του Χρίστου Δαγρέ,
Μία από τις τελευταίες μάχες της επανάστασης στη Μολδοβλαχία ήταν η μάχη του Σκουλενίου, κοντά στην ομώνυμη μονή. Έλαβε χώρα στις 17 Ιουνίου 1821, δέκα ημέρες μετά τη θλιβερή μάχη του Δραγατσανίου (για την έκβαση της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες περισσότερα εδώ). Οι Τούρκοι μετά το Δραγατσάνι καταδιώκοντας τους επαναστάτες, μπήκαν στο Ιάσιο στις 13 του Ιούνη. Το Σκουλένι (Sculeni) βρίσκεται βορειότερα του Ιασίου, δίπλα στον Προύθο ποταμό (Prut) ο οποίος ήταν το φυσικό σύνορο μεταξύ της Οθωμ. Αυτοκρατορίας και της Ρωσίας. Ο απόστρατος συνταγματάρχης τού ρωσικού στρατού Γεώργιος Καντακουζηνός, επισκεύασε εκεί κοντά ένα παλιό ρωσικό οχύρωμα πάνω στον Προύθο. Όμως ενώ έστειλε σήμα στους άνδρες να προστρέξουν να το υπερασπίσουν, ο ίδιος δεν βρισκόταν πια σ’ αυτό, καθώς σύμφωνα με κάποιες πηγές, διαφωνούσε με τη σχεδιαζόμενη στρατηγική. Προτίμησε λοιπόν να διαβεί το ποτάμι για να βρει καταφύγιο ρε ρωσικό έδαφος και προέτρεψε τους οπλαρχηγούς να τον ακολουθήσουν και να σωθούν.
Ο Γεώργιος Κατακουζηνός ήταν μία από τις αμφιλεγόμενες προσωπικότητες που είχαν εμπλακεί στην ελληνική επανάσταση. Γόνος παλαιών φαναριώτικων οικογενειών, με δεσμούς στις ηγεμονίες της Ρουμανίας αλλά και με τη ρωσική αριστοκρατία, καθώς η γυναίκα του ήταν αδερφή του Ρώσου Υπουργ. Εξωτερικών Αλέξανδρου Γκορτσακώφ. Ο Κατακουζηνός είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία από τον Νικόλαο Υψηλάντη και συμμετείχε στο επιτελείο του Αλέξανδρου Υψηλάντη (περισσότερα για τον Αλ. Υψηλάντη εδώ) έχοντας μαζί του προσωπική σωματοφυλακή 50 ανδρών. Μόλις σχηματίστηκε ο Ιερός Λόχος, ανέλαβε τη διοίκηση με εντολή του Υψηλάντη. Μετά τη φυγή του δεν μπόρεσε να μείνει στη Ρωσσία και κατέφυγε αρχικά στη Δρέσδη, κατόπιν στην Αθήνα μετά την απελευθέρωση, για να επιστρέψει τελικά στη Μολδαβία όπου και πέθανε.
Ήταν η άρνηση των οπλαρχηγών να τον ακολουθήσουν στην ατιμωτική φυγή που ανύψωσε τη μάχη του Σκουλενίου στις “άγνωστες Θερμοπύλες” του Αγώνα. Τη γενναιοτητα των 485 πολεμιστών του Σκουλενιου έσωσε ο έμπορος και φιλικός Αθ. Ξόδιλος στα απομνημονευματα του. Γράφει λοιπόν: “Ως Έλληνες μεν τίμιοι και πατριώται, ωρκίσθησαν εκ νέου αυτοί τε και οι έτεροι οπλαρχηγοί Δαγγλιόστρος, Μαγκλερος και Απόστολος Σταύρακας, ίνα επιμείνωσι και αποθάνωσι πολεμούντες. ως χριστιανοί δε πιστοί, αμέσως εκοινώνησαν του αγίου άρτου, και ούτω παρεσκευάσθησαν εις το υπέρ πίστεως και πατρίδος μαρτύριον.” Οι ελλείψεις σε πολεμοφόδια, ενδύματα και τρόφιμα ήταν μεγάλες, ωστόσο δεν κάμφθηκαν από τα επιχειρήματα του Κατακουζηνού. Γράφει πάλι ο Ξόδιλος: “Ούτοι με μια φωνή καί διά πολλής αποστροφής απέρριψαν πρότασιν τοιαύτην, καί επανήλθον είς Σκουλένιον καθυβρίζοντες τούτον ώς άνανδρον καί προδότην”.
Αφού λοιπόν ολοκλήρωσαν την ενίσχυση των οχυρωματικών θέσεων, στη συνέχεια κοινώνησαν των Αχράντων Μυστηρίων. Οι αγωνιστές είχαν πλήρη επίγνωση της κατάστασης που είχε διαμορφωθεί και δεν διατηρούσαν ψευδαισθήσεις καθώς παίρνοντας το αντίδωρο στο τέλος αποχαιρετούσαν πικρά ο ένας στον άλλο με την υπόμνηση ότι “αυτό είναι το στερνό μας γεύμα”. Το επόμενο πρωί ακολούθησε σφοδρή μάχη.
Ο Απόστολος Σταύρακας (ή “Πανάδας”, όπως ήταν το παρατσούκλι του πατέρα του) τον οποίο ανέφερε ο Ξόδιλος ήταν Λευκαδίτης καπετάνιος, που είχε καταδιωχθεί από το νησί για την αντιαγγλική του δράση, για να βρεθεί τελικά στη Μολδαβία. Όπως βεβαιώνουν πολλοί ιστορικοί, συμμετείχε σε όλες τις πολεμικές συγκρούσεις στις ηγεμονίες, συμπεριλαμβανομένης της μάχης στο Δραγατσάνι. Στο Σκουλένι διακρίθηκε για τη γενναιότητα του επικεφαλής 150 Κρητών και Ηπειρωτών. Η ομάδα του ήταν η εμπροσθοφυλακή των Ελλήνων και δέχτηκε το πρώτο κύμα της τουρκικής επίθεσης υπό τον μετέπειτα πασά της Βραϊλας Κεχαγιάμπεη, την οποία απέκρουσαν ηρωικώς.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες οι Τούρκοι είχαν μαζί τους περί τους 6 με 8 χιλιάδες άντρες εκ των οποίων οι 4 (άλλοι αναφέρουν 6) χιλιάδες ήταν ιππείς κι οι υπόλοιποι πεζοί. Μετά την αποτυχία της πρώτης επίθεσης, ακολούθησαν και άλλες, αδιάκοπα η μία πίσω από την άλλη καθώς οι Τούρκοι είχαν τη δυνατότητα να ξεκουράζουν τους στρατιώτες τους, στέλνοντας φρέσκα τμήματα. Σύντομα, δεν ακούγονταν άλλο από τον πάταγο της μάχης, την κλαγγή των όπλων, τα βογκητά των τραυματιών, τους πυροβολισμούς. Μετά από 8 ώρες οι Τούρκοι είχαν βαριές απώλειες (αναφέρονται 1600 νεκροί και πολυάριθμοι τραυματίες) αλλά ο μεγάλος αριθμός τους τους επέτρεπε να επιχειρούν συνεχώς νέες επιθέσεις. Στο τέλος, τα οχυρωματικά έργα είχαν πλέον διαλυθεί. Οι νεκροί έφταναν τους 300 ενώ από τους υπόλοιπους οι περισσότεροι ήταν τραυματίες. Αυτοί, με όσους μπορούσαν να τους βοηθήσουν ακόμη, πέρασαν το ποτάμι αφού πλέον η έκβαση της μάχης είχε κριθεί.
Αρχηγός των Ελλήνων πριν από την έναρξη είχε οριστεί ο Αθανάσιος Καρπενησιώτης (ή Τουφεκτσής), Φιλικός και αγωνιστής, ήταν από τις ηρωικότερες μορφές της Επανάστασης. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Φουρλίδας ή Φλέγκας και είχε γεννηθεί στο Καρπενήσι περί το 1770. Στο Σκουλένι, ήταν από τους λίγους που είχαν απομείνει να πολεμούν για να καλύψουν την αποχώρηση των τραυματιών. Μόλις έμεινε από πολεμοφόδια, τράβηξε το σπαθί του και όρμησε στην τούρκικη ανθρωπομάζα, κόπτοντας ανηλεώς όποιον έβρισκε, για να βρει τελικά ηρωικό θάνατο, νικημένος από το πλήθος των εχθρών.
To Σκουλένι, μαζί με τη μονή Σέκκου και το θάνατο των Φαρμάκη και Ολύμπιου, είναι ίσως από τις πιο θαυμαστές και σίγουρα από τις πιο αδικημένες στιγμές του Αγώνα, ίσως επειδή το κίνημα του Υψηλάντη είχε στιγματιστεί βαρειά από τις ολιγωρίες, τα λάθη και τις προδοσίες διαφόρων. Κι όμως, η σπάνια αντρειωσύνη και ο ηρωισμός των 458 πολεμιστών θα έπρεπε να είναι φωτεινό παράδειγμα προς μίμηση, με τον ίδιο τρόπο που και γι’αυτούς αποτέλεσε ηθικό φάρο η θυσία στις Θερμοπύλες.
Ο Διονύσιος Κόκκινος στην “Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης” δεν φείδεται επαίνων για την αυτοθυσία και τη γενναιότητα των αγωνιστών: “‘Η μάχη αυτή δεν έχει ανάλογη εις τας σελίδας του Αγώνος ως προς την εκδήλωσιν ομαδικής ανδρείας και ηρωικής αντιμετωπίσεως βεβαίου θανάτου, παρά μόνον την μάχην του Αθανάσιου Διάκου εις την γέφυρα της Αλαμάνας και του Παπαφλέσσα εις το Μανιάκι.” Αντί επιλόγου αξίζει να μνημονευτεί η απάντηση που έδωσαν ο Καρπενησιώτης και ο Σταύρακας στους φίλους που τους καλούσαν να περάσουν τον Προύθο, απάντηση αντάξια του “Μολών Λαβέ” του Λεωνίδα: «Πώς θέλομεν ιδεί τους ομογενείς μας κάτω εις Γραικίαν, όταν μάθωσιν ότι εστρέψαμεν τα νώτα εις τον Τούρκον;»
ΑΘΑΝΑΤΟΙ !
ΥΓ: Σε έναν από τους ελαχιστους επιζήσαντες της μάχης του Σκουλενίου οφείλουμε ένα ανυπολόγιστης αξίας ιστορικό κειμήλιο, το μόνο διασωθέν χιτώνιο Ιερολοχίτη μέχρι σήμερα. Πρόκειται για τον Κωνσταντίνο Ξενοκράτη, το χιτώνιο του οποίου δώρησε η οικογένεια του στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο το 1899. Στη μάχη του Σκουλενίου συμπολέμησε με τον αδερφό του Πασχάλη, ο οποιος δυστυχώς σκοτώθηκε. Περισσότερες λεπτομέρειες, εδώ.
ΥΓ 2: Μία ακόμη ιστορία που αξίζει ιδιαίτερης μνείας είναι η κάθοδος της μοναδικής συντεταγμένης μονάδας που απέμεινε από τη Ρουμανία στην Ελλάδα, διασχίζοντας μαχόμενοι τα φλεγόμενα Βαλκάνια με αρχηγό τον Ιωάννη Κολοκοτρώνη. Ελπίζω στο κοντινό μέλλον να γίνει.
