Γράφει ο Χρήστος Χατζηλίας
Η Μικρά Ασία της Ύστερης Ρωμαϊκής και Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου εμφανίζεται να έχει σημαντική ανθρώπινη κίνηση σε αστικό επίπεδο και στις μεγάλες πόλεις αλλά και στις μικρότερες, με πλούσια εμπορική κίνηση και εγχρήματη οικονομία,φαίνεται πως οι πόλεις της Μικράς Ασίας ούτε παρήκμασαν απότομα, ούτε καταστράφηκαν στον 7ο αιώνα σε αντίθεση με τα Βαλκάνια όπου οι εισβολές των Σλάβων πραγματοποίησαν καταφανή παρακμή σε πολλές πόλεις του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας, όπως
επισημαίνει ο Σπύρος Βρυώνης στο έργο του ‘ Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ’. Εξαιτίας της καταστάσεως αυτής στα Βαλκάνια η οικονομική και πολιτική επιβίωση των μικρασιατικών πόλεων απέκτησε μεγαλύτερη σημασία για την αυτοκρατορία, κατά τον 7ο και 8ο αιώνα ορισμένες πόλεις της Μικρασιατικής χερσονήσου είχαν ήδη συρρικνωθεί,είχαν μετακινηθεί σε πιο στρατηγικές θέσεις ή σε υψηλότερο έδαφος ή κάποιες άλλες είχαν ‘αγροτοποιηθεί’ αλλά αυτό δεν σημαίνει πως
είχαν γίνει ασήμαντες σύμφωνα πάλι με τον κο.Βρυώνη. Παρά την συχνότητα των αραβικών επιδρομών οι αστικοί οικισμοί δεν καταστράφηκαν σε τόσο μεγάλο βαθμό όπως στο δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας,η πόλη όπως είχε εξελιχθεί στην Μικρά Ασία δεν διατηρούσε
τον χαρακτήρα της πόλεως της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής,η στρατιωτικοποίηση της επαρχιακής διοίκησης και η εφαρμογή του συστήματος των Θεμάτων έδωσε το τέλος στην αυτονομία των πόλεων αφού η εξουσία της βρέθηκε στα χέρια του στρατηγού που ήταν
διορισμένος κατευθείαν από την Κωνσταντινούπολη.
Αστικό χαρακτηριστικό της βυζαντινής πόλεως τον 11ο αιώνα εκτός από την παρουσία στρατηγού ή αντιπροσώπων του και εκκλησιαστικής ιεραρχίας ήταν επίσης η εμπορική συναλλαγή με ξένα κράτη,γειτονικές πόλεις και χωριά,στην πόλη μπορούσαν να μένουν εκτός από τους ντόπιους τεχνίτες και εμπόρους και ξένοι έμποροι.Η πόλη τέλος μπορούσε να είναι κέντρο βιοτεχνίας,εμπορίου,τεχνιτών και εμπόρων.
Η Έφεσος με λιμάνι και μία εμποροπανήγυρη απέδιδε 100 λίβρες χρυσού σε ετήσιους φόρους κατά την βασιλεία του Κωνσταντίνου ΣΤ’ (780-797),ακόμα και οι μοναχοί απο το γειτονικό Όρος Γαλήσιον πηγαίνουν στην Έφεσο για να αγοράσουν βιβλία και διάφορα χρειώδη, η εμπορική δραστηριότητα δεν είχε απλώς τοπικό χαρακτήρα και φαίνεται να παρευρίσκονται εκεί Άραβες,Εβραίοι, Ρώσοι και Γεωργιανοί,ακόμη ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός παραχώρησε εμπορικά προνόμια στους Βενετούς, τέλος η πεδιάδα της Εφέσου ήταν γόνιμη με άφθονα νερά και διακρίνονταν για τον αλιευτικό πλούτο της θάλασσάς της.
Η δυτική παραλία της Μικράς Ασίας ήταν διάσπαρτη από φυσικά λιμάνια τα οποία φαίνεται άτι ήταν δραστήρια ναυτιλιακά κέντρα τον 10ο και τον 11ο αιώνα, τον 11ο αιώνα μοναχοί από το Άγιον Όρος ταξίδευαν στην Σμύρνη για να αγοράσουν να χρειώδη,πλοία επίσης επικοινωνούσαν με Σμύρνη-Κωνσταντινούπολη-νησιά Αιγαίου. Τα Φύγελα ήταν σταθμός από και προς την Κρήτη όπως επίσης κέντρο εμπορίου και αποθήκευσης ναυτιλιακών ειδών, η Φώκαια και η Στρόβυλος ήταν από τα σημαντικότερα λιμάνια της αυτοκρατορίας όπου πήραν άδεια οι Βενετοί να εμπορεύονται στα τέλη του 11ου αιώνα.Η Μίλητος και οι Κλαζομένες ήταν και αυτές σημαντικές,η ενδοχώρα τους που άνηκε στο Θέμα Θρακησίων είχε μεγάλη παραγωγή σιτηρών όπου το πλεόνασμα εξάγονταν στην Φρυγία η οποία παρήγαγε μόνο κριθάρι, η Νικομήδεια ήταν μεγάλο εμπορικό κέντρο με κρατικά πανδοχεία για την διαμονή εμπόρων.Η Νικομήδεια έστελνε ζώα στην πρωτεύουσα και στην πόλη βρισκόταν μία μεγάλη κεντρική αγορά όπου οι χωρικοί της από τα γύρω χωρία κατέβαιναν να πουλήσουν τα προϊόντα τους να αγοράσουν τα απαραίτητα και να προσκυνήσουν την εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Η Προύσα είχε και αυτή σημαντική αγορά σιτηρών,ζώων και ήταν φημισμένη για τα ιαματικά λουτρά της, η γειτονική Νίκαια αποτελούσε ισχυρό εμπορικό κέντρο με αγορά τοπικών αγροτικών προϊόντων, η πόλη είχε σιταποθήκες για τα αγροτικά προϊόντα της περιοχής και ήταν δραστήρια αποικία Εβραίων, ο Άραβας γεωγράφος Αλ-Μουκαντάσι αναφέρει την παρουσία μουσουλμάνων στις πόλεις της Βιθυνίας για εμπορικούς σκοπούς. Η Άβυδος,η Κύζικος η Λάμψακος και οι Πύλες ευημερούσαν λόγω των θαλάσσιων και χερσαίων δρόμων που οδηγούσαν στην Κωνσταντινούπολη,οι Πύλες είχαν ξενοδοχεία για τους εμπόρους οι οποίοι έκαναν εξαγωγή χοίρων,βοδιών,αλόγων και γαϊδάρων προς την πρωτεύουσα.Η Πυθία (σημ.Γιάλοβα) από τον καιρό του Ιουστινιανού ήταν γεμάτη με δημόσια λουτρά και κτήρια,φημισμένο θέρετρο που επισκέπτονταν οι Κωνσταντινουπολίτες για τα ιαματικά λουτρά του. Όλόκληρη η περιοχή της ΒΔ Μικράς Ασίας όπως η Κύζικος,Λάμψακος,Νικομήδεια, Ελενόπολις, Άβυδος, Κίος, Χαλκιδόνα
βρίσκονταν σε προνομιούχο θέση όσον αφορά το εμπόριο αφού είχαν την εγγύτητα της μεγάλης αγοράς της Κωνσταντινούπολης.Η Αττάλεια ήταν η κύρια ναυτική βάση και εμπορικός σταθμός ανάμεσα σε Μ.Ασία-Κύπρο-Αιγαίο,επιπλέον αποτελούσε κέντρο ναυτιλιακών αποθηκών και σιτηρών καθώς επίσης και διεθνές εμπορικό κέντρο όπου εκτός από Έλληνες εμπόρους το επισκέπτονταν Αρμένιοι,Άραβες,Εβραίοι και Ιταλοί.
Η Ανάζαρβος και η Ποδανδός ήταν πολυάνθρωπες και εύπορες πόλεις τον 10ο και τον 11ο αιώνα με πυκνοκατοικημένα και παραγωγικά χωριά γύρω τους, τα Άδανα, η Ταρσός,η Μοψουεστία και η Σελεύκεια ήταν σημαντικές πόλεις με εμπορική δραστηριότητα, η Καισάρεια βρισκόταν σε ευνοούμενη εμπορική θέση, πάνω στον εμπορικό δρόμο Μεσοποταμία-Συρία-Μ.Ασία-Κωνσταντινούπολη, ήταν έδρα μια από τις σημαντικότερες ελληνικές επισκοπές και κέντρο Χριστιανικού προσκυνήματος.Δυτικά της Καισάρειας βρίσκοταν το Ικόνιο όπου ήταν διοικητικό,συγκοινωνιακό,θρησκευτικό και εμπορικό κέντρο της ΝΚ Μ.Ασίας. Οι Χώνες και η Λαοδίκεια δυτικά από το Ικόνιο ήταν αστικοί οικισμοί και η επιβίωσή τους εξαρτιόνταν από τον εμπορικό δρόμο που οδηγούσε από το Ικόνιο στην πεδιάδα του Μαιάνδρου,οι πόλεις αυτές οι οποίες ήταν χτισμένες κοντά στις πηγές του ποταμού είχαν εύφορη γη για κτηνοτροφία και παρήγαγαν γλυκόριζα, κάρδαμο, μυρτιές και συκιές. Η εμπορική ευμάρεια των Χωνών οφείλονταν στην μεγάλη εμποροπανήγυρη που διεξάγονταν ανήμερα της γιορτής του Αρχαγγέλου Μιχαήλ όπου όπως μας αναφέρει πάλι ο Σπύρος Βρυώνης οι έμποροι έρχονταν για να εμπορευθούν και οι πιστοί για να προσκυνήσουν και να θαυμάσουν την εκκλησία του Αρχαγγέλου για τα ψηφιδωτά της. (Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ σελ.25)
Η Λαοδίκεια ήταν φημισμένη για την υφαντουργία της, τέλος το Δορύλαιο ήταν σημαντική και μεγάλη πόλη της ΒΔ Μ.Ασίας, ήταν γεμάτη στοές, συντριβάνια και πλούσια σπίτια ενώ οι πεδιάδες της ποτίζοταν από τους ποταμούς Βαθύ και Θύμβρη,τα χωράφια ήταν πλούσια σε σιτηρά και οι ποταμοί ήταν γεμάτοι ψάρια.
Η Μικρά Ασία φαίνεται πως ήταν όντως το σημαντικότερο κομμάτι της αυτοκρατορίας,πλούσιο όχι μόνο σε πόλεις,προϊόντα και λιμάνια, αλλά και πλούσιο σε ανθρώπινο δυναμικό,δεν είναι τυχαίο που οι γαιοκτήμονες της ήταν τόσο ισχυροί και επηρέασαν σε πολύ μεγάλο βαθμό την αυτοκρατορία βγάζοντας ισχυρούς αυτοκράτορες και στρατηγούς.Μέσω της Μικράς Ασίας η Ρωμανία επικοινωνούσε με όλους σχεδόν τους λαούς της Ανατολής από τις στέπες έως τις Ινδίες και την Μεσοποταμία, ο πολιτισμός λόγω του πλούτου της ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεπτυγμένος όπως φαίνεται στην Καππαδοκία σήμερα, δυστυχώς οι βαρβαρική Τουρκική εισβολή δεν επέτρεψε στην διάσωση του μεγαλύτερου μέρους από τον υλικό πολιτισμό της Μικράς Ασίας αφήνοντας ένα μεγάλο κενό στην ελληνική μεσαιωνική ιστορία αλλά και στην ιστορία της τέχνης.
Είναι λυπηρό στις μέρες μας τα μεγάλα ελληνικά και Χριστιανικά κέντρα της όπως η Σμύρνη,η Έφεσος,η Νίκαια,το Ικόνιο και η Καισάρεια οι οποίες συνέβαλαν στην ταυτότητα της Ρωμανίας με τους Πατέρες της Εκκλησίας που γέννησαν και τους αυτοκράτορες να μην έρχονται στην θύμηση μας όταν μιλάμε για ελληνικό πνεύμα και την προάσπιση της Ευρώπης ενάντια στους Άραβες και στους Τούρκους κατά τον Μεσαίωνα που αυτή (η Μ.Ασία) άντεξε την μεγαλύτερη πίεση και καταστροφή για να μην φτάσουν οι λαοί αυτοί έως το Αιγαίο και την Αδριατική και να θυμίζουν πλέον ένα μουσουλμανικό κράτος που έχει εξαλείψει σχεδόν κάθε έννοια Ελληνισμού και Ορθοδοξίας από την Μικρά Ασία.
ΠΗΓΗ:
ΣΠΥΡΟΥ ΒΡΥΩΝΗ ” Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ” Σέλ.18-28, Μετάφραση απο τα Αγγλικά ΚΑΤΙΑ ΓΑΛΑΤΑΡΙΩΤΟΥ.ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ,ΑΘΗΝΑ 2008.
