Ο λαϊκισμός σύμφωνα με τον Τόμας Φρανκ

  • Αντώνης Γαλανόπουλος*

Πριν από λίγες εβδομάδες κυκλοφόρησε και στα ελληνικά (εκδόσεις Εκκρεμές) το βιβλίο του Τόμας Φρανκ «Λαός δίχως εξουσία. Μια σύντομη ιστορία του αντιλαϊκισμού». Ζητήσαμε από τον μεταφραστή, Αντώνη Γαλανόπουλο, να μας το παρουσιάσει.

Ο Τόμας Φρανκ είναι ιστορικός, πολιτικός αναλυτής και δημοσιογράφος. Υπήρξε συνιδρυτής του περιοδικού «The Baffler» και τακτικός αρθρογράφος σε διεθνή ΜΜΕ όπως η εφημερίδα «The Guardian» και η εφημερίδα «Wall Street Journal». Στην ελληνική έκδοση της Le Monde Diplomatique φιλοξενούνται τακτικά μεταφρασμένα άρθρα του για την αμερικανική πολιτική ζωή.  

O Φρανκ αφηγείται την ιστορία των ΗΠΑ από τη δεκαετία του 1890 έως τις ημέρες μας και τη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ μέσα από τον μακροχρόνιο πόλεμο της λαϊκιστικής παράδοσης και των ανθρώπων που τη μισούν.

Πρόκειται για μια ιστορική ανακατασκευή με στόχο την αποκατάσταση της αμερικανικής λαϊκιστικής παράδοσης. Στις μέρες μιλάμε συνεχώς για τον λαϊκισμό και η σύγκρουση λαϊκισμού/αντιλαϊκισμού έχει αναδειχθεί σε κεντρική, σχεδόν οικουμενική, διάσταση της σύγχρονης πολιτικής. Ο Φρανκ μας προσφέρει ένα απτό ιστορικό παράδειγμα για το τι είναι ο λαϊκισμός και το πως η λαϊκιστική παράδοση επηρέασε τα μελλοντικά προοδευτικά και μεταρρυθμιστικά κινήματα. Ο λαϊκισμός είναι η αμερικανική απάντηση στην πλουτοκρατία, λέει ο συγγραφέας. Kι έτσι οδηγούμαστε στον έτερο βασικό άξονα του βιβλίου: πως γεννήθηκε και τι είναι ο αντιλαϊκισμός. Ο αντιλαϊκισμός εκφράζει την διαχρονική αριστοκρατική περιφρόνηση απέναντι στον λαό με την ίδια ρητορική και τα ίδια στερεότυπα: ο λαός ως αδαής μάζα, ο μισαλλόδοξος λαός. Είναι οι ελίτ -οικονομικές, πνευματικές, πολιτιστικές- που λένε συνεχώς «όχι» στον λαό. Και το μεγαλύτερο «όχι» είναι αυτό απέναντι στην εξουσία του λαού.

Η αφήγηση ξεκινά με το Λαϊκό Κόμμα που εμφανίζεται τη δεκαετία του 1890. Οι αγρότες των Δυτικών –κυρίως-πολιτειών βασανισμένοι από οικονομικά δεινά και χρέη αναζήτησαν πολιτική εκπροσώπηση πέρα από το δίπολο Δημοκρατικών-Ρεπουμπλικάνων. Ο λαϊκισμός έμεινε στην ιστορία ως η τελευταία σοβαρή προσπάθεια για τη δημιουργία ενός τρίτου κόμματος στις ΗΠΑ. Η ιστορία του κόμματος ήταν σύντομη αλλά στο πέρασμα των χρόνων κατάφερε να πετύχει σχεδόν όλα τα βασικά του αιτήματα, άφησε μια παρακαταθήκη για τα κινήματα που ακολούθησαν και το αποτύπωμά του παραμένει ζωντανό στην πολιτική κουλτούρα της χώρας. Ο συγγραφέας χαρακτηρίζει τον λαϊκισμό ως βαθιά δημοκρατικό και ως το κυρίαρχο ρητορικό χαρακτηριστικό της πολιτικής παράδοσης των ΗΠΑ.

Και αυτό πράγματι αποδεικνύεται όταν ο συγγραφέας μιλά για την προοδευτική ατζέντα του Ρούζβελτ και το Νιου Ντιλ ή για το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα και την οικοδόμηση συμμαχιών που οραματιζόταν ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Λαϊκισμός και αντιλαϊκισμός συγκρούστηκαν σε κάθε κομβικό σταθμό στην ιστορία των ΗΠΑ. Κάθε φορά οι ελίτ συνασπίζονταν απέναντι στον λαό, υπερασπιζόμενες τη θέση τους στην κοινωνική ιεραρχία. Ο Φρανκ δείχνει πως ενώ οι ελίτ απαξίωναν συστηματικά τον λαό, η δεκαετία του 1980 οδηγεί σε μια παράδοξη στροφή. Συντηρητικοί Ρεπουμπλικάνοι, με πρωτεργάτη τον Ρήγκαν, καπηλεύονται τον αντιελιτισμό της κοινωνίας και βάζουν μπρος μια ψευδολαϊκιστική επανάσταση. Η ιστορία ολοκληρώνεται με την εμφάνιση του τραμπισμού, τον τελευταίο κρίκο αυτής της επανάστασης. Μέσα από μια διεισδυτική ανάλυση ο Φρανκ δείχνει ότι ο τραμπισμός δεν είναι παρά ένας ψευδο-λαϊκισμός αντιδιαστέλλοντας τον με την αυθεντική προοδευτική λαϊκιστική παράδοση στις ΗΠΑ.

Το «Λαός δίχως εξουσία» έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία σχετικά με την αμερικανική πολιτική, καθώς μας φέρνει σε επαφή με στοιχεία της πολιτικής κουλτούρας των ΗΠΑ που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά στο ελληνικό κοινό. Τα ζητήματα, όμως, που πραγματεύεται δεν αφορούν μόνο το εσωτερικό των ΗΠΑ. Ζητήματα όπως οι οικονομικές ανισότητες, η τεχνοκρατία, το όραμα μιας δημοκρατίας χωρίς λαϊκή εξουσία, η εξέγερση των ελίτ υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα των ΗΠΑ.  Παρά τις διαφορές του ευρύτερου πλαισίου και της πολιτικής κουλτούρας των δυο χωρών, ο αναγνώστης θα αναγνωρίσει κοινά στοιχεία με την τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα που βιώνει στην Ελλάδα και την Ευρώπη και θα αναστοχαστεί γύρω από το τι είναι λαϊκισμός και ποιοι τον καταγγέλλουν.


Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου

Ο Τόμας Φρανκ επιμένει ότι ο λαϊκισμός δεν είναι το πρόβλημα της εποχής μας, αλλά η θεραπεία για ό,τι μας βασανίζει. Στην πιο πρόσφατη αποκρυπτογράφηση της αμερικανικής πολιτικής ζωής, ο Φρανκ παρακολουθεί την ιστορία των μαζικών δημοκρατικών κινημάτων μέσα από τις κοινωνικές αναταραχές του περασμένου αιώνα, αποκαλύπτοντας μια δύναμη διαφωτισμού και απελευθέρωσης – την ουσία της ίδιας της δημοκρατίας.

Εξέχουσα θέση στην αφήγηση του Φρανκ κατέχουν οι ομάδες της ελίτ που ανατάχθηκαν στον λαϊκισμό για δεκαετίες – αυτές που λένε “όχι” στον λαό. Ακολουθώντας το ιστορικό του αντιλαϊκισμού από τις ξέφρενες ημέρες της δεκαετίας του 1890 μέχρι την εποχή μας, ο Φρανκ περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι υποστηρικτές του αντιλαϊκισμού έχουν επανειλημμένα υποβάλει διαφορετικά ελπιδοφόρα δημοκρατικά κινήματα στην ίδια σκληρή κριτική.

Σπάνια ένα ιστορικό έργο εμπεριέχει τόσο εντυπωσιακές προεκτάσεις για το παρόν. Στο Λαός δίχως εξουσία ο Φρανκ απευθύνει μια προειδοποίηση για την εποχή μας, μια προειδοποίηση ενάντια στους ειδήμονες που μας λένε να φοβόμαστε τους απλούς ανθρώπους, να παραμείνουμε στον δρόμο του κεντρώου εφησυχασμού, να αφήσουμε τους ειδικούς να χειριστούν τις ζωές μας και το μέλλον μας.

Μια συγκλονιστική αποκατάσταση της αμερικανικής λαϊκιστικής παράδοσης και μια αποκαλυπτική κριτική των ανθρώπων που τη μισούν.

«Με τη συνηθισμένη του ορμή, ο Φρανκ κατακεραυνώνει τις ελιτίστικες φωνές της συγκατάβασης που δυσφημούν τους αγώνες των εργαζομένων υπέρ της ισότητας και της δημοκρατίας. Με τον τρόπο αυτό, προσφέρει μια παθιασμένη υπεράσπιση του λαϊκισμού, τον οποίο παρουσιάζει ως μια βαθιά και πλατιά πολιτική παράδοση που παραμένει τόσο αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε για τις ελπίδες μιας πιο δίκαιης και ισότιμης κοινωνίας».
Τσαρλς Πόστελ, Συγγραφέας, καθηγητής Ιστορίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο.


*Υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, μεταφραστής του βιβλίου του Thomas Frank «Λαός δίχως εξουσία. Μια σύντομη ιστορία του αντιλαϊκισμού»

monde-diplomatique.gr

, , ,

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *