Δημήτρης Α. Πασχαλίδης
Ομιλία στη Χωριστή, 4 Ιουλίου 2010
Στα πλαίσια των «Ελευθερίων» της Δράμας (1η Ιουλίου 1913) εντάχτηκαν εφέτος στο πρόγραμμα του Δήμου και οι σημερινές εκδηλώσεις μνήμης για τα θύματα της Χωριστής, τότε Τσατάλτζας, καθώς και για τα χιλιάδες θύματα των Ελλήνων της Ανατολικής Μακεδονίας, που έχασαν τη ζωή τους κατά τη μαύρη περίοδο της δεύτερης Βουλγαρικής Κατοχής 1916-18.
Σύμφωνα με τις επίσημες εκθέσεις που συνέταξαν η Επιτροπή καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών, η Διεθνής Ανακριτική Επιτροπή, ο τότε νομάρχης Δράμας Νικόλαος Μπακόπουλος, δεκάδες επιφανείς και απλοί πολίτες καθώς και συμφωνά με τους ονομαστικούς καταλόγους των ομήρων (θανόντων και παλιννοστησάντων από τη Βουλγαρία) που απόκεινται
στο ιστορικό αρχείο του Υπουργείου των Εξωτερικών, καταφαίνεται
ότι η δεύτερη Βουλγαρική κατοχή είχε πάνω από 45.000 θύματα.
Ήταν δηλαδή πολύ χειρότερη της πρώτης 1912-13 και της τρίτης 1941-44 για τα θύματα των οποίων καλώς τιμούμε τη μνήμη τους με μνημόσυνα και καταθέσεις στεφάνων κάθε χρόνο.
Γιατί όμως καμιά επίσημη τελετή δεν πραγματοποιείται μέχρι σήμερα για την τραγωδία του 1916 -18 και σε κανένα μνημείο δεν καταθέτονται στεφάνια για τα χιλιάδες θύματα εκτός από τη Χωριστή, που εδώ και πέντε χρόνια τιμά τέτοια εποχή τους νεκρούς της;
Γιατί η ελληνική ιστοριογραφία αλλά και η επίσημη πολιτεία αποσιωπούν τα γεγονότα που συνέβησαν τότε στην Ανατολική Μακεδονία;
Γιατί καμία νύξη δεν γίνεται στα σχολικά βιβλία;
Μήπως, άραγε, οι γεροντότεροι κάτοικοι της Χωριστής ήταν μυθομανείς όταν διηγούνταν, ότι κατά το διάστημα της Βουλγαρίας, όπως έλεγαν τότε, πέθαναν στο χωριό εκατοντάδες γυναικόπαιδα και ηλικιωμένοι από πείνα, κακουχίες, σκληρές αγγαρείες και αρρώστιες; Μήπως ήταν υπερβολικοί όταν έλεγαν ότι οι περισσότεροι από τους Τσαταλτζιανούς, που οδηγήθηκαν ως όμηροι στο καταραμένο Κίτσεβο της Σερβίας, πέθαναν κυρίως από την πολύωρη και σκληρή εργασία, το ελάχιστο φαγητό,
τον εξανθηματικό τύφο, την παντελή έλλειψη ιατρικής περίθαλψης, τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, την έλλειψη ενδυμασίας και στέγης και τις συχνές, μέχρι θανάτου, βιαιοπραγίες από μέρους των απάνθρωπων φρουρών του στρατοπέδου;
Δυστυχώς, όχι μόνο δεν ήταν μυθομανείς οι Χωρισπανοί αλλά, όπως διαπιστώσαμε στη συνέχεια, έλεγαν πολύ λιγότερα από αυτά που έπαθαν.
Πράγματι, ύστερα από πολύχρονη, επισταμένη, επιτόπια και αρχειακή έρευνα, καταγράψαμε ονομαστικά σε σχετικό βιβλίο (ανάτυπο), που εκδόθηκε το 1998,
εξακόσια είκοσι τρία (623)
θύματα για την περίοδο αυτή,
τα οποία επιμερίζονται ως εξής: θύματα στη Χωριστή από εκτελέσεις, πείνα και αρρώστιες κατά το 1916-18
τριακόσια εννέα (309).
Θύματα ομήρων Χωριστής στην τότε Βουλγαρική επικράτεια κατά το 1917-18
τριακόσια δεκατέσσερα (314).
Επέστρεψαν από την ομηρία στο χωριό μετά την ανακωχή διακόσιοι είκοσι εννέα (229) άντρες, οι οποίοι αντί να βρουν θαλπωρή βρήκαν σπιτικά ρημαγμένα και οικτρά λεηλατημένα από τον χάροντα.
Όλες οι πόλεις και τα χωριά της Ανατ. Μακεδονίας υπέστησαν δεινές καταστροφές και μεγάλες απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό.
Κανένας όμως οικισμός του σημερινού νομού Δράμας δεν έχασε το ένα τέταρτο (1/4) του πληθυσμού του όπως η Χωριστή.
Και το λέγω αυτό μετά λόγου γνώσεως, γιατί ύστερα από κοπιαστικές έρευνες στα αρχεία του Υπουργείου των Εξωτερικών στην Αθήνα, κατορθώσαμε να συγκεντρώσουμε όλες τις ονομαστικές καταστάσεις των ομήρων, οι οποίες στάλθηκαν μετά την ανακωχή από τη Δράμα και τους οικισμούς της στο Υπουργείο όπου και διασώζονται στα αρχεία του.
Έτσι είχαμε τη δυνατότητα να συγκρίνουμε τα δεδομένα της Χωριστής με τα δεδομένα των άλλων οικισμών.
Μακάρι να μας αξιώσει ο Θεός να εκδώσουμε αυτούς τους καταλόγους.
Θα είναι νομίζουμε μια προσφορά σε
Δράμα,
Δοξάτο,
Αδριανή,
Ξηροπόταμο,
Πετρούσα,
Προσοτσάνη,
Πύργους,
Βώλακα,
Νευροκόπι,
Περιθώρι,
Λευκόγεια,
Παγονέρι,
Μικρόπολη,
Καλή Βρύση,
Καλλιθέα,
Αργυρούπολη,
Καλαμπόκι και σε άλλους οικισμούς, για να γνωρίσουν, όπως γνώρισε η Χωριστή, τους ομήρους προγόνους τους ονομαστικά, που είτε πέθαναν στα κάτεργα της Βουλγαρίας είτε επέστρεψαν στην πατρίδα τους σακατεμένοι.
Πολύ μεγαλύτερη, βέβαια, προσφορά είναι το τρίτομο έργο Τετράδια Βουλγαρικής Κατοχής, Ανατολική Μακεδονία 1916-18, που θα παρουσιάσουν σε λίγο ο επιμελητής της έκδοσης κ. Νικόλαος Ρουδομέτωφ, Πρόεδρος του Ιστορικού Λογοτεχνικού Αρχείου Καβάλας, που το εξέδωσε και ο κ. Θωμάς Πέτρου Πέννας Πρόεδρος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείες Σερρών – Μελενίκου (με έδρα την Αθήνα), που αφορούν στις περιοχές Δράμας, Καβάλας, Σερρών.
Το έργο αυτό είναι μετάφραση από τα γαλλικά στα ελληνικά της έκθεσης που συνέταξε η διεθνής ανακριτική επιτροπή, η οποία στις αρχές του 1919 περιόδευσε στις πόλεις και τα χωριά της Ανατ. Μακεδονίας και περιέγραψε τα εγκλήματα, που διέπραξαν τότε τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής.
Τυπώθηκε το 1919 στη Γαλλία.
Αντίτυπο αυτού του βιβλίου έλαβε και η τότε ελληνική κυβέρνηση του Βενιζέλου, η οποία όφειλε να το μεταφράσει στην ελληνική γλώσσα, να το εκδώσει και να το στείλει σε όλες τις βιβλιοθήκες της χώρας και στις τότε νομαρχίες της Ανατ. Μακεδονίας Δράμας και Σερρών, ώστε να γνωρίσει ο ελληνικός λαός τις βουλγαρικές ωμότητες.
Τελικά όχι μόνο δεν μεταφράστηκε και δεν εκδόθηκε αλλά καταχωνιάστηκε στα κρατικά αρχεία με τη μορφή που στάλθηκε από τη Γαλλία.
Σ’ αυτή τη μορφή, έτυχε να το βρω το 1992 στο Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, από όπου φωτοτύπησα το κομμάτι που αφορούσετο νομό Δράμας.
Τέσσερις φίλοι μου καθηγητές των γαλλικών η Σεραφειμίδου-Τεκέογλου Αθηνά, ο Κουσοροπλής Βασίλειος, η Τριανταφυλλίδου Σπυριδούλα και η Ουρανία Αϊ’βάτογλου, το μετέφρασαν και αποσπάσματα του χρησιμοποίησα στην ανακοίνωση μου με θέμα
«Η Χωριστή Δράμας κατά τη δεύτερη βουλγαρική κατοχή της Ανατ. Μακεδονίας»
στην Β Έπιστημονική συνάντηση το Μάιο του 1994.
Σήμερα, 91 χρόνια μετά την έκδοση του στα γαλλικά, θα έχουμε τη χαρά να κρατήσουμε στα χέρια μας, σε τρεις καλαίσθητους τόμους Δράμας, Σερρών, Καβάλας, ολοκληρωμένη τη μετάφραση του έργου στα ελληνικά, για την οποία αξίζουν θερμά συγχαρητήρια τόσο στον επιμελητή και εκδότη κ Νικόλαο Ρουδομέτωφ όσο και στον μεταφραστή κ. Παναγιώτη Αμπεριάδη.
Στις 22 Ιουνίου η Ελλάδα κήρυξε τον πόλεμο εναντίον τον Γερμανών και των Βουλγάρων.
Τότε η Βουλγαρία εφάρμοσε τη μέθοδο της ομηρίας. Με το πρόσχημα ότι οι Έλληνες της περιοχής μπορούσαν να δημιουργήσουν αντιπερισπασμό στα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής, συλλαμβάνονταν και οδηγούνταν τμηματικά σιδηροδρομικώς στη Βουλγαρία άνδρες ηλικίας 17 έως 60 ετών ικανοί προς εργασία.
Εξαιρέθηκαν του μέτρου Τούρκοι, Εβραίοι και Αρμένιοι( σημ. Yauna: και φυσικά οι εξαρχικοί).
Ο Χωριστιανός όμηρος Χριστόφορος Μερτζίδης, γιος του γιατρού Θωμά Μερτζίδη, που γλύτωσε και επέστρεψε καλυμμένος μόνο με ένα τσουβάλι από το κολαστήριο του Κίτσεβο, διέσωσε το παρακάτω ποίημα που συνέταξε εκεί με τίτλο:
Του Κίτσοβου τα Χιόνια
Μήνες πολλοί περάσανε από τη
μέρα εκείνη,
που μας άρπαξαν απ το χωριό οι
βάρβαροι, τα κτήνη.
Σαν ζώα μας στοιβάξανε μέσα εις τα βαγόνια,
μας φέρανε στο Κίτσοβο, στους
πάγους και στα χιόνια.
Ξύλο, αρρώστια, ψείρα είναι η συντροφιά μας αυτή είναι η αμοιβή,
για την πολλή δουλειά μας.
Έλιωσαν τα ρουχάκια μας μαζί με τα κορμιά μας,
είμαστε ζωντανοί νεκροί πάει η
λεβεντιά μας.
Απ την Τσατάλτζα ήρθαμε περίπου τριακόσιοι,
κι ως τώρα επεθάνανε πιο πάνω
από διακόσιοι.
Εψές το βράδυ πέθανε ο Γιώργος
του Ανέστη, τον έριξαν σαν το σκυλί σε λάκκο
με ασβέστη.
Φέρτε τη μπάντα του χωριού πένθιμα για να παίξει,
το φεύγα του παλληκαριού γλυκά
να συνοδέψει.
Και όσοι απομείναμε να παίξουμε μαζί της
ένα τραγούδι λευτεριάς,
ένα τραγούδι νίκης.
Κίτσοβο 13 Ιανουαρίου 1918 Χριστόφορος Μερτζίδης ποιητής
Οι όμηροι που επέστρεψαν από τη Βουλγαρία οργανώθηκαν σε συλλόγους και συνδέσμους.
Ο κ. Χρήστος Τζιρίτης λόγω επαγγελματικών απασχολήσεων πήγε πολλές φορές στο Κίτσεβο που έχει χαρακτηριστεί «μέγα νεκροταφείο του Ελληνισμού της Ανατολ. Μακεδονίας» και εντόπισε την περιοχή όπου χάθηκαν 12.000 Έλληνες.
Μακάρι να βρεθούν σύντομα εκπρόσωποι όλων των συλλόγων της Αν. Μακεδονίας στο σημερινό Κίτσεβο των Σκοπίων για ένα προσκύνημα στους προγόνους μας, που θάφτηκαν εκεί και αλλού,
«ακήδευτοι, αστόλιστοι, αφίλητοι».
Μας περιμένουν εδώ και ενενήντα δύο χρόνια να τους ανάψουμε ένα κερί.
Σεβαστό ακροατήριο, Η διατήρηση της μνήμης και η απόδοση τιμής στα θύματα της μεγάλης αυτής τραγωδίας ήταν και είναι χρέος μας ιερό.
Χρέος μας όμως είναι και να γνωρίσουμε την αλήθεια και να την παραδώσουμε στα παιδιά μας απαραμόρφωτη.
Μόνο πάνω στην αλήθεια, μπορούμε να στηρίξουμε ένα μέλλον απαλλαγμένο από τη βία του διχασμού και των παθών, από την αδυναμία του μίσους και της προκατάληψης.
Είναι βέβαιο ότι αυτό ακριβώς θα μας συμβούλευαν και οι νεκροί μας μάρτυρες από το ύψος της αιωνιότητας τους.
Αιωνία τους η μνήμη.
Σας ευχαριστώ.
ετσιι…..γιατι προδωσε και ο μεταξας τοτε για να γινει η κατοχη.
Οποιος υπογράφει ως ‘κανενας’ προφανώς κανένας είναι! Ο Μεταξάς παρ’οτι ανηκων στον Εθνικισμό και δυνάμενος να πάρει το μέρος των Ναζί προς τιμή του είπε το Όχι στους Φασίστες του Μουσολίνι κι αντιστάθηκε. Βέβαια υπάρχει παρασκήνιο μπόλικο και με τους Άγγλους αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία. Όσο και να ενοχλεί ο Μεταξάς τους Αριστερούς που τους έχωσε στης φυλακής τα σίδερα, η αλήθεια είναι ότι ορθωσε ανάστημα και γι’αυτο το πλήρωσε με τη ζωή του. Κι ύστερα ήρθε ο ο Τσολακογλου και συνθηκολογησε με τους Ναζί ενώ αντιστεκομασταν γερά κι ήρθε η μισητή Κατοχή.
Ο αρθρογράφος έχει δίκιο. Ποτέ κανείς από τους σημερινούς μεσήλικες δεν έμαθε γιά τα συγκεκριμένα περιστατικά και αριθμητικές απώλειες, έστω κι αν ακόμα η Ιστορία των λυκειακών τάξεων παρείχε σημαντικότατες λεπτομέρειες μέχρι και τον ελληνοϊταλικό πόλεμο.
Να καταθέσω και μία ακόμα πτυχή. Όπως γνωρίζουμε, η Ελλάδα άργησε να μπεί στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και έχασε πολλές σημαντικές μάχες όπως την εκστρατεία της Καλλίπολης που ήταν η πρώτη προσωπική ήττα του Βρετανού σωτήρα του Ενωμένου Βασιλείου Ουίνστον Τσόρτσιλ, λόγω του διχασμού που επικράτησε μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών. Όπως επίσης γνωρίζουμε η χώρα είχε διχαστεί και είχε δύο κυβερνήσεις ενώ το 1916 έγινε και το ντροπιαστικό ανάθεμα του Βενιζέλου με την αποτρόπαιη πρωτοβουλία της Εκκλησίας που ενεπλάκη σε ένα πολύ σοβαρό πολιτικό θέμα.
Ακολούθησε γιά μία ακόμα φορά η ντροπιαστική κατοχή της χώρας από τα γαλλικά στρατεύματα μετά από μάχες με δικούς μας νεκρούς. Όλα αυτά γιά ένα πείσμα αρχαιοελληνικό. Και στην Ανατολική Μακεδονία οι Βούλγαροι έσφαζαν. Δυστυχώς, τα ίδια έγιναν αργότερα και με τους πληθυσμούς της Μικρασίας, όταν μετά τις εκλογές του 1920, επικράτησαν οι βασιλικοί και οι Τούρκοι πέρασαν στην αντεπίθεση με τη γενοκτονία των Ελλήνων.
Λένε μερικοί εκ των υστέρων: Τί ήθελε η Ελλάδα στη Μικρασία; Μα αυτό είναι υποκρισία. Ήθελαν να σώσουν τους Μικρασιάτες από το λεπίδι των Τούρκων, Το ίδιο ακριβώς έπρεπε να γίνει και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έπρεπε γρήγορα να μπεί η χώρα μας στο πλευρό των Συμμάχων έτσι ώστε να τερματιστούν τα βάσανα των Μακεδόνων και των Θρακών. Και σα να μην έφτανε αυτό, η ιστορία κρύφτηκε. Γιατί; Διότι κάποιοι ήθελαν να δικαιώνονται οι δήθεν πασιφίστικες ιδέες τους. Γιά να έρθει 4 χρόνια αργότερα η Βλάχου και να εκφράσει δήθεν το λαϊκό αίσθημα με το άρθρο “Οίκαδε”.
Δυστυχώς, όταν ο λαός δε γνωρίζει και δε θυμάται την ιστορία του, παρασύρεται εύκολα κι έτσι ο διχασμός του 1915-16, επαναλήφθηκε το 1920. Κι αυτή τη φορά με πολλαπλάσιο τίμημα από τις 45000 θύματα των Βουλγάρων, Τουλάχιστον 700000 Μικρασιάτες εξαφανίστηκαν γιά πάντα.