100 χρόνια από τη Συνθήκη των Σεβρών – Όλα όσα προέβλεπε

του Χαρίτου Αναστασίου,

από Ελληνική και Παγκόσμια Στρατιωτική Ιστορία

Σήμερα, 10 Αυγούστου 2020, κλείνουν 100 χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, μέρος των Συνθηκών Ειρήνης μεταξύ των Συμμαχικών και Συνεργαζόμενων Δυνάμεων και των ηττημένων Κεντρικών Δυνάμεων που υπογράφηκαν κατά την Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων και τερμάτισαν τυπικά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Συνθήκη των Σεβρών αποτελούσε την Συνθήκη Ειρήνης των Κυρίαρχων Συμμαχικών Δυνάμεων (Principal Allied Powers) ή 5 Μεγάλων Δυνάμεων της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, των Ηνωμένων Πολιτειών (τελικά δεν υπέγραψαν αν και συμμετείχαν ενεργά στις διαβουλεύσεις), Γαλλίας, Ιταλίας και Ιαπωνίας, καθώς και άλλων Συμμαχικών Δυνάμεων Αρμενίας, Βελγίου, Ελλάδας, Χετζάζης, Πολωνίας, Πορτογαλίας, Ρουμανίας, Κράτους Σέρβων- Κροατών- Σλοβένων και Τσεχοσλοβακίας με την ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία ή απλά Τουρκία στην Συνθήκη. Η ίδια η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε υπογράψει ανακωχή άνευ όρων εκ των πραγμάτων στον Μούδρο με τους Βρετανούς στις 30 Οκτωβρίου 1918, η οποία και πρακτικά επέτρεπε την κατοχή κάθε εδάφους της Αυτοκρατορίας από τους Συμμάχους εφόσον το επιθυμούσαν.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία περιορίζονταν από τα 1,589,540 τετραγωνικά χλμ έκτασης του 1914 σε μόλις 453,000. Την Ανατολική Θράκη, μέχρι τα περίχωρα της Τσατάλκα, καθώς και τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο, λάμβανε η Ελλάδα, με την Τουρκία να αναγνωρίζει οριστικά την ελληνική κυριαρχία σε όλα τα νησιά της Ανατολικής Μεσογείου, συγκεκριμένα Λήμνο, Σαμοθράκη, Λέσβο, Χίο, Σάμο και Ικαρία, καθώς και σε όλα τα νησιά που βρίσκονταν 3 μίλια από την μικρασιατική ακτή. Παρόλα αυτά τα νησιά του Μαρμαρά παρέμεναν υπό οθωμανική κυριαρχία, ενώ η Ιταλία διατηρούσε τα αντίστοιχα της δικαιώματα στις υφιστάμενες κτήσεις της.

Η Τουρκία αναγνώριζε τα νέα κράτη που δημιουργούνταν στα άλλοτε εδάφη της. Πρώτα την Αρμενία, την ενωμένη Αρμενία που οραματίστηκε ο Αμερικανός Πρόεδρος Wilson και η οποία λάμβανε την Δυτική Αρμενία, καθώς και τον ανατολικό Πόντο γύρω από την Τραπεζούντα αποκτώντας έτσι σημαντική πρόσβαση στην θάλασσα, από την Τουρκία η οποία και παρέδιδε μεγάλες εκτάσεις εκτάσεις ή και το σύνολο από τα βιλαέτια του Ερζερούμ, της Τραπεζούντας, της Βαν και του Μπιτλίς, με διεθνή επιτροπή να αναλαμβάνει την τελική τους χάραξη. Ήδη από το 1916 και την ρωσική προέλαση από τον Καύκασο οι Αρμένιοι είχαν πετύχει αυτοδιοίκηση στην περιοχή της Βαν, όπως και οι Έλληνες Πόντιοι στην Τραπεζούντα, αμφότεροι είχαν υποστεί την φρικαλέα πρώτη Γενοκτονία της σύγχρονης ιστορίας. Η Αρμενία θα καθόριζε έπειτα τα σύνορα της με Γεωργία και Αζερμπαϊτζάν με ξεχωριστές συμφωνίες. Η ίδια όφειλε να προασπιστεί τα δικαιώματα των μειονοτήτων στο έδαφος της, καθώς και την ελεύθερη διακίνηση αγαθών και εμπορίου με τα γύρω έθνη.

Η Κωνσταντινούπολη παρέμενε πλήρες έδαφος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έδρα παράλληλα του Σουλτάνου και Χαλίφη και της κυβέρνησης του ως πρωτεύουσα της Τουρκίας. Παρόλα αυτά η Συνθήκη ρητά έδινε το δικαίωμα στις Συμμαχικές Δυνάμεις να αλλάξουν το καθεστώς της Πόλης εφόσον η Τουρκία δεν τηρούσε τους όρους της Συμφωνίας και κυρίως όσα αφορούσαν την προστασία των δικαιωμάτων των εθνικών, φυλετικών, γλωσσικών και θρησκευτικών μειονοτήτων στο έδαφος της.

Στα Στενά, την θαλάσσια δηλ έκταση Δαρδανελλίων, Μαρμαρά και Βοσπόρου και 3 μίλια από το κάθε τους άνοιγμα, σχηματίζονταν Ζώνη Στενών υπό διεθνή επιτήρηση η οποία και θα περιελάμβανε τόσο οθωμανικά, όσο και ελληνικά εδάφη και η οποία θα διασφάλιζε την ελεύθερη διέλευση όλων των εμπορικών ή πολεμικών πλοίων και αεροσκαφών κάθε σημαίας κλείσιμο των οποίων και θα συνέβαινε μόνο κατ΄εντολή της Κοινωνίας των Εθνών.Την διοίκηση θα αναλάμβανε η Επιτροπή των Στενών με αντιπροσώπους των κυβερνήσεων από τις Ηνωμένες Πολιτείες (εφόσον τελικά συμμετείχαν), την Βρετανική Αυτοκρατορία, την Γαλλία, την Ιταλία, την Ιαπωνία, την Ρωσία (άπαξ και γίνονταν δεκτή στην ΚτΕ), την Ελλάδα, την Ρουμανία, την Τουρκία και την Βουλγαρία (οι 2 τελευταίες εφόσον γινόντουσαν μέλη της ΚτΕ), με τους αντιπροσώπους των 6 πρώτων χωρών να έχουν διπλή ψήφο, από αυτές θα προέρχονταν και ο Πρόεδρος της Επιτροπής διαδοχικά. Η Επιτροπή θα είχε πλήρη διπλωματικά δικαιώματα και ισχύ και θα λειτουργούσε με πλήρη ανεξαρτησία στα εδάφη αυτά, έχοντας δική της σημαία, οργάνωση και προϋπολογισμό. Σε περίπτωση που έβλεπε οποιοδήποτε πρόβλημα όφειλε να ενημερώσει τους αντιπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων στην υπό κοινή κατοχή Πόλη ώστε να κοινητοποιήσουν τις εκεί Ένοπλες τους Δυνάμεις ώστε να επιβάλλουν την τάξη. Η ίδια η Επιτροπή των Στενών δικαιούνταν να δημιουργήσει δική της ένοπλη δύναμη επιβολής της τάξης εφόσον απαιτούνταν διοικούμενη από ξένους αξιωματικούς που η ίδια θα επέλεγε και θα την επάνδρωναν ντόπιοι άνδρες των Στενών και της γύρω έκτασης και νήσων πλην κατοίκων της Λήμνου, της Λέσβου, της Σαμοθράκης, της Ίμβρου και της Τενέδου. Τόσο στην τουρκική ακτή και τα τούρκικα νησιά του Μαρμαρά, όσο και στην ελληνική ακτή και νησιά τα τουρκικά και ελληνικά δικαστήρια θα ασκούσαν την δικαστική εξουσία σε συνεργασία με την Επιτροπή, τα δύο κράτη όφειλαν να προσφέρουν τα κατάλληλα κτήρια και υποδομές στην Επιτροπή.

Στην δυτική μικρασιατική ακτή και γύρω από την Σμύρνη δημιουργούνταν η Ζώνη Σμύρνης. Διεθνής επιτροπή με 3 μέλη από Βρετανία, Γαλλία και Ιταλία και από 1 για Ελλάδα και Τουρκία θα αναλάμβαναν την χάραξη των συνόρων της, η πόλη της Σμύρνης και το γύρω έδαφος θα συνιστούσε έδαφος αποσπασμένο από την Τουρκία το οποίο και τυπικά θα βρίσκονταν υπό την τουρκική κυριαρχία. Η Ελλάδα αναλάμβανε την διοίκηση της Ζώνης με την τουρκική σημαία να παραμένει όμως υψωμένη στο οχυρό της πόλης, ένα οχυρό υπό τον έλεγχο των Μεγάλων Δυνάμεων, όφειλε δε να διατηρεί στην περιοχή τις κατάλληλες ένοπλες δυνάμεις για την διασφάλιση της τάξης και της ασφάλειας. Παράλληλα όφειλε να δημιουργήσει εκεί ένα τοπικό Κοινοβούλιο με εκλεγμένους αντιπροσώπους που αναλογικά θα εκπροσωπούσαν όλες τις εθνικές, γλωσσικές και θρησκευτικές ομάδες της περιοχής, η Ελλάδα δικαιούνταν να καθυστερήσει τις τοπικές εκλογές μέχρις ότου να ολοκληρωθεί η επιστροφή όλων των κατοίκων της που είχαν απελαθεί από τις τουρκικές αρχές στην διάρκεια του Πολέμου, κυρίως από το 1916 κι έπειτα, εφόσον αυτή η καθυστέρηση δεν ξεπερνούσε το 1 έτος. Η όλη διοίκηση θα ασκούνταν βάσει των αρχών του ελληνικού Συντάγματος με την εξαίρεση της αυστηρής απαγόρευσης στράτευσης των κατοίκων της Ζώνης. Το ελληνικό τελωνειακό καθεστώς θα επεκτείνονταν και στην Ζώνη, με τελωνεία να δημιουργούνται στα όρια του με το τούρκικο όμως νόμισμα να διατηρεί την ισχύ του εντός αυτής και την πόλη της Σμύρνης να απολαμβάνει μεγαλύτερης ελευθερίας στο εμπόριο και στην διακίνηση προϊόντων. Κάθε κάτοικος της Ζώνης θα παρέμενε Τούρκος πολίτης απολαμβάνοντας τα ίδια δικαιώματα με τον κάθε Έλληνα πολίτη με την Ελλάδα να αναλαμβάνει την πλήρη τους κάλυψη σε διπλωματικό επίπεδο διεθνώς.

Το βασικότερο όμως ζήτημα ήταν ότι με την πάροδο 5 χρόνων το τοπικό Κοινοβούλιο δικαιούνταν με απλή πλειοψηφία να αιτηθεί στην ΚτΕ την πλήρη ενσωμάτωση και απορρόφηση της Ζώνης της Σμύρνης στο Βασίλειο της Ελλάδας, με δημοψήφισμα να πραγματοποιείται εφόσον το επιθυμούσε η ΚτΕ. Εφόσον αυτό συνέβαινε η Τουρκία όφειλε να απεμπολήσει κάθε της κυριαρχικό δικαίωμα επί της έκτασης αυτής.

Μία Επιτροπή 3 Μελών τέλος, από Βρετανία, Γαλλία και Ιταλία αναλάμβανε την οργάνωση της τοπικής αυτονομίας των Κούρδων ανατολικά του Ευφράτη, νοτίως της Αρμενίας και βόρεια των Εντολών σε Συρία και Μεσοποταμία. Στο αυτόνομο αυτό Κουρδιστάν θα υπήρχε πλήρης προστασία των Ασσυρίων/Χαλδαίων και κάθε άλλης εθνικής ή θρησκευτικής μειονότητας, με το πέρας 1 έτους το αυτόνομο Κουρδιστάν θα μπορούσε να αιτηθεί στην ΚτΕ το δικαίωμα της πλήρους ανεξαρτησίας του από την Τουρκία, εφόσον συμφωνούσε η πλειοψηφία των κατοίκων του. Αντίστοιχα οι Μεγάλες Δυνάμεις εγγυόντουσαν αντίστοιχο δικαίωμα των Κούρδων της Μοσούλης στην Μεσοποταμία για ανεξαρτησία.

Η αραβική Μέση Ανατολή είχε τεμαχιστεί από τους Αγγλογάλλους ήδη από τον Απρίλιο στο San Remo, με την δημιουργία των Εντολών σε Συρία, Παλαιστίνη και Μεσοποταμία. Την Παλαιστίνη ανελάμβανε η Βρετανία με σκοπό την προετοιμασία της για την δημιουργία μίας εβραϊκής πατρίδας, παράλληλα με τον ερχομό των Εβραίων της Διασποράς οι Βρετανοί όφειλαν να διασφαλίσουν την προστασία των δικαιωμάτων των μη Εβραίων κατοίκων. Την Συρία αναλάμβανε η Γαλλία και την Μεσοποταμία η Βρετανία με τα σύνορα να έχουν ήδη οριστεί από το Sykes- Pickot. και οι 3 Εντολές ήταν 1ης Τάξεως, ως εκ τούτου όφειλαν οι εντολοδόχοι να τις προετοιμάσουν για να μετατραπούν σε ανεξάρτητα και κυρίαρχα κράτη.

Παράλληλα η Τουρκία αναγνώριζε και το νέο αραβικό κράτος της Χετζάζης που θα περιελάμβανε τις ιερές πόλεις του Ισλάμ Μέκκα και Μεδίνα. Ως εκ τούτου ο Βασιλέας της Χετζάζης όφειλε να προσφέρει ελεύθερη πρόσβαση σε όλους τους μουσουλμάνους της Γης για το προσκύνημα που ορίζει το Κοράνι.

Τέλος η Τουρκία απεμπολούσε κάθε της τίτλο και δικαίωμα επί της Αιγύπτου, αναγνωρίζοντας την ως βρετανικό προτεκτοράτο, όλοι οι Τούρκοι πολίτες της Αιγύπτου γίνονταν αυτομάτως Αιγύπτιοι πολίτες και κάθε ιδιοκτησία ή κεφάλαιο της Τουρκίας στην Αίγυπτο πέρναγε αυτόματα στο αιγυπτιακό κράτος, τα δικαιώματα της Τουρκίας στην Διώρυγα του Σουέζ πέρναγαν εξολοκλήρου στην Βρετανία.Το Σουδάν πέρναγε επίσης σε κοινή βρετανική και αιγυπτιακή διοίκηση, de facto βρετανική, με τους Σουδανούς να θεωρούνται Βρετανοί πολίτες. Απεμπολούσε τελείως την Κύπρο την οποία και επίσημα προσαρτούσε η Βρετανία ως αποικία της με τους Τούρκους πολίτες της να γίνονται αυτομάτως Βρετανοί.

Επίσης η Τουρκία αναγνώριζε τα γαλλικά προτεκτοράτα σε Μαρόκο και Τυνησία. Τέλος απεμπολούσε υπέρ της Ιταλίας όλα της τα δικαιώματα σε Λιβύη και Ιταλικά Νησιά του Αιγαίου (Δωδεκάνησα), συγκεκριμένα Αστυπάλαια, Ρόδος, Χάλκη, Κάρπαθο, Κάσο, Τήλος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Λέρο, Πάτμο, Λειψούς, Σύμη, Κως και παρακείμενα νησιά, καθώς και Καστελλόριζο, το οποίο είχε περιέλθει κατά τον Πόλεμο σε γαλλικό έλεγχο και τελικά πουλήθηκε στους Ιταλούς.

Επιτροπή 4 μελών από Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία και Ιαπωνία θα φρόντιζε για την επιβολή της Συνθήκης. Κάτι πολύ σημαντικό ήταν ότι η Τουρκία αναγνώριζε τα εγκλήματα της κατά του πολιτισμού με τις σφαγές των Χριστιανών της Μικράς Ασίας, Αρμενίων, Ελλήνων και Ασσυρίων, στην διάρκεια του Πολέμου.

Η Συνθήκη αυτή παρότι υπογράφτηκε δεν αναγνωρίστηκε ποτέ ούτε από τι οθωμανικό Κοινοβούλιο, αλλά ούτε και από την Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση της Άγκυρας υπό τον Κεμάλ. Ακολούθησαν συγκρούσεις σε τρία μέτωπα, στο Δυτικό μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, στο Ανατολικό απέναντι στην Αρμενία και στο Νότιο της Κιλικίας ενάντια στην Γαλλία. Η ήττα της Ελλάδας το 1922 οδήγησε στον τερματισμό της ισχύος της Συνθήκης, στην Ανακωχή των Μουδανιών και από εκεί στην νέα Συνθήκη της Λοζάνης που υφίσταται μέχρι και σήμερα.

Για τα 100 χρόνια από την Συνθήκη των Σεβρών και το απόγειο της Μεγάλης Επέκτασης του ελληνικού κράτους. Από αριστερά προς τα δεξιά:

1. Πως ήμασταν: η εθνολογική κατάσταση της νότιας Βαλκανικής και της Δυτικής Μικράς Ασίας το 1914 στον χάρτη του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Απόστολου Σωτηριάδη, ο χάρτης αυτός υπήρξε βασικό εργαλείο των ελληνικών διεκδικήσεων κατά τον Α’ Παγκόσμιο και την μετέπειτα Διάσκεψη Ειρήνης.
2. Τι θέλαμε: η επίσημη ελληνική διεκδίκηση στην Δυτική Μικρά Ασία όπως παρουσιάζεται στο υπόμνημα του Ελευθερίου Βενιζέλου, ενώπιον της Συνδιάσκεψης για την Ειρήνη για μία μεγάλη έκταση από τα Μουδανιά μέχρι και την ακτή απέναντι από το Καστελλόριζο.
3. Τι λάβαμε: η δυτική Τουρκία όπως ορίζεται στον επίσημο χάρτη του Συμφώνου των Σεβρών, με την Ζώνη των Στενών και την Ζώνη της Σμύρνης.