Παναγής Τσαλδάρης: Ο πράος γιος Κορινθίου έμπορου που διετέλεσε δύο φορές πρωθυπουργός

Ήταν ο τέταρτος πρωθυπουργός που πέθανε το 1936 – Το τραγούδι του Βαμβακάρη – Η γυναίκα του Λίνα Τσαλδάρη ήταν η πρώτη Ελληνίδα υπουργός

«Ο Παναγής Τσαλδάρης δεν υπάρχει πλέον. Υπέκυψε κατά την παρελθούσα νύκτα εις το μοιραίον. Η Ελλάς θα χύση επί του τάφου του τα θερμότερα και τα ειλικρινέστερα δάκρυά της». Με αυτά τα λόγια το πρωί της Κυριακής 17 Μαΐου 1936 η εφημερίδα «Βραδυνή» ξεκινά το μακροσκελές άρθρο-αφιέρωμα στον Κορίνθιο πολιτικό, που είχε αιφνιδίως φύγει από τη ζωή μόλις λίγες ώρες πριν…

Ο Παναγής Τσαλδάρης γεννήθηκε στο Καμάρι, έξω από το Ξυλόκαστρο, το 1868. Ήταν γιος του έμπορου και δικολάβου Επαμεινώνδα Τσαλδάρη. Η οικογένειά του είχε μικρασιατική καταγωγή που φέρονταν να εγκαταστάθηκε στη Πελοπόννησο περί το 1750.

Τελείωσε το «Ελληνικό Σχολείο των Τρικάλων» που είχε έδρα στο Ξυλόκαστρο. Το 1879 αποφοίτησε με βαθμό «Άριστα» (6) και διαγωγή «άμεμπτος». Γράφτηκε στο Γυμνάσιο της Νέας Κορίνθου, από όπου αποφοίτησε με βαθμό «Κάλλιστα» και συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ανακηρύχθηκε αριστούχος Διδάκτωρ Νομικής το 1889. Το 1890 διορίστηκε δικηγόρος στην Πάτρα και αμέσως έφυγε στο εξωτερικό για συμπλήρωση σπουδών στο Γκαίτινγκεν, στο Βερολίνο, στη Λειψία και στο Παρίσι. Το 1893 επέστρεψε στην Ελλάδα, μετατέθηκε στην Αθήνα όπου και ασχολήθηκε με τη δικηγορία. Λόγω του περιορισμένου κύκλου εργασιών, ίδρυσε νομικό φροντιστήριο από το οποίο και αναγνωρίστηκε γρήγορα ως σπουδαίος νομικός.

Τον Φεβρουάριο του 1906 εκλέχθηκε μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών και το 1910 αναμίχθηκε με την πολιτική όταν εκλέχτηκε πρώτη φορά πληρεξούσιος Αργολιδοκορινθίας στην Α΄ Αναθεωρητική Βουλή (6 Αυγούστου 1910). Εκλέχθηκε επίσης, βουλευτής δύο χρόνια αργότερα κατά την ανάδειξη της απλής Βουλής του 1912 (11 Μαρτίου). Από τότε εκλεγόταν συνεχώς, με εξαίρεση τις εκλογές του 1923, στις οποίες αρνήθηκε να μετάσχει.

Στη Βουλή συμπορευόταν ως Ανεξάρτητος με τον Δημήτριο Γούναρη, με τον οποίο συνδέονταν με στενή φιλία. Χρημάτισε Υπουργός Δικαιοσύνης το 1915, στην Κυβέρνηση Γούναρη, αλλά παραιτήθηκε λίγους μήνες μετά με την ήττα στις εκλογές.

Μετά την επικράτηση του Κινήματος της Εθνικής Αμύνης ο Π. Τσαλδάρης συνελήφθη και εκτοπίστηκε αρχικά στην Ύδρα και στη συνέχεια στη Σκόπελο. Εκεί γνωρίστηκε με την κόρη του εκτοπισμένου επίσης, Βυζαντινολόγου, καθηγητή του Πανεπιστημίου και πρώην πρωθυπουργού Σπυρίδωνος Λάμπρου, την Λίνα Λάμπρου την οποία νυμφεύτηκε στην Κηφισιά στις 10 Ιουλίου 1919.

Αναδείχθηκε ως ένα από τα ηγετικά στελέχη στο Κόμμα των Εθνικοφρόνων και το 1919 συμμετείχε ως εκπρόσωπός του στην ίδρυση της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης που είχε ως έμβλημα το περίφημο κλαδί ελιάς. Το 1920 στις κυβερνήσεις που σχηματίστηκαν μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου, (κατά τις οποίες ηττήθηκε ο Βενιζέλος), των Δημητρίου Ράλλη, Νικολάου Καλογερόπουλου, και Δημητρίου Γούναρη ανέλαβε Υπουργός Εσωτερικών και Συγκοινωνιών, διαδοχικά. Τέλη του 1920 του απονεμήθηκε ο «Σταυρός των Ταξιαρχών του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος».

Τον Μάρτιο του 1922 αναχώρησε για το εξωτερικό για λόγους υγείας και επανήλθε στην Ελλάδα τον Αύγουστο, όταν είχε αρχίσει να καταρρέει το Μέτωπο στη Μικρά Ασία. Συνελήφθη και φυλακίστηκε από την Επανάσταση του 1922, αποφυλακίστηκε όμως στις 8 Ιανουαρίου 1923, μετά τη χορήγηση αμνηστίας για τα πολιτικά αδικήματα.

Στις εκλογές του 1923 (στις 16 Δεκεμβρίου) για την εκλογή της Δ΄ Συντακτικής συνέλευσης δεν έλαβε μέρος. Τον Ιανουάριο του 1924 ανέλαβε προσωρινά και από 4 Μαΐου (1924) οριστικά, την αρχηγία του Λαϊκού Κόμματος όπως είχε μετονομαστεί το Κόμμα των Εθνικοφρόνων του Δ. Γούναρη από τον Νοέμβριο του 1920.

Μέλη και Βουλευτές του Λαϊκού Κόμματος περιστοιχίζουν τον Παναγή Τσαλδάρη. Αριστερά του όρθιος ο νεαρός τότε Κωνσταντίνος Καραμανλής. Εικάζεται ότι ο χώρος της συγκέντρωσης είναι η περίφημη οικία Ζούζουλα στο Κολωνάκι.

Το Λαϊκό Κόμμα υποστήριζε τη Βασιλευόμενη Δημοκρατία ως το καταλληλότερο πολίτευμα για την Ελλάδα και έτσι, ο Παναγής Τσαλδάρης δεν αναγνώρισε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της 13ης Απριλίου 1924, που απέβη υπέρ της αβασίλευτης (προεδρευομένης) δημοκρατίας, διότι θεώρησε ότι αυτό δεν υπήρξε γνήσιο.

Αντιτάχθηκε στη δικτατορία Πάγκαλου και στις εκλογές της 7ης Νοεμβρίου 1926, που ακολούθησαν την πτώση του δικτάτορα, το Λαϊκό Κόμμα, υπό την αρχηγία του, εξασφάλισε 60 έδρες. Επειδή κανένα κόμμα δεν εξασφάλισε την απόλυτη πλειοψηφία, σχηματίστηκε Οικουμενική Κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη, στην οποία ανέλαβε το Υπουργείο Εσωτερικών (4 Δεκεμβρίου 1926 – 17 Αυγούστου 1927).

Στο μεγάλο σεισμό του Απριλίου του 1928 που ισοπέδωσε την Κόρινθο, ο Παναγής Τσαλδάρης στάθηκε δίπλα στους Κορίνθιους, πρωτοστατώντας μαζί με τον τότε Μητροπολίτη Κορινθίας Δαμασκηνό στην ίδρυση του Αυτόνομου Οργανισμού Σεισμοπαθών Κορίνθου. «είμαι όλως σύμφωνος», γράφει στον Δαμασκηνό τον Ιούλιο του 1928 «δια την σύστασιν του αυτονόμου οργανισμού, δια τον οποίον θεωρώ ότι και εξαιρετικώς επείγουσα υφίσταται ανάγκη, και πάσα αναβολή δυνατόν να επιφέρη ζημίας ανεπανορθώτους ίσως».

Στα Εγκαίνια του Μουσείου της Αρχαίας Κορίνθου το 1934. Ο W. Rodman Peabody παραδίδει το κτήριο στην Ελληνική Πολιτεία. Στο βάθος αριστερά από τον Τσαλδάρη διακρίνεται ο Μητροπολίτης Κορινθίας Δαμασκηνός.

Στις εκλογές της 19 Αυγούστου 1928 το Λαϊκό Κόμμα του Παναγή Τσαλδάρη εξέλεξε μόνο 19 βουλευτές και στις γερουσιαστικές εκλογές της 21ης Απριλίου 1929 μόνο 10 γερουσιαστές.

Στις εκλογές της 25ης Σεπτεμβρίου 1932 όμως, εξέλεξε 95 βουλευτές και στις 4 Νοεμβρίου 1932 σχημάτισε κυβέρνηση μειοψηφίας με την ανοχή των λοιπών κομμάτων και με τη σύμπραξη του αρχηγού του Εθνικού Ριζοσπαστικού Κόμματος, Γεωργίου Κονδύλη, του αρχηγού των Ελευθεροφρόνων, Ιωάννη Μεταξά, και του απόστρατου υποναυάρχου Αλέξανδρου Χατζηκυριάκου.

Ο Τσαλδάρης επικεφαλής του υπουργικού συμβουλίου.

Πριν από την ορκωμοσία του ως πρωθυπουργός, με έγγραφη δήλωσή του αναγνώρισε ανεπιφύλακτα το υφιστάμενο πολίτευμα της προεδρευομένης δημοκρατίας, προς μεγάλη ανακούφιση των Βενιζελικών, προλαμβάνοντας έτσι εντάσεις και συγκρούσεις στην ελληνική πολιτική σκηνή.

Ο Τσαλδάρης θεωρούσε κρίσιμη την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα θεωρώντας πως η αγροτική παραγωγή ταίριαζε περισσότερο στο χαρακτήρα του ελληνικού έθνους και εμπόδιζε την εμφάνιση έντονων ταξικών ανταγωνισμών, όπως θεωρούσαν ότι επέφερε η ανάπτυξη της βιομηχανίας με την ενδυνάμωση της εργατικής τάξης. Συγκεκριμένα, θεωρούσε ότι οι αγρότες ήταν ένα συντηρητικό στρώμα σε αντίθεση με τους εργάτες και για αυτό θα έπρεπε να στηριχθούν με δίκαιη διανομή γης, ενώ υποστήριζε την αποκατάσταση των προσφύγων με την παραχώρηση γης.

19 Ιουνίου 1934. Ο πρωθυπουργός, Παναγής Τσαλδάρης, προεδρεύει στη σύσκεψη της Ένωσης Δήμων και Κοινοτήτων.
Πίσω του διακρίνεται ο Δήμαρχος Αθηναίων, Κώστας Κοτζιάς.

Προσπαθούσε να ακολουθήσει συγκρατημένη γραμμή, δείχνοντας κατανόηση για τις διαμαρτυρίες και υποστηρίζοντας τις κοινωνικές παροχές. Αλλά παράλληλα στήριζε την πολιτική των εκτοπίσεων, τη διάλυση των εργατικών οργανώσεων και των αριστερών συνδικαλιστών.

Ο Τσαλδάρης και το Λαϊκό Κόμμα διαφωνούσαν κάθετα με την καθιέρωση της Δημοτικής, αλλά και με την πολιτική προσέγγισης προς την Τουρκία που ακολουθούσε ο Βενιζέλος. Παρόλα αυτά συνέχισε αυτή την πολιτική και ο ίδιος ως πρωθυπουργός.

Στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1933 συνεργάστηκε με τους Γεώργιο Κονδύλη, Iωάννη Μεταξά και Αλέξανδρο Χατζηκυριάκο και πλειοψήφησε με 135 βουλευτές. Τη νύκτα της 5ης προς 6η Μαρτίου 1933, όταν έγιναν γνωστά τα αποτελέσματα, εξερράγη στρατιωτικό κίνημα υπό τον Νικόλαο Πλαστήρα. Το κίνημα, όμως, δεν επικράτησε και σχηματίστηκε προσωρινή κυβέρνηση από τον αντιστράτηγο Αλέξανδρο Οθωναίο, η οποία παραιτήθηκε μετά λίγες ημέρες, και ο Παναγής Τσαλδάρης ανέλαβε και πάλι την πρωθυπουργία στις 10 Μαρτίου 1933.

Η δεύτερη κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη στα σκαλιά του Μητροπολιτικού Ναού την μέρα της τέλεσης Δοξολογίας για το νέο έτος. Διακρίνονται ο Γ. Κονδύλης, υπουργός στρατιωτικών (με στολή), ο υφυπουργός οικονομικών Δ. Χέλμης (με τα γυαλιά) και σε πρώτο πλάνο ο πρωθυπουργός Παν. Τσαλδάρης.

Επί των ημερών του, στις 6 Ιουνίου 1933, έγινε η δεύτερη απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου, την οποία καταδίκασε δηλώνοντας ότι «θα συλληφθούν οι δράστες οπωσδήποτε, διότι οι υπεύθυνοι υπουργοί και αστυνομικοί δεν θα διατηρηθούν εις τας θέσεις τους, εάν δεν εκπληρώσουν μέχρι κεραίας το καθήκον τους». Ως σώφρων και έντιμος ο Παναγής Τσαλδάρης, με τη δήλωση αυτή παραδεχόταν εμμέσως την ανάμιξη κρατικών λειτουργών στην απόπειρα κατά του πολιτικού του αντιπάλου. Ο Εθνάρχης, από την πλευρά του, τον χαρακτήρισε ως πολιτικά υπεύθυνο ενώ άφησε υπόνοιες κατά του Ιωάννη Μεταξά.

Ένα χρόνο αργότερα στις 9 Φεβρουαρίου 1934 υπογράφει το Βαλκανικό Σύμφωνο, με το οποίο η Ελλάδα, η Γιουγκοσλαβία, η Ρουμανία και η Τουρκία εγγυήθηκαν την ασφάλεια και την ακεραιότητα των βαλκανικών συνόρων. Ανάλογη συμφωνία είχε υπογράψει με την Τουρκία κατά την επίσκεψή του στην Άγκυρα στις 14 Σεπτεμβρίου 1933.

Την Πρωταπριλιά του 1935 καταργήθηκε η Γερουσία και διαλύθηκε η Βουλή. Προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 9 Ιουνίου 1935, με σκοπό την ανάδειξη Αναθεωρητικής Βουλής. Από τις εκλογές προέκυψε η Ε’ Εθνική Συνέλευση, η οποία εξέδωσε ψήφισμα για τη διενέργεια δημοψηφίσματος, με σκοπό την επίλυση του πολιτειακού θέματος (10 Ιουλίου 1935) και διέκοψε τις εργασίες της έως τις 10 Οκτωβρίου 1935.

Ο Παναγής Τσαλδάρης υποστήριζε ότι για να τερματιστεί οριστικά το πολιτειακό θέμα έπρεπε να προηγηθεί δημοψήφισμα και με δήλωσή του στις 9 Σεπτεμβρίου 1935 τάχθηκε υπέρ της επαναφοράς της βασιλείας. Η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος ορίστηκε για τις 3 Νοεμβρίου 1935.

Στις 10 Οκτωβρίου, όμως, οι αρχηγοί των τριών επιτελείων, ο αντιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος, ο υποναύαρχος Δημήτριος Οικονόμου και ο υποστράτηγος αεροπορίας Γεώργιος Ρέππας, σε συνεννόηση με τον Γεώργιο Κονδύλη, εξανάγκασαν σε παραίτηση τον Τσαλδάρη, ο οποίος υπέκυψε για να αποφευχθεί αιματοχυσία, όπως δήλωσε. Την ίδια ημέρα σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον αντιστράτηγο Γεώργιο Κονδύλη. Ο Παναγής Τσαλδάρης, ο πρόεδρος της Εθνικής Συνέλευσης, Xαράλαμπος Βοζίκης, και ολιγάριθμοι βουλευτές αποχώρησαν από τη Βουλή, όταν παρουσιάστηκε ο Γεώργιος Κονδύλης για να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης.

Τσαλδάρης και Κονδύλης το 1935.

Με ψήφισμα της Ε’ Εθνικής Συνέλευσης (10 Οκτωβρίου 1935) ανακηρύχθηκε η βασιλευομένη δημοκρατία, με αντιβασιλέα τον πρόεδρο της κυβέρνησης, Γεώργιο Κονδύλη. Στις 3 Νοεμβρίου διεξήχθη το δημοψήφισμα, που απέβη υπέρ της βασιλευομένης δημοκρατίας και στις 25 Νοεμβρίου 1935 επανήλθε ο Βασιλιάς Γεώργιος Β’.

Στις 16 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους διαλύθηκε η Ε’ Εθνική Συνέλευση και προκηρύχθηκαν εκλογές Αναθεωρητικής Βουλής για τις 26 Ιανουαρίου 1936. Στις εκλογές αυτές το Λαϊκό Κόμμα διασπάστηκε και αποσχίστηκε ομάδα υπό τον Ιωάννη Θεοτόκη, η οποία ίδρυσε το Εθνικό Λαϊκό Κόμμα. Στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 κανένα κόμμα δεν εξασφάλισε απόλυτη πλειοψηφία. Την 1η Φεβρουαρίου πέθανε αιφνίδια ο σκληρός φιλοβασιλικός Γεώργιος Κονδύλης και με την ανοχή των κομμάτων διατηρήθηκε την πρωθυπουργία ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής, μέχρι του θανάτου του στις 13 Απριλίου 1936.

Εν τω μεταξύ στις 13 Μαρτίου είχε πεθάνει και ο Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος και έτσι μετά το θάνατο του Δεμερτζή ακολούθησε μια ρευστή πολιτική κατάσταση με διαβουλεύσεις και συζητήσεις για τον σχηματισμό κυβέρνησης.

Στις 2:30 το πρωί της Κυριακής 17 Μαΐου 1936 σαν πυρκαγιά εξαπλώθηκε στην Αθήνα η είδηση ότι ο Παναγής Τσαλδάρης πέθανε αιφνιδίως. Πλήθος κόσμου μεταβαίνει στην οδό Κηφισίας, στην πολυκατοικία Πεσματζόγλου, όπου διέμενε ο Κορίνθιος πολιτικός για να διαπιστώσει του λόγου του αληθές.

Σύμφωνα με την 3η πρωινή έκδοση της «Ακρόπολεως» εκείνης της ημέρας, ο θάνατος του ηγέτη του Λαϊκού Κόμματος ήταν ακαριαίως περί την ώρα 1:30 μετά τα μεσάνυχτα«Ενώ ο Τσαλδάρης εκοιμάτο ησύχως», γράφει η εφημερίδα, «η σύζυγός του κ. Λίνα Π. Τσαλδάρη ήκουσεν αίφνης ότι είχε καταληφθή εις τον ύπνον του υπό σφοδρού βηχός. Εξυπνήσασα τον ηρώτησε τι έχει, αλλ’ ουδεμίαν έλαβεν απάντησιν και ο βήξ έπαυσεν αμέσως.

Με τρόμον της η κ. Λίνα Τσαλδάρη, ανάψασα το φως, αντελήφθη ότι ο σύζυγός της ήτο νεκρός. Εις τα φωνάς της έσπευσεν η υπηρεσία και ειδοποιήθη αμέσως τηλεφωνικώς ο θεράπων ιατρός κ. Γεωργόπουλος και ο εξάδελφος του αποθανόντος πολιτικού αρχηγού κ. Κ. Τσαλδάρης».

Ο Παναγής Τσαλδάρης ήταν ένας ήρεμος και συμβιβαστικός άνθρωπος και πολιτικός. Απέφευγε τις οξύτητες και ως πολιτικός παρέμεινε πιστός στην κοινοβουλευτική και συνταγματική τάξη. Ήταν μία ήρεμη φωνή μέσα στο Κοινοβούλιο και επιτύγχανε χωρίς οξύτητα τον επιδιωκόμενο σκοπό του, φυλάσσοντας το πλαίσιο των θεσμών. Η απώλειά του την κρίσιμη εκείνη στιγμή για την Ελλάδα, άνοιξε το δρόμο για την δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά που επιβλήθηκε δυόμισι μήνες αργότερα την 6η Αυγούστου 1936.

Λίγα λόγια για τη Λίνα Τσαλδάρη

Η σύζυγος του Παναγή Τσαλδάρη, Λίνα, γεννήθηκε το 1887, κόρη όπως είπαμε του Σπυρίδωνα Λάμπρου. Υπήρξε μια λαμπρή, πολυσχιδής προσωπικότητα με έντονη δράση στον τομέα της ισότητας και της κοινωνικής πρόνοιας. Μετά τον θάνατο του συζύγου της ανέπτυξε κοινωνική δράση ως πρόεδρος του ΠΙΚΠΑ. Το 1952 εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Επιτροπή της Θέσης της Γυναίκας του ΟΗΕ, που πίεζε προς την κατεύθυνση της ισότητας.

Το 1956 και το 1958 εκλέχτηκε βουλευτής με το ψηφοδέλτιο της ΕΡΕ. Από τις 29 Φεβρουαρίου του 1956 μέχρι στις 5 Μαρτίου του 1958 χρημάτισε υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας στη δεύτερη κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ήταν η πρώτη Ελληνίδα γυναίκα υπουργός.

Πέθανε από εγκεφαλικό επεισόδιο, μία ημέρα πριν τη διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών του 1981, στις 17 Οκτωβρίου. Με τον Παναγή Τσαλδάρη δεν είχαν αποκτήσει παιδιά.

Το τραγούδι του Βαμβακάρη

Την Άνοιξη του 1936, λίγο πριν το θάνατο του Τσαλδάρη, ο Μάρκος Βαμβακάρης κυκλοφόρησε το ρεμπέτικο “Ο Μάρκος υπουργός” ή “Οι πρωθυπουργοί”. Στους στίχους του υπάρχει η εξής αναφορά: «Πέθανε ο Κονδύλης μας // πάει κι ο Βενιζέλος  // την πούλεψε κι ο Δεμερτζής  // που θα `φερνε το τέλος  //  Όσοι γινούν πρωθυπουργοί  //  όλοι τους θα πεθάνουν  // τους κυνηγάει ο λαός  // απ’ τα καλά που κάνουν».

Όταν γράφτηκε το τραγούδι είχαν ήδη πεθάνει 3 πρωθυπουργοί εκείνη τη χρονιά και ακολούθησε ο θάνατος του Τσαλδάρη, του Ζαΐμη και του Παπαναστασίου για να συμπληρωθεί ο τρομερός αριθμός των έξι νεκρών πρωθυπουργών το φοβερό έτος 1936!

gnomipoliton.com

, , , , ,

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *