Ιδρύθηκε την εποχή του Χαλκού από τον Κάδμο με το όνομα Λυχνίδα ή Λυχνιδός. Πρόκειται για μια από τις αρχαιότερες ελληνικές πόλεις. Η σύγχρονη πόλη της Αχρίδας βρίσκεται πάνω στα ερείπια της αρχαίας ελληνικής πόλης Λυχνιδού, που η ίδρυσή της τοποθετείται τον 6ο αιώνα π.χ. ήταν γνωστή με το Αρχαιοελληνικό Λύχνιδος (και το Λατινικό Lychnidus), που πιθανόν σημαίνει “πόλη του φωτός”, από το Ελληνικό λυχνίς, “πολύτιμη πέτρα που εκπέμπει φως”,Το 879 μ.Χ. η πόλη δεν ονομαζόταν Λύχνιδος αναφερόταν από τους Σλάβους ως Όχριντ, πιθανόν από τις Σλαβικές λέξεις βο χριντ, που σημαίνουν “στο λόφο”, Βρισκόταν πάνω στην Εγνατία Οδό, που συνέδεε το Δυρράχιο με την Κωνσταντινούπολη.
του Χρήστου Χατζηλία,
Αρχαιολογικές ανασκαφές (π.χ. η Πολύκογχη Βασιλική από τον 5ο αιώνα) αποδεικνύουν πρώιμη υιοθέτηση του Χριστιανισμού στην περιοχή. Επίσκοποι από τη Λύχνιδο συμμετείχαν σε πολλές Οικουμενικές Συνόδους. Από τον 3ο ως τον 7ο αιώνα, οι βαρβαρικές επιδρομές που αναστάτωσαν τη ζωή στα ρωμαϊκά και πρωτοβυζαντινά Βαλκάνια είχαν ως αποτέλεσμα τη διακοπή των χερσαίων επικοινωνιών και τη σταδιακή παρακμή των αρχαίων πόλεων. Α¬ποκομμένες από τη γύρω ύπαιθρο και τα άλλα μεγάλα ασπκά κέντρα, οι πόλεις σαν τη Λυχνιδα συρρικνώθηκαν, παρήκμασαν οικονομικά και πολιτισμικά κι έμειναν έρμαιες των σλαβικών ομάδων, Οι Νότιοι Σλάβοι άρχισαν να φτάνουν στην περιοχή τον 6ο αιώνα μ.Χ. Από τις αρχές του 7ου αιώνα εποικίστηκε από μια Σλαβική φυλή γνωστή ως Βερζήτες. Οι Βερζήτες, μαζί με τους Σαγουδάτες τους Στρουμιάνους και τους Δρογουβήτες είναι μια από τις σλαβικές φυλές που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Μακεδονίας, οι συγγραφείς της εποχής άρχισαν να αποκαλούν αυτές τις περιοχές Σκλαβηνίες. “Η Εγνατία αχρηστεύτηκε. Οι πόλεις κατά μήκος της κατέρρευσαν στη διάρκεια των «σκοτεινών» χρόνων: Λυχνιδός-Αχρίδα, Ηράκλεια Λύγκου, Έδεσσα, Πέλλα χάθηκαν μέσα στα ένδοξα ερείπια τους. Η περιοχή των λιμνών ανάμεσα στον Αξιό-Βαρδάρη και την Αδριατική απομονώθηκε από τον πολιτιστικό περίγυρο της Θεσσαλονιίκης” αναφέρει η κα. Μαριάννα Κορομηλά.
(http://history-of-macedonia.com/2011/03/09/ochrid-zontani-poli-mouseio/)
Η ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΑΧΡΙΔΑ
Οι Βούλγαροι κατέκτησαν την πόλη το 867 όταν ήταν ακόμα βουλγαρικό πριγκιπάτο,η πόλη θα ανθίσει υπό τον Βόρι Α΄ και θα γίνει σημαντική για τους Βουλγάρους και τον πολιτισμό τους,μεγάλο πολιτιστικό κέντρο κατά την πρώτη Βουλγαρική Αυτοκρατορία,.Μεταξύ 990 και 1015 η Αχρίδα ήταν πρωτεύουσα και προπύργιο της Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας, ενώ από το 990 ως το 1018 ήταν επίσης έδρα του Βουλγαρικού Πατριαρχείου. Το 886 ιδρύετε η Λογοτεχνική Σχολή της Αχρίδας από τον Άγιο Κλήμη Αχρίδας και μεταφράζονται πολλά λογοτεχνικά κείμενα και κείμενα των Πατέρων από τα ελληνικά στα βουλγαρικά. Μετά την χειροτόνηση του Κλήμη ως Επίσκοπο της Ντρέμπιτσα (Βέλικα) το 893, η θέση του επικεφαλή της σχολής ανατέθηκε στον Ναούμ της Πρεσλάβας.Πρίν την ίδρυση της σχολής ο Άγιος Κλήμης ίδρυσε το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα που χρησιμοποίησε το νεοανεγερθέν μοναστήρι του ως λειτουργικό κτίριο και χώρο διδασκαλίας για τους μαθητές του .
Ο ίδιος ο Κλήμης έχτισε κρύπτη εντός του μοναστηριού, εντός της οποίας ετάφη μετά τον θάνατό του το 916, ενώ τάφος του εξακολουθεί να υφίσταται ως σήμερα. Ενώ το φρούριο του Σαμουήλ Α΄ που χτίστηκε πάνω στα ερείπια ενός άλλου αρχαιότερου φρουρίου του Φιλίππου Β’ Μακεδόνα δίνει στην πόλη ασφάλεια στους κατοίκους και στους ταξιδιώτες που έρχονται να μείνουν εκεί.Η Αχρίδα αλλάζει εντελώς χαρακτήρα κατά την Βουλγαρική κατοχή,το ρωμα’ι’κό θέατρο,τα λουτρά και η παλαιοχριστιανική Βασιλική θα θυμίζουν αμυδρά το ρωμα’ι’κό και πρωτοβυζαντινό παρελθόν της και από μία παρηκμασμένη από τους Γότθους και Σλάβους πόλη θα γίνει η πρωτεύουσα των Βουλγάρων που με την Σχολή της και της καταπληκτικές εκκλησίες της θα προσπαθήσει να ανταγωνιστεί την πρωτεύουσα των Ελλήνων,την Κωνσταντινούπολη. Μετά την ανακατάληψη της πόλης το 1018 από το Βασίλειο Β´ το Βουλγαροκτόνο το Πατριαρχείο υποβαθμίστηκε σε Αρχιεπισκοπή και τέθηκε υπό την εξουσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.Ο ανώτερος κλήρος μετά το 1018 ήταν σχεδόν αποκλειστικά Ελληνικός,η λειτουργία γίνεται πλέον μόνο στα ελληνικά.
O Iωάννης Βλαδισλάβος ήταν ο τελευταίος Βούλγαρος ηγεμόνας της πρώτης Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας.Η αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας μας αναφέρει ο Αντώνιος-Αιμίλιος Ν.Ταχιαος στο βιβλίο του ¨Ο ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΙΟΣ ΟΙ ΕΚ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ.Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΟΥΣ ΣΛΑΒΟΥΣ(σελ.163-166)¨ όχι μόνο δεν ανέκοψε την εκκλησιαστική τιμή αντιθέτως την καλλιέργισε,ο Βασίλειος ο Β΄ με την έκδοση τριών βασιλικών σιγιλλίων ίδρυσε την Αρχιεπισκοπή Αχρίδας και την έθεσε υπό την προσωπική του προστασία.Ο Βασίλειος δεν κατάργησε την βουλγαρική-σλαβική παιδία και πνευματική ζωή αλλά αποκατέστησε με δικαιοσύνη την ισορροπία που είχε κλονίσει η βουλγαρική κατοχή,εξασφαλίζοντας ίσους όρους ελεύθερης έκφρασης για τους Ελληνικούς και τους σλαβικούς πληθυσμούς.
Οι Έλληνες και οι Σλάβοι απέδιδαν από κοινού την τιμή στον σλάβο Άγιο Κλήμεντα που έγινε σύμβολο ειρηνικής συμβίωσης ανάμεσα στους δύο πλυθησμούς.Οι Έλληνες θα εμπλουτίσουν την πόλη χτίζοντας κι άλλες εκκλησίες όπως την Αγία Σοφία,την Παναγία την Περίβλεπτο,τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή,τον Άγιο Νικόλαο κ.α. Η πόλη θα χαρακτηρισθεί ΄Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων¨.Σημαντικές ελληνικές μορφές της Αχρίδος είναι Ο Θεοφύλακτος ( θανατος 1107) ήταν λόγιος κληρικός του 11ου αιώνα. Χειροτονήθηκε Διάκονος και Ρήτωρ της Μεγάλης Εκκλησίας, και αργότερα, το 1075 χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος Βουλγαρίας. Η καταγωγή του ήταν από την Εύβοια. Είχε άριστη εκκλησιαστική παιδεία. Έγραψε κατά των Λατίνων «Προσλαλιά τινι των αυτού ομιλητών περί ων εγκαλούνται Λατίνοι».Ο Βασίλειος Αχριδηνός υπήρξε Έλληνας λόγιος του 12ου αιώνα. Αρχικά υπηρέτησε ως αρχιγραμματέας του Πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως, αργότερα χειροτονήθηκε αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης.
Όταν ο Πάπας Αδριανός Δ΄ απέστειλε δύο πρεσβευτές στον Αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό, ο Αχριδηνός έγραψε επιστολή περί της ενώσεως των Εκκλησιών και προς τον αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης Βασίλειο, ο οποίος απάντησε στον Αδριανό.Ο Δημήτριος Χωματηνός ήταν Αρχιεπίσκοπος της Αχρίδας από το 1216 έως το 1236 και δικαστής. Η ολοκληρωμένη νομική του εκπαίδευση του επέτρεψε να ασκήσει ουσιαστική επιρροή ως δικαστής και σύμβουλος ,καθώς και έναν από τους τελευταίους νομικούς που διέθεταν πλήρως τους νόμους του Ιουστινιανού.Περίπου 150 από τα αρχεία του επέζησαν, επιτρέποντας στους νομικούς ιστορικούς να κατασκευάσουν μια πλήρη εικόνα του νομικού και θεσμικού πλαισίου της ύστερης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Έχει επίσης διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην αντιπαλότητα των δύο ελληνικών κρατών στην περιοχή την αυτοκρατορίας της Νίκαιας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Μαζί με τον Ιωάννη Απόκακαυκο και τον Γεώργιο Μπαρντάνη, ο Χωματηνός υπερασπίστηκε την πολιτική και εκκλησιαστική ανεξαρτησία της Αχρίδας από τη Νίκαια. Ο Βοημούνδος, επικεφαλής στρατού Νορμανδών,κατέλαβε την πόλη το 1083. Το 13ο και 14ο αιώνα η πόλη περιερχόταν απόν ένα στον άλλο στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, στη Βουλγαρική, στη Βυζαντινή και στη Σερβική Αυτοκρατορία και σε τοπικούς Αλβανούς ηγεμόνες.
Στα μέσα του 13ου αιώνα η Αχρίδα ήταν μια από τις πόλεις που κυβερνούσε ο Παλ Γκρόπα, μέλος της ομώνυμης Αλβανικής οικογένειας ευγενών. Το 1334 η πόλη κατελήφθη από τον Στέφανο Δουσάν και ενσωματώθηκε στη Σερβική Αυτοκρατορία. Μετά το θάνατο του Δουσάν η πόλη περιήλθε υπό τον έλεγχο του Αντρέα Γκρόπα, μετά το θάνατο του οποίου ο Πρίγκιπας Μάρκο την ενσωμάτωσε στο Σερβικό Βασίλειο του Πρίλεπ. Στις αρχές της δεκαετίας του 1370 ο Μάρκο έχασε την Οχρίδα από τον Παλ Β΄ Γκρόπα, άλλο μέλος της ομώνυμης οικογένειας, και προσπάθησε, χωρίς επιτυχία, να την ανακαταλάβει το 1375 με Οθωμανική βοήθεια. Το 1395 οι Οθωμανοί υπό το Βαγιαζήτ Α΄ κατέλαβαν την πόλη, που έγινε η έδρα του νεοϊδρυθέντος σαντζακίου(διοικητική διαίρεση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία).Στις 14/5 Σεπτεμβρίου του 1464 12.000 στρατός υπό τον Γεώργιο Καστριώτη και 1.000 της Δημοκρατίας της Βενετίας νίκησε στην πόλη μια Οθωμανική δύναμη 14.000 ανδρών. Όταν ο Μωάμεθ Β΄ επέστρεψε από την σημερινή Αλβανία μετά τις μάχες του κατά του Καστριώτη, εκθρόνισε το Δωρόθεο, Αρχιεπίσκοπο της Αχρίδας και τον εκτόπισε μαζί με τους υπαλλήλους και σημαντικό αριθμό πολιτών της Αχρίδας στην Κωνσταντινούπολη, πιθανότατα λόγω της αντιοθωμανικής τους δράσης κατά την επανάσταση του Καστριώτη, πολλοί πολίτες της Αχρίδας, περιλαμβανομένου του Δωρόθεου και του κλήρου του, υποστήριξαν τον αγώνα εναντίον του Σουλτάνου.
Έτσι λοιπόν η Αχρίδα είχε πολλούς ¨μνηστήρες¨ κατά την Μεσαιωνική περίοδο που την εποφθαλμούσαν λόγω της γεωγραφικής της θέσης και του υλικού και πνευματικού της πλούτου, η Αχρίδα ήταν η πιο σημαντική πόλη στην Μακεδονία μετά την Θεσσαλονίκη,ακόμα και σήμερα αντιμάχονται οι Αλβανοί και οι Βούλγαροι για την «ταυτότητα» της πόλης και οι Σέρβοι διαμαρτήρονται για τον Σέρβο Αρχιεπίσκοπο της.Πολλά ντοκιμαντέρ γίνονται από την Αλβανική πλευρά για αλβανική μειονότητα και από την Βουλγαρική πλευρά για την Μεσαιωνική βουλγαρική πρωτεύουσα και τον Μεσαιωνικό βουλγαρικό πολιτισμο. Η Ελλάδα απαθής παρακολουθεί αυτές της «μονομαχίες» χωρίς να διεκδικεί κι αυτή την μειονότητα της και την ελληνική ιστορία της πόλης,αντιθέτως αρνείται,ξεχνάει και έχει βγάλει από την «αγκαλιά» της αυτό το μεγάλο ελληνικό πολιτιστικό κέντρο.
