Ο Πυγμαλίων ήταν βασιλιάς της Κύπρου και πατέρας της Μεθάρνης η οποία αργότερα παντρεύτηκε τον Κινύρα ιερέα και βασιλιά της Κύπρου. Ο Πυγμαλίων κατασκεύασε ένα γυναικείο άγαλμα από ελεφαντόδοντο το οποίο ερωτεύτηκε και παρακάλεσε την Αφροδίτη να του δώσει ζωή. Η θεά ικανοποίησε το αίτημά του και από την αναβίωση προέκυψε η Γαλάτεια την οποία παντρεύτηκε ο Πυγμαλίων και απέκτησαν έναν γιό τον Πάφο. (Απολλόδωρος iii. 14. § 3)
*Σημειώνεται ότι οι αναφορές των αρχαίων συγγραφέων στον Πάφο διίστανται όσον αφορά στο φύλο, καθότι ο μεν Απολλόδωρος θεωρεί ότι ήταν άνδρας, ενώ ο Οβίδιος γυναίκα.
Ο Πυγμαλίων, σύμφωνα με τον Οβίδιο, ήταν ένας γλύπτης που χάραξε σε ελεφαντόδοντο το όραμά του για την τέλεια και ιδανική γυναίκα. Όλες οι επιθυμίες και τα συναισθήματα του καλλιτέχνη αποτυπώθηκαν στο άγαλμα και τα επιδέξια χέρια του σκάλισαν αριστοτεχνικά το ελεφαντόδοντο. Ο Πυγμαλίων πέτυχε την απόλυτη απεικόνιση και όταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή ερωτεύτηκε την άψυχη γυναίκα που είχε δημιουργήσει. Όταν ήρθε η ώρα για τους εορτασμούς προς τιμήν της Αφροδίτης, ο Πυγμαλίων έκανε προσφορά στη θεά και ζήτησε να τον βοηθήσει να παντρευτεί μια γυναίκα που θα έμοιαζε με το άγαλμα. Όπως αναφέρει ο μύθος, η θεά άκουσε την προσευχή του και ανάβοντας τον βωμό τρεις φορές, φανέρωσε στον καλλιτέχνη ότι εισακούστηκε η επιθυμία του. Αντί να ταιριάξει το γλυπτό με μια γυναίκα που θα έμοιαζε σε αυτό, η θεά του έρωτα χρησιμοποίησε τη θεϊκή της δύναμη για να ζωντανέψει το γλυπτό.

Αρχαίες αναφορές
Ακολουθούν αναφορές για τον Πυγμαλίωνα από κλασσικούς συγγραφείς σε ελεύθερη απόδοση:
«Ο Κέφαλος ερωτεύτηκε την Ηώ (Αυγή) και την πήρε μαζί του στη Συρία όπου γέννησε τον Τιθωνό, ο οποίος γέννησε τον Φαέθωνα, ο οποίος γέννησε τον Αστύνοο, ο οποίος γέννησε τον Σάνδακα, ο οποίος πέρασε από τη Συρία στην Κιλικία ιδρύοντας την πόλη Κελένδερη και αφού παντρεύτηκε την Φαρνάκη κόρη του Μεγασσάρη, βασιλιά της Υρίης, γέννησε τον Κινύρα.
Ο Κινύρας αφού ήλθε στην Κύπρο και ίδρυσε την Πάφο, παντρεύτηκε την Μεθάρμη, κόρη του Πυγμαλίωνα, βασιλιά της Κύπρου και γέννησαν δύο γιούς τον Οξύπορο και τον Άδωνι και τρείς κόρες την Ορσεδίκη, την Λαογόρη και την Βραισία οι οποίες λόγω του έκλυτου βίου τιμωρήθηκαν από την Αφροδίτη να ασκούν την πορνεία στην Αίγυπτο».
Απολλόδωρος «Βιβλιοθήκη» 3. 14. 3 (μετ. Aldrich)

«Πρέπει, λοιπόν, να εξετάζουμε τα αγάλματα [των θεών] από κοντά προκειμένου να εντοπίσουμε από την εμφάνιση αν συνδέονται με παροράματα. Όσον αφορά στη μορφή τους χαρακτηρίζονται αναμφίβολα από τα σημάδια των δαιμόνων (πνεύματα). Εάν κάποιος εξέταζε τους πίνακες και τα αγάλματα προσεκτικά, θα αναγνώριζε αμέσως τους θεούς από τις φιγούρες τους…… Η πυρά παραπέμπει στον Ηρακλή και η γυμνή γυναίκα, παραπέμπει στην Αφροδίτη.
Έτσι ο γνωστός Πυγμαλίων της Κύπρου ερωτεύτηκε ένα γυμνό άγαλμα της Αφροδίτης από ελεφαντόδοντο. Ο άντρας γοητεύτηκε από το κάλλος και αγκάλιασε το άγαλμα όπως αναφέρει ο Φιλοστέφανος ο Κυρηναίος (Έλληνας συγγραφέας 3ος αιώνας π.Χ.). Υπήρχε επίσης μαρμάρινο άγαλμα της Αφροδίτης στην Κνίδο, που το ερωτεύτηκε ένας άλλος άντρας και είχε σεξουαλική επαφή, όπως αναφέρει ο Ποσείδιππος ο Πελλαίος (επιγραμματοποιός). Η αναφορά του πρώτου συγγραφέα βρίσκεται στο βιβλίο του «Στην Κύπρο» και του δεύτερου στο βιβλίο του «Στην Κνίδο».
Τέτοια δύναμη είχε η τέχνη που μπορούσε να παραπλανήσει τους ερωτόληπτους άντρες οδηγώντας τους στη καταστροφή. Σήμερα η χειροτεχνία είναι δυνατή, αλλά δεν μπορεί να παραπλανήσει ένα λογικό ον, ούτε εκείνους που ζουν συνετά….Λένε ότι μια κοπέλα ερωτεύτηκε κάποτε μια εικόνα και ένας όμορφος νέος ένα άγαλμα της Κνίδου, αλλά το βλέμμα ήταν που εξαπατήθηκε από την τέχνη. Διότι ουδείς λογικός άνθρωπος δεν θα αγκάλιαζε το άγαλμα μιας θεάς, ή θα ερωτοτροπούσε με ένα άψυχο αντικείμενο, ή θα ερωτευόταν με έναν δαίμονα και μια πέτρα».
Κλήμης ο Αλεξανδρεύς «Προτροπή προς Έλληνες» 4 (μετ. Butterworth)
«Στην Αίγυπτο, στη χώρα του Βούσιρι, γιού του Ποσειδώνα, όταν έπεσε λιμός και η Αίγυπτος υπέφερε από ακαρπία επί εννέα χρόνια, ο βασιλιάς κάλεσε για βοήθεια μάντεις από την Ελλάδα. Ο Κύπριος μάντης Φράσιος αδελφός του Πυγμαλίωνα, συμβούλεψε τον Βούσιρι να θυσιάζει κάθε χρόνο ένα ξένο στον Δία για να σταματήσει το κακό. Ο Αιγύπτιος βασιλιάς σκότωσε τότε πρώτο – πρώτο τον Φράσιο και έπειτα όλους τους ξένους που έρχονταν στην Αίγυπτο».
Υγίνος «Ιστορίες» 56 (μετ. Grant)

«Ο Πυγμαλίων όταν είδε αυτές τις γυναίκες (τις Προποιτίδες που είχαν γίνει πόρνες) να σπαταλούν τη ζωή τους με ντροπή και επικρίνοντας τα λάθη που η φύση είχε φυτεύσει τόσο βαθιά μέσα στις γυναικείες καρδιές τους, έζησε για πολλά χρόνια ανύπαντρος. Αλλά όσο ήταν εργένης σκάλισε με δεξιοτεχνία ένα άγαλμα από κάτασπρο ελεφαντόδοντο και του έδωσε τέτοια ομορφιά, ώστε ερωτεύτηκε το δημιούργημά του που απεικόνιζε μια τέλεια παρθένα με χάρη και σεμνότητα. Ο Πυγμαλίων πλημμύρισε με αγάπη και θαυμασμό για το άγαλμα, που απεικόνιζε την γυναίκα των ονείρων του. Σήκωσε τα δύο του χέρια για να νιώσει τη δουλειά και αναρωτήθηκε αν ήταν από ελεφαντόδοντο, ή από σάρκα. Στο μυαλό του αρνείτο να το θεωρήσει ως ελεφαντόδοντο, αφού το φιλούσε και αισθανόταν ότι αυτό ανταπόδιδε τα φιλιά του.
Μιλώντας με λόγια αγάπης, το χαϊδεύει με μεγάλη τρυφερότητα, τόσο αληθινά που φοβάται ότι μπορεί να το μελανιάσει από την ανυπομονησία του και της μιλάει με απαλότητα. Φέρνει σε αυτήν τέτοια δώρα, όπως στρογγυλά βότσαλα, κοχύλια και πουλιά και αρωματικά λουλούδια χιλιάδων αποχρώσεων, κρίνους και ζωγραφισμένες μπάλες και κεχριμπαρένια δάκρυα των Ηλιάδων, που στάζουν από τα δέντρα. Την ντύνει με πλούσια ρούχα και πολύτιμους λίθους, της φορά στα δάχτυλα δαχτυλίδια, ένα πλούσιο κολιέ γύρω από το λαιμό της, μαργαριτάρια στα χαριτωμένα αυτιά της και χρυσά στολίδια στολίζουν το στήθος της. Όλα αυτά είναι όμορφα και την κάνουν να φαίνεται πιο αξιαγάπητη. Την ξαπλώνει σε ένα πολυτελές κρεβάτι, ντυμένο με χρωματιστά καλύμματα από μωβ βαφή της Τύρου και την χρήζει σύζυγο του, βάζει το γερμένο κεφάλι της στα μαλακά και χαμηλά μαξιλάρια, πιστεύοντας ότι νιώθει κάθε του κίνηση.
Όταν έφτασε η γνωστή σε όλη την Κύπρο ημέρα εορτασμού της Αφροδίτης, μέγα πλήθος συγκεντρώθηκε για να γιορτάσει. Δαμαλίδες με κέρατα, όλα με χρυσά άκρα, θυσιάστηκαν και το λιβάνι κάπνιζε στους βωμούς. Εκεί ο Πυγμαλίων στάθηκε μπροστά σε έναν βωμό, όπου έκανε την προσφορά του και παρόλο που φοβόταν το αποτέλεσμα, προσευχήθηκε: Εάν είναι αλήθεια, ω Θεοί, ότι μπορείτε να δώσετε όλα τα πράγματα, σας ζητώ να έχω ως σύζυγό μου….αλλά επειδή δεν τολμούσε να πει την ελεφαντόδοντη είπε: Μία σαν το άγαλμά μου. Η Αφροδίτη το άκουσε, διότι ήταν παρούσα και γνώριζε τι σήμαινε η προσευχή.
Έδωσε σημάδι ότι η θεότητά της ευνόησε την έκκλησή του, όταν τρεις φορές η φλόγα πήδηξε ψηλά και έντονα στον αέρα. Όταν επέστρεψε, πήγε κατευθείαν στην ερωμένη του έσκυψε και τη φίλησε πολλές φορές, ενώ ήταν στον καναπέ και καθώς την φιλούσε, φάνηκε να παίρνει ζεστασιά από τα χείλη της. Τη φίλησε πάλι και ένιωσε το στήθος της, το ελεφαντόδοντο φαινόταν να μαλακώνει με την αφή και η σταθερή υφή του να ζωντανεύει στο χέρι του, όπως η κηρήθρα του Υμηττού αποκτά σχήμα όταν πλάθεται στον ήλιο και μαλακώνει σε κάθε απαλό άγγιγμα. Αυτός είναι έκπληκτος, αλλά μέσα στην αμφιβολία του στέκεται χαρούμενος και επειδή φοβάται μήπως κάνει λάθος, δοκιμάζει ξανά και ξανά αγγίζοντας το άγαλμα. Πρέπει να είναι σάρκα! Οι φλέβες πάλλονται κάτω από τα δάκτυλά του. Τότε, ο έκπληκτος ήρωας εκφράζει την ευγνωμοσύνη του στην Αφροδίτη, πιέζοντας με τα διψασμένα χείλη του τα χείλη του αγάλματος.
Τώρα είναι αληθινή…ζεί….η κοπέλα ένιωσε τα φιλιά που της έδινε και κοκκινίζοντας, σήκωσε δειλά τα μάτια της, για να δει το φως και τον ουρανό, καθώς και τον ορμητικό εραστή της, ενώ γέρνοντας κοιτάζει ταυτόχρονα δίπλα της. Η θεά χάρισε τον γάμο που επιθυμούσε και μετά από εννέα πανσελήνους, η ευτυχία κορυφώνεται, όταν η νύφη – άγαλμα γεννάει την αγαπημένη της κόρη Πάφο, από την οποία το νησί πήρε το όνομά του».
Οβίδιος «Μεταμορφώσεις» 10. 243 ff (μετ. Brookes More)

Σύγχρονες ερμηνείες
Στο πέρασμα του χρόνου η ιστορία του Πυγμαλίωνα διαδόθηκε ευρέως και υπήρξε προσφιλές θέμα των τεχνών. Σε ανύποπτο χρόνο, οι μετέπειτα συγγραφείς δίνουν το όνομα του αγάλματος στη θαλάσσια νύμφη Γαλάτεια ή Γαλαθέα. Ο Γκαίτε την αποκαλεί Ελίζα, με βάση την παραλλαγή στην ιστορία της Διδούς ή Έλισσας.
Μια παραλλαγή εμφανίζεται στην ιστορία του Πινόκιο, όπου η ξύλινη μαριονέτα μεταμορφώνεται σε «πραγματικό αγόρι» αν και στην προκειμένη περίπτωση έχει συναίσθηση πριν τη μεταμόρφωση. Είναι η μαριονέτα και όχι ο δημιουργός της, ο ξυλουργός Τζεπέττο/Geppetto, που επικαλείται τις θεϊκές δυνάμεις για το θαύμα.
Στην τελευταία σκηνή του έργου Χειμωνιάτικο Παραμύθι, του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, το άγαλμα της βασίλισσας Ερμιόνης ζωντανεύει και αποκαλύπτεται ως η ίδια η Ερμιόνη.
Το 1913 το έργο Πυγμαλίων του Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, αποτελεί μοντέρνα παραλλαγή του μύθου με μια λεπτή δόση φεμινισμού, η Ελίζα Ντουλίτλ/Eliza Doolittle ένα κορίτσι που πουλά λουλούδια «αποκτά ζωή» από έναν καθηγητή φωνητικής, τον Χένρι Χίγκινς/Henry Higgins, που την διδάσκει φωνητική, ορθοφωνία και καλούς τρόπους συμπεριφοράς. Το ίδιο έργο με τη σειρά του ενέπνευσε την ταινία Πυγμαλίων του 1938, καθώς και τα έργα Ωραία μου Κυρία του 1956 και του 1964.
Η ταινία του 2007 Ο Λαρς και η Κούκλα του αφηγείται την ιστορία ενός άνδρα που αγοράζει μια κούκλα και την αντιμετωπίζει ως πραγματικό άτομο προκειμένου να επανασυνδεθεί με τον υπόλοιπο κόσμο. Παρόλο που αυτή ουδέποτε ζωντανεύει, εκείνος πιστεύει ότι είναι πραγματική και με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσει περισσότερες σχέσεις με την κοινότητά του και όταν δεν την χρειάζεται πλέον την αφήνει. Αυτό είναι μια αντιστροφή του μύθου του Πυγμαλίωνα.

Πηγές – βιβλιογραφία
https://www.theoi.com/Heros/Pygmalion.html
https://thehistorianshut.com/2020/11/18/pygmalion-from-a-14th-century-manuscript/
https://https://en.wikipedia.org/wiki/Pygmalion_(mythology)
Απολλόδωρος «Βιβλιοθήκη»
Οβίδιος «Μεταμορφώσεις»
Υγίνος «Ιστορίες»