογεί με τους Δημοκρατικούς με όρο να δοθεί γενική αμνηστία σε όλα τα εγκλήματα που έγιναν την περίοδο αυτή εξαιρουμένων τους επιζώντες από τους 30, επίσης δινόταν η δυνατότητα σε όσους ολιγαρχικούς το επιθυμούσαν να καταφύγουν στην Ελευσίνα.
Το Σεπτέμβριο του 403 π.Χ. αποκαθίσταται η δημοκρατία, μια δημοκρατία ταλαιπωρημένη από τις εσωτερικές διενέξεις. Σύμφωνα με τον François Lefévre η αθηναϊκή έχασε την ευκαιρία ανανέωσης και διαπλάτυνσης του πολιτικού σώματος της, αντί να προχωρήσει σε καινοτομίες έκανε στροφή προς την παράδοση [17]. Αυτό φαίνεται στην προσβολή του ψηφίσματος του Θρασύβουλου ως γραφή παρανόμων το οποίο παραχωρούσε τα δικαιώματα του Αθηναίου πολίτη σε όσους πάλεψαν για την αποκατάσταση της δημοκρατίας, αποβλέποντας κυρίως να μην ενταχθούν στο σώμα των πολιτών δούλοι. Επίσης καταργήθηκε το ψήφισμα του Φορμισίου που αφαιρούσε την ιδιότητα του πολίτη σε όσους δεν είχαν έγγειο ιδιοκτησία, έτσι 5.000 άνδρες είχαν χάσει το δικαίωμα του πολίτη. Επανήλθε πάλι ο νόμος του Περικλή με αυστηρότερο τόνο σχετικά με την καταγωγή των Αθηναίων πολιτών, ο οποίος κατά την διάρκεια του πολέμου είχε παγώσει. Οι νόμοι κωδικοποιήθηκαν εκ νέου διαχωρίζοντας τους από τα ψηφίσματα. Το έργο αυτό ανέλαβε μια επιτροπή νομοθετών την οποία αποτελούσαν πολίτες που είχαν δώσει στο παρελθόν όρκο στην Ηλιαία, θεσμοθετήθηκε δίκη δημοσίου δικαίου << για όποιον πρότεινε ασύμφορο νόμο>> [18] και η γραφή παρανόμων περιορίστηκε στα αντισυνταγματικά ψηφίσματα. Επιπλέον πάρθηκαν μέτρα με σκοπό την επίτευξη απαρτίας και έγκαιρης προσέλευσης. Στην θέση του παλαιότερου εξαναγκασμού μέσω κόκκινου σχοινιού που οδηγούσε τους πολίτες στην Πνύκα με το ψήφισμα του Αγυρίου δινόταν μισθός 2 οβολών στους 6,000 πρώτους που θα έφταναν στην συνεδρίαση. 1
Το 399/8 π.Χ. είναι έτος που στιγμάτισε την δημοκρατία και τον Πλάτωνα ιδιαίτερα. Ο Σωκράτης εισέρχεται στο δικαστήριο κατηγορούμενος για διαφθορά των νέων με κατήγορους τον ποιητή Μέλητο, τον βυρσοδέψη Άνυτο και τον ρήτορα Λύκων. Η ενοχή του ψηφίστηκε με μικρή πλειοψηφία 281 προς 220 ενώ ο θάνατος 300 προς 201. Κρίνοντας εκ του μακρόθεν η δημοκρατία βαθιά πληγωμένη από τον πόλεμο ψάχνει κάποιο αποδιοπομπαίο τράγο. Οι μαθητές του προέβαλαν ότι είχε πολεμήσει στο Δήλιο και την Ποτίδαια και επίσης στην δίκη των στρατηγών που καταδικάστηκαν σε θάνατο μετά την ναυμαχία των Αργινουσών ήταν υπέρ της αθώωσης τους. Ο Σωκράτης με την αντισυμβατική συμπεριφορά του προκαλούσε τα βλέμματα καθώς ήταν κατά της δημοκρατίας και φιλολάκων. Μαθητές του ήταν δύο πρόσωπα που έβλαψαν ως κανένας άλλος την Αθήνα ο Αλκιβιάδης που με την συμπεριφορά του πρόδωσε επανειλημμένα την Αθήνα για τα δικά του συμφέροντα και ο Κριτίας το ηγετικό στέλεχος των Τριάκοντα ο πιο ακραίος που με τις εντολές του έγιναν πολλές βαναυσότητες. Έτσι ο αθηναϊκός δήμος οδήγησε στον θάνατο τον Σωκράτη στην προσπάθεια του να απομακρύνει τους ολιγαρχικούς και να αποδιώξει τις προηγούμενες εμπειρίες του 404-403.
Μέσα από την ανάλυση του διαλόγου και την μελέτη της βιβλιογραφίας δημιουργείται ένα πλαίσιο κατανόησης της απόψεως του Πλάτωνος για την δημοκρατία. Πρώτος λόγος σχετικά με την κριτική και την άποψη του Πλάτωνα για την δημοκρατία είναι η ίδια η φύση του πολιτεύματος, καθώς η ελευθερία του λόγου του επιτρέπει να της ασκήσει κριτική και να την βάλει σε σκεπτικισμό. Δεύτερος λόγος είναι η αριστοκρατική καταγωγή του Πλάτωνα. Το αριστοκρατικό πολίτευμα προκρίνει στην πολιτική του σκέψη την αρετή η οποία δίδεται από την φύση σε όσους έχουν την αντίστοιχη καταγωγή, αυτό φαίνεται στο κείμενο στο ότι η άρχουσα τάξη είναι μια αριστοκρατία πνεύματος, το οποίο πνεύμα το έχουν εκ φύσεως. Τρίτον η ιστορική στιγμή στην οποία ζεί την δημοκρατία έχει παρακμάσει καθώς μετά τον θάνατο του Περικλή κυριαρχούν μέτριες προσωπικότητες, έπειτα η δημοκρατία πληγωμένη μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο αποκαθίσταται ως μια σκιά του εαυτού της που στην ιστορική της πορεία δεν θα αποκτήσει την αίγλη και την δυναμική των μέσων του 5ου αιώνα, αυτή η δημοκρατία είναι εκείνη η οποία οδήγησε στην θανάτωση τον Σωκράτη ως εξιλαστήριο θύμα στο πλαίσιο της εκδίωξης των ολιγαρχικών. 1
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. 556c8-556d5
2. 557a-5
3. 557d8
4.558c5
5. βλ Gerasimos Santas, UNDERSTANDING PLATO’S RERUBLIC, (2010), σελ 159-165
6. 519e
7. Ηροδότου Ιστορίαι 7,104,18
8. 519c9
9. 433a
10. 519d5
11. 557b5
12. Σημειώσεις μαθήματος 1
13. Φαίδρος 244a-257b
14. 519c8
15. Fred D.Miller, Jr, The Oxford Handbook of FREEDOM, (2018), σελ 149-151
16. Ιλιάδα,Ζ,208 17. François Lefevrè, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, (2016), σελ 252-253
Βιβλιογραφία
-Έκο Ουμπέρτο, Αρχαία Ελλάδα επιστημονική επιμέλεια Ουμπέρτο Έκο.Πολιτική, οικονομική και κοινωνική ιστορία. Μέρος Α
-Κυρτάτας Δ.Ι & Ράγκος Σ.Ι, Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Αθήνα, 2010
-Σκουτερόπουλος Ν.Μ. ΠΛΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΕΙΣ. ΣΗΜΕΙΩΜΑΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΕΡΜ. ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ, ΠΟΛΙΣ, Αθήνα, 2002
-François Lefevrè, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ-ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ, Αθήνα, 2016
-Santas Gerasimos,Understanding Plato’s Republic, John Wiley & Sons, Ltd., Publication,2010
-Schmidtz David & Pavel E. Carmen, The Oxford Handbook of FREEDOM, OXFORD UNIVERSITY PREES, New York, 2018
